روزنامه وقایع استان مرکزی پایگاه رسمی اطلاع رسانی نشریه
پنجشنبه ۵ بهمن ۱۳۹۶ شماره ۷۷۶
***
حمیدرضا سلیمانی
شاعر و منتقد
***
ببخشای ای روشن عشق بر ما ببخشای!
ببخشای اگر عشق را به مهمانی کوچه دعوت نکردیم
ببخشای اگر روی پیراهن ما نشان عبور سحر نیست
ببخشای ما را اگر از حضور فلق روی فرق صنوبر خبر نیست… شفیعی کدکنی
کتاب زنی دیگر دومین مجموعۀ شعری مریم صابری است. مریم صابری در شعر کوتاه از برجسته های اراک محسوب می شود و می توان او را از پیشگامان شعر سه گانی استان نیز دانست.
این کتاب مجموعه ای از سه گانی ها، رباعی ها، دو بیتی ها و اشعار سپید مریم صابری و به طور کلی مجموعه ای است از شعرهای کوتاه ایشان. شاعر این مجموعه در کشف آنها و لحظه های ظریف شاعرانه توانایی تحسین برانگیزی دارد و می شود در مورد کشفها و نگاه های شاعرانۀ ایشان داد سخن داد.
مجموعۀ زنی دیگر از نظر زبانی و لفظی نوسانها و فرازوفرودهایی دارد که بحث در مورد آن مجالی دیگر می طلبد، اما از نظر معنایی می توان این مجموعه را به هفت بخش تقسیم بندی کرد. که پس از برشمردن آنها به یکی از این عناوین به طور خاص پرداخته خواهد شد.
۱) نگاه اندیشمندانه به انسان و مشکلات و گرفتاری افراد.
۲) نگاه متفاوت به زن ودغدغه های زنان جامعۀ امروز (زنانگی و جسارت زنانه).
۳) عشق به عنوان عنصر اصلی قرن آهن.
۴) امید و آینده حلقۀ گمشدۀ انسان امروز.
۵) مشکلات اجتماعی مانند ریا، نفاق و دورویی.
۶) عشقهای پوشالی و دروغین(نقد).
۷) تصاویر کوتاه و آنها و لحظه های هایکووار.
موضوع اصلی این نوشتار نگاه متفاوت شاعر این مجموعه، به زن و زنانگی در دنیای امروز است که جای خالی آن در ادبیات امروز، به خصوص در شعر شاعران زن این مرز وبوم احساس می شود. جسارتهایی از جنس فروغ بزرگ که به تنهایی به بلندای تاریخ ادبیات فارسی فریاد سر می دهد و به نقد نگاه های متحجرانه نسبت به زن می پردازد.
مریم صابری به عنوان یک زن، همان طور که از نام مجموعه برمی آید می خواهد تصویری متفاوت از زن در جامعۀ امروز نشان دهد. از این منظر می توان سروده های ایشان را به دو قسمت تقسیم نمود:
۱) شعرهایی که بیشتر در لایۀ سطحی و در روساخت شعر به زن و زنانگی پرداخته اند و تنها اشاره ای به زن در آنها وجود دارد.
۲) شعرهایی که در لایۀ زیرین و ژرف ساخت شعر به مسئلۀ زنانگی پرداخته اند و مانند فروغ جنس واژه ها و عبارات و تصاویر را زنانه آفریده اند (ژرف ساخت).
نخستین شعری که شاعر به لایه های درونی شعر توجه داشته است و در آن به مشکلات و گرفتاری های زنان به شکلی عمیق پرداخته است، شعری است که ترس و رؤیاهای زنان را مورد توجه قرار داده است: اگرچه زنده ام اما/ پرم از ترس بی هنگام/ و رؤیاهای بی فرجام
در شعری دیگر به عشق و کم بودن آن در آغوش انسانها اشاره می کند:
شعرهای سرد و لعنتی را/ آتش بکش در خویش حل کن/ با گیسوانت عشق را محکم بغل کن
در این سروده شاعر با جسارتی قابل تأمل به محورهایی اشاره می کند که زنان دیگر کمتر مجال و جرأت ورود به آنها را پیدا کرده اند.
یا در شعر: از سکوت من بترس/ آتشی در زیر خاکستر منم/ چون زنم
اشاره دارد به دست کم گرفته شدن و خشمها و عنصرهای سرکوب شده در زنان که می توان آن را یکی از مشکلات کلی زنان دانست.
کوچه را از بوسه ها پرکرده اند/ شعرهای ناب او/ شانۀ بی تاب او
که اشاره ای است بی پروا به عشق که فقط این بی پروایی و جسارت را در شعر فروغ می توان سراغ گرفت.
