مهجوریت خالقان کتاب

چهارشنبه ۵ اردیبهشت ۱۴۰۳  شماره ۱۸۱۸

وقایع استان به بهانه روز جهانی کتاب و حق مولف بررسی می کند: حق مولف در ایران رعایت می شود یا خیر؟

مریم چاپاری: روز جهانی کتاب و حق مولف یک رویداد سالانه است که توسط یونسکو نامگذاری شده‌است و هر ساله در ۲۳ آوریل، برگزار می‌شود. حق مولف موضوعی است که چه در زمینه های حقوی و چه در زمینه های اجتماعی و شهروندی در ایران نادیده گرفته شده است در همین خصوص مصاحبه ای داشتیم با امید خسروی مدیر نشر پرپروک که خود نیز مولف است و همچنین وحید میرنظامی به عنوان کارشناس حقوقی و عضو شورای اسلامی شهر اراک تا این موضوع را در ابعاد مختلف خود مورد بررسی قرار دهیم.

***
در خصوص اهمیت موضوع حق مولف برایمان توضیح دهید و اینکه چقدر این حق در ایران رعایت می شود؟
مولف در تالیفات هنری، ادبی یا علمی حقوقی دارد که متاسفانه در ایران حق مالکیت معنوی در ایران به خوبی شناخته نشده و نویسندگان ایرانی بدون گرفتن اجازه ای از مولفان خارجی دست به ترجمه می زنند بدون اینکه هیچ سودی به نویسنده برسد. علاوه بر این جریان پخته خواری هم در ایران راه گرفته و کتاب های پرفروش نشرهای معتبر (که همان ها هم حق تالیف را به نویسنده خارجی نداده اند) را ناشرهای دست چندم تنها با تغییر کلماتی از متن اصلی به اسم مترجم دیگر چاپ می کنند و با قمیت پایین تر از ترجمه اصلی روانه بازار می کنند و در نمایشگاه کتاب هم مخاطب وقتی عنوانی را جست و جو می کند اگر آشنایی نداشته باشد ترجیح خواهد داد که با قیمت ارزان تر خرید خود را انجام دهد که در این موضوع علاوه بر حق مولف حق مترجم هم رعایت نمی شود.

علاوه بر مترجم برخی نویسنده ها هم چه در متون علمی و چه متون ادبی دست به کپی کاری می زنند که می توان گفت این کار هم به نوعی نادیده گرفتن حق مولف محسوب می شود؟
بله آن هم به شکل بدترش چرا که هر نویسنده نسبت به اثر هنری خود احساس تعلق می کند.

امروز می بینیم کتاب های خیلی خوبی که بعضا ۵۰ سال پیش در دنیا چاپ شده امروز ترجمه اش به دست ما می رسد به نظر شما همین عقب ماندگی در جریان اصلی ترجمه در کشور مسبب موضوعاتی چون پخته خواری نیست؟
به طور کلی وقتی مالکیت معنوی در کشور اهمیتی نداشته باشد این موضوعات هم پیش خواهد آمد، ببینید وقتی من دست به ترجمه یک کتاب می زنم وزارت ارشاد باید از من بپرسد که آیا تو از ناشر این اثر در کانادا اجازه چاپ داری یا نه متاسفانه چنین اتفاقی نمی افتد در برخی موارد مترجم فقط یک اسم است و وجود خارجی ندارد و مخاطب غیرآشنا هم متوجه این موضوع نیست و کتاب ارزان تر را می خرد بنابراین وزارت ارشاد هم باید برای مترجمان سامانه ای داشته باشد نمی شود که هر کسی ادعای ترجمه کند. خانمی برای من شعر دزدی آورده برای چاپ وقتی به وی می گویم خانم این کتاب چاپ شده می گوید ای وای حواسم نبود، یا در جشنواره ای شرکت کرده بودیم متوجه شدیم شرکت کننده ای از اصفهان شعر دوست شاعر من را که کنارم نشسته بود را به نام خود خواند و از این اتفاق ها زیاد رخ می دهد سال ۹۸ در نمایشگاه یکی از ناشران فروش خوبی داشت وقتی با هم صحبت کردیم گفت ما که ناشر نیستیم و خودش اذعان کرد که با پحته خواری پول خوبی به جیب می زند به اندازه ای که انتشارات دیگری هم ثبت کرده بود چرا که نمایشگاه بر اساس حروف الفبا برگزار می شود بتواند یک غرفه اول نمایشگاه و یک غرفه هم آخر نمایشگاه داشته باشد. در واقع اقتصاد نشر وقتی نمی چرخد آدم کتابخوان کم است و ناشران کپی کار هم به اقتصاد نشرهای معتبر ضربه می زنند و خب این وضعیت باعث کم کاری آنان هم خواهد شد.
در فضای مجازی فکر می کنم حق مولف بیشتر نادیده گرفته می شود… سایت هایی هستند که فایل الکترونیکی کتاب را رایگان یا با هزینه در اختیار عموم می گذارند اما خب همین که فایل کتاب لو برود کافی است تا جایی که من می دانم کتاب فیزیکی همچنان ارجح تر است و بیشتر هم مورد استقبال مردم قرار می گیرد چون ورق زدن کتاب کاغذی لذت دیگری دارد. به نظرم وزارت ارشاد می توان با هوش مصنوعی سامانه ای طراحی کند که کتاب های کپی را تشخصی دهد و از چاپشان جلوگیری کند، متاسفانه چنین اتفاقی نیفتاده و فقط در سامانه نوشته اند که ناشر گرامی باید مراقب باشید که کتاب آماده چاپ دارای سوابق قبلی نباشد خب من باید بروم کل کتاب های دنیا را بخوانم تا متوجه شوم این کتاب دارای سابقه نیست؟

