روزنامه وقایع استان مرکزی پایگاه رسمی اطلاع رسانی نشریه
چهارشنبه ۱ شهریور ۹۶ شماره ۶۶۲
***
وقایع استان
مهرداد یاری
***
دقیق نمی توان گفت که فکر ایجاد سازه های پیش ساخته برای کمک به تنبل ها بود یا سرعت بخشیدن به کار زمان بر ساخت و ساز؟ ولی از قضا به درد هر دو کار خورد و بسیار مورد استقبال قرار گرفت .
با ورود اسلام به ایران مساجد پدید آمدند که پایگاه های مردمی شدند و جواب گوی همه زمینه ها بودند. با وجود این که ویژگی اصلی و هویتی مساجد محل عبادت شان بود اما به محلی برای گرفتن تصمیمات و برگزاری تجمعات بزرگ نیز بدل گردید. مساجد برای مردم به بنایی مهم تبدیل شد به گونه ای که داشتن مسجد در شهرهای کوچک و روستاها جزو خواسته های اصلی قرار گرفت. امروزه کمتر روستایی پیدا می شود که محروم از مسجد باشد.
مساجدی که در ایران ساخته شدند یا بنای آن ها در کشورهای دیگر به دست ایرانیان است ویژگی های خاصی دارند که آن ها نه فقط از نظر زیبایی بلکه از نظر وجود روح معنوی نیز متفاوت با بقیه هستند. معماری در کاشی کاری، آجرکاری، خوش نویسی با خط کوفی کم نظیر استادان ایرانی حسرت را در چشمان و نشاط را در روح هر بیننده ای می دواند. انتخاب رنگ آبی یا فیروزه ای روانشناسانه ترین انتخاب ممکن برای مساجد بود چرا که به عقیده ی روانشناسان مذهبی، آبی رنگ خداست و با توجه به زیبایی آسمان و دریا این رنگ انتقال دهنده آرامش، بزرگی، ژرفا و بسیاری ویژگی های دیگر خداوند است که در مجموع معنوی ترین فضای ممکن را می سازد .
شاهکار معماری مساجد در ساخت گنبد و گلدسته های آن قرار دارد و به گونه ای رخ مسجد به زیبایی این مجموعه وابسته است، گنبد هایی که به دقت شکل هندسی شان محاسبه شود، به زیبایی ساخته شوند و در آخر استادان نماکار با هنر خود نقش و نگارترین نما را برای آن بکارد و زیبایی را به اوج برساند. شاید در گذشته گلدسته ها مهم ترین اجزای مساجد بودند و شاید هم مرتفع ترین نقطه ی شهر. موذن ها در ارتفاع مناسب آنها می توانستند مردم را به وقت نماز از اذان آگاه کنند و به وقت نیاز فرا بخوانندشان که مشورت کنند و تصمیم بگیرند. می توان گفت گلدسته ها صدای رسای مساجد هستند. هم چنین به علت ارتفاع و معماری خاص خود دیده شدنشان از هر نقطه ای برای رهگذران نشانی مناسبی بود .
با ورود تکنولوژی، بلندگوها جای موذن ها را در ارتفاع گلدسته ها گرفتند تا دیگر موذن زحمت بالا رفتن از آن همه پله مارپیچ را متحمل نشود. هم چنین با اختصاصی شدن امورات اداری و … مساجد جز در امور مذهبی به صورت مستقیم و غیر مستقیم دیگر محل اجتماع مردم نمی باشند. از طرفی جذابیت مساجد در جلب توجه توریست ها به ویژگی های بعدی مساجد اضافه شده است و به عنوان مرکز انتشار معنویت در دل شهرها برای توریست ها جالب است و زیبایی خاص آنان باعث می شود که در سراسر دنیا مشتاقانی داشته باشند .
حال به آن چه می گوییم دقت کنید تا شما نیز به مسئله ی پیش آمده آگاهی کامل یابید، در کوچه و خیابان های اراک قدم که بزنید خواهید دید که سازه های پیش ساخته نمای مساجد را فرا گرفته است؛ در بیشتر موارد گلدسته های فلزی طلایی یا استیل و گاهی نیز گنبد ها هم به این صورت به کار گرفته شده اند .
چگونه می شود هویت را از چیزی یا کسی گرفت و انتظار زیبایی داشت؟گلدسته های فلزی وصله ی ناجورند و نمای واقعی مساجد را به هم ریخته اند و همین کار را نیز با روح معنوی مساجد کرده اند .
