گزارش «وقایع استان» به مناسبت روز ازدواج از رسم قدیمی تهیه جهیزیه که به مانعی برای ازدواج بدل شده است/مثنوی هفتاد «من»

چهارشنبه ۱ شهریور ۹۶   شماره ۶۶۲

***

وقایع استان

فرشته غلامی

***

دخترک تازه زبان بازکرده و بابا را به سختی بر زبان می آورد. با…با… اما پدرش بی توجه به شیرین زبانی او در فکر آینده کودک و هزینه های کمرشکنش است، پس از هزینه پوشاک و شیرخشک حالا مهدکودک، مدرسه، دانشگاه و… مهم تر از همه جهیزیه. به جهیزیه اش که فکر می کند سر درد عجیبی می گیرد. حساب می کند حدود بیست سال دیگر یعنی سال ۱۴۱۶… جهیزیه برایش چقدر آب می خوردو هزینه ها را با هم دو دو تاچهار تا می کند و دلش می خواهد هفت کامیون جهیزیه بار دخترش کند. آخر قدیم ترها وقتی دختری به دنیا می آمد، می گفتند دخترشان باید هفت کامیون جهاز با خودش به خانه شوهرش ببرد، البته آن زمان هم داماد با اسب سفید به سراغ عروس می آمد. همان قدیم ها دختر هنوز بزرگ نشده مادرش وظیفه داشت وسایلش را تکه تکه بخرد و در صندوقچه پنهان کند تازه زمانی هم که طبق کشان جهیزیه را می برندند سیاهه آن را به دست داماد می دادند و از او امضا می گرفتند.
اما امروز دیگر خبری از این رسم و رسومات نیست بلکه هنگامی که دختری به دنیا می آید، پدر و مادرش یاد روزی می افتند که قیمت های سرسام آور جهیزیه دختر کمرشکن است. قیمتی که روز به روز به آن اضافه می شود و تجملات آن هم بیشتر می شود.
در گذشته دختر و پسری که ازدواج می‌کردند؛ جهیزیه برای آنها مفهوم حداقل وسایل زندگی را داشت البته آن زمان هم بودند دخترانی که به دلیل تمکین مالی پدرشان جهیزیه‌ای دهن پرکن را روانه خانه داماد می‌کردند البته در برخی شهرها جهیزیه بیشتری به دخترانشان می دادند اما امروزه تهیه جهیزیه نیز از یک‌سو به تجمل‌گرایی و چشم ‌‌و ‌هم‌چشمی خانواده‌ها تبدیل شده و از سوی دیگر وسیله‌ای برای ارزیابی دختران برای تعیین مهریه و سایر مسائل زندگی است؛ چه جنگ‌هایی که بعد از مراسم عروسی میان دو خانواده آن هم به دلیل کیفیت جهیزیه دختر تاکنون راه افتاده است. متاسفانه گاهی اوقات شنیده می‌شود خانواده پسر به سراغ دخترانی می‌روند که خبر دارند پدر دختر جهیزیه خوب و مفصلی را برای دختر خود تهیه می‌کنند. حتی در برخی موارد تعیین مهریه برای دختران به میزان جهیزیه‌ای که پدر دختر توان تهیه آن را دارد تعیین می‌شود.
در تقویم رسمی ما، یکم شهریورماه امسال، روز ازدواج نامگذاری شده است، سالروز ازدواج حضرت علی (ع) و حضرت فاطمه زهرا (س) که قرار بود سادگی ازدواج و زندگیشان سرمشق و الگویی باشد برای جوانان، اما این روزها نه از آن سادگی خبری است و نه از آن تداوم در زندگی و تنها چیزی که اکنون به چشم می آید همان است که مسئولین آن را یک معضل بزرگ اجتماعی می دانند.
آمارها در سال های اخیر می گویند که سن ازدواج در کشور بالا رفته و نسل جوان هم تمایل چندانی برای تشکیل خانواده و آغاز زندگی مشترک ندارند. بی گمان، معضلات اقتصادی و مالی دلیل عمده این بی رغبتی و به تبع آن مشکلات پیش روی جوانان در راه زندگی است. گرانی‌ها، مشکل مسکن و بیکاری سه سد بزرگ پیش روی جوانان در این راه است؛ اما اگر نخواهیم همه مشکلات را به گردن مسائل مالی بیندازیم، آیا عوامل دیگری هم در بالا رفتن سن ازدواج در جامعه کارآیی دارند؟
برخی بر این باورند که افزون بر مسائل مادی که گریبان‌گیر بخش بزرگی از جامعه است، مسائل و مشکلات فرهنگی نیز در بالا رفتن سن ازدواج کارآمد است.
آنچه که این روزها به صورت شعاری در جامعه درآمده فرهنگ ازدواج آسان است اما وقتی پای عمل به میان می آیند خلاف آن را ثابت می کنند. زیاده‌خواهی و تجملاتی بودن آیین و سنن از عوامل بازدارنده برای شروع یک زندگی است؛ چنان که برگزاری جشن‌های پر طمطراق در آغاز زندگی، هزینه اولیه سنگینی را به جوانان تحمیل می‌کند که بعضا باعث می‌شود، عطای آن را به لقایش ببخشند.
جهیزیه های سنگین این روزها با ورود اجناس جدید با مارک های خارجی همچون یخچال ساید بای ساید و تلویزیون پلاسما و… خانواده‌ها ترجیح‌ می‌دهند این وسایل نیز در جهیزیه دخترشان وجود داشته باشد؛ چرا که وجود چند تکه از این وسایل در جهیزیه دختر، شأن و منزلت خانواده دختر را در تهیه جهیزیه نشان می‌دهد.
این در حالی است که بسیاری از خانواده ها به دو چیز توجهی ندارد یکی شرایط اقتصادی خانواده و دیگری ابعاد و متراژ خانه عروس و داماد که چه مقدار وسایل ضروری در آن جا می گیرد. اکنون به وفور جهیزیه های پرطمطراق و دهن پرکنی را می بینیم که حتی بسیاری از آنها نه‌تنها مورد استفاده قرار نمی‌گیرد و جنبه تزییناتی به خود می‌گیرد بلکه به دلیل کمی جا در گوشه‌ای انبار و به عنوان یک معضل در خانه مطرح می‌شود.
براساس تحقیقاتی که انجام شده در میان موانع و مشکلات ازدواج برای جوانان ایرانی «تهیه جهیزیه» برای دختران یکی از بزرگ‌ترین موانع ازدواج به شمار می‌رود. جهیزیه عروس به قدری مهم و اساسی جلوه می کند که این روزها حتی شبکه های اجتماعی هم برای اینکه خودی نشان دهند صفحاتی را به خود اختصاص داده تا افراد برای خودنمایی هم که شده به بهانه کمک کردن و هم فکری با دیگران جهیزیه های چند صد میلیونی خود را به نمایش بگذارند.
هزینه‌های گزاف ازدواج در ایران به قدری جالب توجه است که چند سال پیش روزنامه گاردین هم در گزارشی به هزینه‌های بالای ازدواج در ایران اشاره کرد.در این روزنامه هزینه ازدواج یک زوج را در ایران بین ۱۶ تا ۴۰ هزاردلار (بین ۶۰ تا ۱۵۲ میلیون تومان) عنوان کرده بود. اگرچه این روزها در برخی خانواده ها مبالغی بیش از این صرف هزینه جهیزیه می شود.
فارغ از اشاره این روزنامه بریتانیایی، یک مطالعه تحقیقاتی دانشگاه شهید بهشتی تهران نیز نشان می‌دهد افزایش هزینه‌های ازدواج بیش از ۷۰ درصد در کاهش تمایل جوانان ایرانی برای تشکیل خانواده و ازدواج تاثیر دارد.
مونا کاظمی، به تازگی نامزد کرده است او درخصوص مراسم خواستگاری اش می گوید: در خانواده ما رسم است که مهریه را بالا بگیرند. زمانی که خانواده داماد مهریه هزار سکه را شنیدند گفتند ما دختر شما را به همین‌ اندازه مهر می‌کنیم اما آیا شما معادل مهریه توان تهیه جهیزیه برای دختر را دارید؟ بعد از مطرح‌شدن این مسئله مهریه کمی را در نظر گرفتیم.