پس به نظر شما فضای مجازی در این زمینه می تواند توامان نقش منفی و مثبت داشته باشد؟
فضای مجازی به هیچ عنوان مخرب نیست مثل یک چاقو است که بستگی دارد دست چه کسی باشد منظور من این است که یک نویسنده باید قبل از انتشار اثر خود در فضای مجازی به شکل فیزیک چاپ کند و به اسم خودش ثبت کرده باشد تا بعدا اگر کسی آن اثر را به نام خودش زد بتواند از او شکایت کند. به طور کلی حق نویسنده در ایران خیلی مهجور مانده و ما ناشران تالیف محور باید با یک نویسنده جوان یا نام آشنا کار کنیم که در وضعیت کنونی کتابش به فروش نمی رود ارگان های دولتی سالانه چند جلد کتاب می خریدند که این کار هم متوقف شده و مولف هم سرخورده می شود مثلا می توانند جشنواره برگزار کنند متاسفانه هیچ یکی از این کارها انجام نمی شود.

بله بسیاری از جشنواره های خارجی هم توسط شهرداری ها برگزار می شود…
بله من خودم به شهرداری خمین مراجعه کردم تا کتاب های چاپ شده را بخرند یا نه فقط در کتابخانه خود داشته باشند کاملا با بی توجهی روبرو شدم. گاهی فشار می آورمی به نهاد کتابخانه های عمومی و تنها یک رونمایی کتاب انجام می شود. به نظر من وزارت خانه باید کتاب های خوب را معرفی کند و یک نوع طبقه بندی در این زمینه باشد.

متاسفانه این طور نیست گاهی اثری ضعیفی را با اتیکت یک نشر نام آشنا در بوق و کرنا می کنند و ناشران متوسط آثار قوی تری چاپ می کنند که مهجور می ماند…
بله این طور است ..

***
وحید میرنظامی کارشناس حقوقی و رئیس کمیسیون نظارت و حقوقی شورای اسلامی شهر اراک هم در اینباره می گوید: در سیستم آموزش عالی کشور و تالیف کتب ایران داکیومنت کار تطبیق را انجام می دهد تا یک تحقیق یا مقاله مشابهی نداشته باشد و موضوع انتحال یا تقلب هم آیین نامه های پژوهشی وزارت علوم تخلف انگاری شده و هم در قانون مجازات قید شده که اگر بدون ذکر نام گردآورنده از اثر مولف استفاده شود سرقت ادبی یا علمی به شمار می رود و قابل پیگیری است.
وی ادامه می دهد: در دوره ای قبلی حوزه مدیریت شهری متاسفانه هیچ گونه اسناد و مدارکی برای پیگیری سوابق تحقیقات و پروژه های پژوهشی که به عنوان طرح مشاوره به شهرداری داده می شود، وجود ندارد که به واسطه آن بتوان مشخص کرد که قبلا چنین تحقیقاتی قبلا نمونه آن در مجموعه انجام شده یا نه بعضا ما به پروژه هایی برخوردمی که در سال های قبل مشابه شان در مجموعه مدیریت شهری انجام شده است و بدون توجه به این سابقه مجدد این پژوهش با استفاده از بودجه شهرداری اجرا می شود.
رئیس کمیسیون نظارت و حقوقی شورای اسلامی شهر اراک اظهار می کند: اگر بخواهیم حق مولف را به عنوان یک مفهوم در زمینه های اجتماعی و شهروندی تعمیم دهیم شهرداری اراک در سال های گذشته هیچ اقدامی در جهت گرفتن مجوز یک مجله و نشریه ترویجی دارای مجوز از آموزش عالی یا برگزاری جشنواره ادبی انجام نداده است.
میرنظامی خاطرنشان می کند: ما در ماه های اخیر خیلی از مجموعه مدیریت شهری گلایمند هستیم هر چند شهرداری نیم درصد از عوارض دریافتی را به کتابخانه ها برای خرید کتاب داده است که طی ۱۰ سال اخیر مبلغ بی نظیری بوده اما علی رغم اینکه شورای شهر بالغ بر ۴۰ میلیارد تومان برای سازمان فرهنگی و اجتماعی و ورزشی شهرداری اختصاص داده این سازمان هیچ طرح و برنامه ای در زمینه کتاب، و موارد فرهنگی و هنری نداشته است.