شاید از نظر خیلی ها این کار باعث شباهت مساجد با حرم ائمه و یا امامزاده ها شود که در نتیجه باعث جذب و جلب نظر بیشتر مردم خواهد شد. در جواب این حرف باید بگوییم که نخست مساجد چندین قرن است که از لحاظ ظاهری و نما این گونه بوده اند و تا کنون هم زیباتر از این سبک پیدا نشده است و باید دانست در این قبیل کارها مثل هنر کاشی هرچه به گذشته بر می گردیم کیفیت کار مدرن تر است. سپس این که از اصل بنای مساجد و حرم ها با هم متفاوت هستند و این کار درستی نیست که این دو را شبیه هم کنیم. مساجد نماد پروردگارند از این رو باید هنری برای ساخت آن ها استفاده شود که زیبایی و سادگی و روح معنوی بسیار زیادی داشته باشند در حالی که حرم ها می بایست شکوه و زیبایی شخصیت های بزرگ را نشان دهند به همین دلیل است که کاشی برای مساجد و فلزات برای حرم ها و امامزاده ها متناسب تر است .
البته در این بین بحث هزینه و سرعت کار هم مطرح است که گمان نمی رود توجیه مناسبی برای ضربه زدن به هویت مساجد باشد. البته این عمق همه ماجرا نیست و اگر بخواهیم به ضرباتی که بر هویت مساجد وارد آمده را دقیق تر بررسی کنیم باید پای صحبت یکی از معمارهای شاخص ایران بشینیم.
بابک شکوفی در گفت‌وگو با خبرنگار شهر پایگاه تخصصی مساجد، درباره مدرنیته در معماری مساجد گفت: در ابتدا باید به این موضوع توجه کنیم که ما بهترین نمونه‌های معماری مسجد را در کشور خودمان از هزار تا ۱۵۰ سال پیش داشته‌ایم؛ مساجدی که به راستی نمونه‌های درخشان معماری زمان خود هستند. ما هنوز هم از معماری این مساجد لذت می‌بریم و هنوز هم چیزهایی برای آموزش به ما دارند.
وی ادامه داد: ولی متاسفانه در ۸۰ سال اخیر، تقریبا هیچ مسجد با ارزشی به لحاظ معماری در ایران ساخته نشده است و مساجد امروزه ما اصلا قابل مقایسه با نمونه‌های تاریخی خود نیستند. به این دلیل که ما نتوانسته‌ایم آن معنویت فضا را که عنصر اصلی معماری مسجد یا هر معبد دینی دیگر است، در مساجد امروزی‌مان ایجاد کنیم. این معمار افزود: در مساجد سنتی نوعی القای حس معنویت و توجه دادن به ماوراء وجود دارد. ما این کیفیت را در مساجد قدیمی‌مان در بالاترین حد خود داشته‌ایم؛ پس می‌توانیم با استفاده از مصالح جدید و تکنیک‌ها و فناوری‌های جدید ساخت، آن را باز تولید کنیم، بدون این که درگیر کهن الگوهای ساختمانی دوران قدیم باشیم.
این معمار با تاکید بر این‌که القای معنویت عنصر اساسی در بناهای مذهبی است، گفت: اگر در القای حس معنویت و توجه به ماوراء موفق باشیم و در عین حال عملکرد فضای مسجد را نیز در نظر داشته باشیم و بتوانیم به نیازی که برای عبادت در آن فضا وجود دارد، پاسخ دهیم، می‌توانیم یک فرم کاملا مدرن داشته باشیم که به لحاظ معماری کیفیت بالایی خواهد داشت و ماندگار هم خواهد بود.
وی ادامه داد: متاسفانه در ایران هنوز به این نقطه نرسیده‌ایم؛ زیرا مشکل ذهنی‌مان را با دوران مدرن در کنار دوران سنت حل نکرده‌ایم. ما در مسائل دیگر هم این مشکل را داریم که از طرفی می‌خواهیم از بخشی از امتیازات دنیای مدرن استفاده کنیم و از طرف دیگر به زور به مقتضیات سنتی بچسبیم.
با توجه به آن چه گفته شد احتمالا در اراک جز چند مسجد بقیه از ویژگی هایی که باعث حفظ ویژگی های واقعی یک مسجد باشد برخوردار نیستند که از این بین می توان مسجد آخوند، مسجد آقا ضیا الدین، مسجد جامع اراک را نام برد که از ویژگی های بارز مساجد تا حدودی برخوردارند . در این میان مساجد جامع که بعنوان مهم ترین مسجد یک شهر در فرهنگ ایرانی اسلامی هستند باید بیش از دیگر مساجد مورد توجه قرار بگیرند و سعی شود که با حفظ ساختار و بنای قدیمی خود مانع از ایجاد آسیب به معماری ایرانی اسلامی اصیل آن شده و اجازه داد تا سالیان سال تاریخ مذهبی و ملی یک قوم را به دوش کشند و با جاذبه معکوس خود به محض دیدن آنها، اذهان را به سمت خدا جلب کنند. شایان ذکر است در حال حاضر ۲۶۷۰ مسجد در سراسر استان مرکزی وجود دارد.