در یک سه گانی دیگر نیز شاعر با نگاهی نکته سنجانه حس زنانه و مادرانه را که از کودکی در بانوان وجود دارد، مطرح می کند و عظمت و بزرگی کودک را با حس مادرانه و زنانه به تصویر می کشد:
با وجود این که کودک است/ پیر لحظه هاست/ مادر بزرگ یک عروسک است
شاید در بین سه گانی ها متفاوت ترین نگاه به زن در این سه گانی اتفاق افتاده باشد؛ چرا که شاعر تلاش کرده است با ایجاد فضایی خفقان آور و بغض انگیز، تنهاییِ زنی را به تصویر بکشد که در حصار آشپزخانه و اتاق خواب گیر کرده است و تنهایی خود را به در ودیوار خانه منتقل کرده است:
آشپزخانه و اتاق خواب/ شبیه همند/ هردوشکل تنهاییِ یک زن اند
این نگاه متفاوت نقدی است بر قرنها نگاه مردسالارانه که زن را تنها و تنها در آشپزخانه و اتاق خواب دیده است و جایی برای حضور او در اجتماع ایجاد نکرده است.
این چنین پرداختن به زن و زنانگی بی شباهت به نقدها و جسارتهای فروغ نیست، اما حیف و صد حیف که این دسته از زنانگی ها در این مجموعه کمتر از دستۀ دوم به چشم می خورند.
در یک رباعی نیز این جسارت زنانگی را به شکل دیگر ارائه می کند:
چون عشق تو نخ به نخ به قلبم بسته است
جای لب من بوسه به سیگار نزن
در جای دیگری شاعر با اشاره ای ژرف ساختی و عمیق به زن و زنانگی اشاره می کند و نیازهای زن برای دیده شدن و نوازش و محبت را به تصویر می کشد: هرشب دست مرا می گیری/ و به زیبایی خیال می بری/ و با بوسه ای و چنگی در گیسوانم/ شب به خیر می گویی
اما مانیفست زنانگی در شعر مریم صابری شعر پایانی این مجموعه است که عنوان مجموعه نیز از این شعر گرفته شده است: در من زنی زندگی می کند
در پایان بندی این شعر، شاعر به شکلی زیبا حصارهای چارچوبهای اجتماعی زندگی امروز را که موجب گردیده اند زن در بستر عادتها و تکرارها گرفتار شود به چالش کشیده است.
واژۀ بی رحمانه و عادت موجب ایجاد فضایی چالش برانگیز شده اند که در محور هم نشینی با ترکیب زنی دیگر توانسته است حسن ختامی زیبا بر زنانگی و نگاه به زن در این مجموعه باشد.
۲) دستۀ دوم شعرهایی هستند که به صورت مستقیم و در لایه های بیرونی شعر به مسئلۀ زن و زنانگی پرداخته شده و نگاه عمیق وژرف ساختی به آن نشده است و بیشتر در سطح واژگانی و اشاره هایی به زن و زنانگی شده است.
من دختری از نسل بارانم/ افتاده ام در این کویر آه/ زندانی ام در فکر بارانم
که شاعر تنها به اشاره ای به واژۀ دختر بسنده کرده است و زنانگی خاصی در آن به چشم نمی خورد.
مریم زیبای عمرانم ولی شاعر شدم
که تنها اشاره به واژۀ مریم سبب تمرکز ذهن مخاطب بر زنانگی شاعر شده است.
خنده هایم را باور مکن/ ساختگی است/ من ملکۀ غمگین جهانم
که گذشته از مشکلات زبانی و محتوایی، تنها اشاره به واژۀ ملکه باعث ایجاد روح زنانگی شده است.
با اینکه قطار کوپه اش خالی بود
بانوی بدون روسری عالی بود
من محو جلای رنگ مویش بودم
او غرق خودش دچار بد حالی بود
من یک زن شاعر نه که عاشق بودم
با شعر خودم او به شکارم آمد
یا در جای دیگری باز با اشاره ای رو ساختی و سطحی زنانگی را مطرح می کند:
آرام و صبور و سر به زیرم ای عشق
با این که زنم سخت دلیرم ای عشق
زن که باشی مجبوری همیشه گریه کن/ اصلاً انگار خدا/ چشمان زیبا را برای گریستن آفریده است
در پایان باید عرض کنم که مریم صابری دارای ظرفیت ها و پتانسیل های خوبی در شعر کوتاه است و می تواند با برطرف کردن مشکلات اندک زبان خود در مسیر پختگی و تکامل شعری قدم بر دارد و می تواند نگاه ویژه تر و خاص تری به زن و زنانگی از جنس شعر فروغ داشته باشد.
* این مطلب پیش تر در فصلنامه «رازان» منتشر شده است