فریده که از یک خانواده متوسط است و در شهرک پردیس ساکن هستند می گوید: پدرش پنج سال است که بازنشسته شده و چهار دختر دارد.
او با ناراحتی ادامه می دهد: با وجود آنکه پدرم در این سن باید استراحت کند، برای تامین هزینه چهار دخترش هنوز هم مجبور است کار کند. دوتا از خواهرهایم ازدواج کرده‌اند. پدرم برای تامین جهیزیه آنها فشار بسیاری را تحمل کرد. بنده خدا تا از زیر قسط و قرض این جهیزیه راحت می‌شود، تازه نوبت به سیسمونی می‌رسد و این دایره همچنان ادامه دارد. من و خواهرم هنوز در خانه هستیم و نمی‌دانیم چطور می‌خواهد از پس هزینه جهیزیه و دیگر مخارج بربیاید.»
او اشک از چشمانش جاری می شود و می گوید: خود من به شخصه وقتی می‌بینم پدرم اینقدر تحت فشار است دلم نمی‌خواهد ازدواج کنم. یا اگر هم خواستم ازدواج کنم، تامین جهیزیه‌ام را خودم بر عهده بگیرم. اما وقتی با مادرم این موضوع را مطرح می‌کنم می‌گوید می‌خواهی آبروی ما را بین فامیل و همسایه‌ها ببری.
جهاز، کجا، چگونه؟
اصلا جهیزیه یا جهاز چیست و از چه زمانی وظایف بدین گونه تقسیم بندی شد که خانواده عروس باید تمام یا بیشتر وسایل زندگی را تهیه کند؟ آنطور که از شواهد پیداست، جهاز دادن رسمی قدیمی است و حتی در قدیمی ترین گزارش های موجود هم در قانون حمورابی به جهاز اشاره شده و از آن می توان فهمید جهیزیه برای عروس یک رسم دیرینه است. علاوه بر آنکه این رسم مختص به ایران نیست بلکه در کشورهای افریقایی و اروپایی هم وجود داشته است. در انگلیس جهیزیه بسیار اهمیت داشته و رومی ها هم به این موضوع معروف بودند که قوانین ویژه ای برای جهیزیه داشتند.
با این حال این رسم امروزه در کشورهای دیگر چندان شکل سنتی اش را حفظ نکرده و بیشتر در کشورهای آسیایی است که نه تنها هنوز وجود دارد، بلکه روز به روز بر ابعاد آن افزوده می شود.
مثنوی هفتاد من کاغذ خرید جهیزیه از آن حکایت هایی است که تمام شدنی نیست و تهیه جهیزیه می تواند بر اساس الگوهای اسلامی بسیار سبک تعریف شود، اما برخی رفتارهای غلط ناشی از چشم و هم چشمی میان خانواده‌ها تامین این امر را به آفت جدی و سدی بزرگ برای خانواده عروس تبدیل کرده است. اگرچه در آیات و روایات مختلف به تسهیل ازدواج تاکید شده و هر چند عنوان ازدواج آسان و پایدار مدت‌ها طرح و برای تحقق آن تاکید شد، اما امروز مشکلات متعدد مانع از تحقق ازدواج آسان و پایدار شده است.