روزنامه وقایع استان مرکزی پایگاه رسمی اطلاع رسانی نشریه
یکشنبه ۲۳ آذر ۱۳۹۹ شماره ۱۳۵۶
فقدان شادکامی
نگاهی به اهمیت نشاط اجتماعی در دوران شیوع کرونا
مریم خانمحمدی هزاوه
دانشجوی دکتری جامعه شناسی
در شرایط پاندمی کرونا به علت مسائل و مشکلات پیش آمده، اغلب افراد جامعه استرس و بار روانی بسیار زیادی را تحمل می کنند که منجر به تاثیرات نامطلوبی بر سلامت روان آن ها شده است. مسائل و مشکلاتی از قبیل ترس از ابتلا به بیماری و مرگ ناشی از آن، آشفتگی فعالیت های روزمره، مبهم بودن آینده، گسست روابط دوستانه و خویشاوندی، جایگزینی شبکه های مجازی به جای روابط اجتماعی، عدم امکان حضور در مراکز تفریحی، کاهش امید به زندگی، کاهش رضایتمندی، فقدان رفاه نسبی، افزایش خشونت و افسرگی و عوامل متعدد دیگر، در دوران پاندمی کرونا افزایش یافته است؛ بنابراین لازم و ضروری است علاوه بر توجه و تمرکز بر سلامت جسمانی افراد به سلامت روان، شادکامی و نشاط آنها نیز توجه شود.
بیماری افسردگی، یک اختلال خلقی مزمن می باشد که با توجه به رشد و توسعه شهر نشینی و صنعتی شدن، در اکثر کشورهای جهان شیوع گسترده ای دارد. در کشور ایران میزان شیوع افسردگی از آمارهای جهانی، بالاتر می باشد. تا پیش از پاندمی کرونا، میزان شیوع افسردگی خفیف در ایران۳۰.۱درصد، افسردگی متوسط۲۵.۴ درصد و افسردگی شدید۱۴.۸ درصد برآورد شده بود. اما آنچه مسلم است با شیوع پاندمی کرونا و طولانی شدن زمان آن، آمار این بیماری رو به افزایش خواهد بود.
افراد افسرده ۲۷ برابر بیشتر از افرادی که از سلامت روان برخوردارند در انجام وظایف فردی، خانوادگی و شغلی خود دچار ناتوانی می شوند به همین علت از نظر سازمان جهانی مطالعات بیماری، در سال ۲۰۱۰، افسردگی در رتبه یازدهم عوامل ناتوانی قرار گرفته است. همچنین در شرایط عادی زنان بیش از مردان به بیماری های اعصاب و روان مبتلا می شوند.
بر اساس پژوهش های انجام شده، در دوران شیوع کرونا، میزان ابتلا زنان به افسردگی ۳۶ درصد و اضطراب ۵۰ درصد، بیش تر از مردان بوده است. به علاوه میزان رضایتمندی زنان از زندگی در این دوران ۵ درصد کمتر از مردان برآورد شده است.
از سوی دیگر در گزارش نشاط اجتماعی جهانی که از سوی موسسه نظر سنجی گالوپ منتشر شده است، ایران در طی سال های ۲۰۰۵ تا ۲۰۱۱ امتیاز ۴.۶۴ و رتبه ۱۱۵ در بین۱۵۶ کشور جهان را کسب کرده است. امتیاز شادکامی و رتبه ایران در طی سالهای ۲۰۱۱ تا ۲۰۱۹، تغییر قابل توجهی نداشته است.
در گزارش اخیر شادکامی در سال ۲۰۲۰، ایران با امتیاز ۴.۶۷ از ۱۰ و رتبه ۱۱۸ در بین ۱۵۳ کشور کشور جهان قرار دارد. در حال حاضر با وجود شرایط بحرانی بیماری که بر جامعه ما حاکم است و مسائل و مشکلات ناشی از آن، شادکامی نسبت به گذشته کاهش یافته است.
بر اساس تعریف سازمان بهداشت جهانی، افرادی که از لحاظ اجتماعی، زیستی و روانی، شرایط مطلوب و معین دارند سلامت می باشند به عبارت دیگر سلامت فقط نبود بیماری نیست بلکه بهورزی و بهزیستی روانی و اجتماعی نیز می باشد.
با توجه به آنچه گفته شد می توان به نقش بسیار مهم شادکامی و نشاط اجتماعی، به ویژه در شرایط همه گیری کرونا پی برد.
شادکامی
شادکامی میزان ارزش و اعتبار مثبتی است که یک فرد برای خود قائل می باشد.یعنی چگونگی ارزیابی فرد از زندگی خود،میزان شــادکامی او را مشخص می کند. البته میزان شادکامی هر فرد با میزان تجربه درونی او مشخص می شود و صرفا نمی توان عوامل بیرونی را معیار سنجش آن قرار داد. علاوه بر آن شادکامی باید دارای سه معیار پایداری زمانی، همسانی موقعیتی و علیت درونی را دارا باشد.
نشاط اجتماعی
نشاط اجتماعی به معنای رضایتمندی اجتماعی، زیستی و روانی یا به طور کلی رضایتمندی از جریان زندگی می باشد. متغیرهای امید به زندگی، خوشبینی و خشنودی، امنیت اجتماعی، رضایتمندی اجتماعی، اعتماد اجتماعی، همبستگی و انسجام اجتماعی، مشارکت اجتماعی، سرمایه اجتماعی بر روی نشاط اجتماعی تاثیر مستقیم دارند.
اما با توجه به ویژگی های کشور ما، چهار متغیر رضایت از زندگی، دین داری، عزت نفس و ارتباطات خانوادگی و اجتماعی، بیشترین تاثیر را بر روی نشاط جامعه ی ما دارند.
دین داری
دین داری تاثیر نیرومندی بر روی نشاط اجتماعی و شادکامی افراد دارد. این بعد، پیامد اعمال، رفتار و اعتقادات دینی در زندگی روزمره افراد است. باورهای مذهبی آرامش خاطر فراوانی را برای معتقدان به همراه می آورد و احساسات منفی همانند نا امیدی،غمگینی و اضطراب را کاهش داده و شادمانی و نشاط را افزایش می دهد.
افراد دین دار در مواجه با مسائل ومشکلاتی همانند شیوع بیماری کرونا، با اعتقاد راسخ بر قدرت و مشیت الهی و گذرا بودن رنج ها و سختی های زندگی، منع ناامیدی در منابع دینی و تاکید بر امیدواری به رحمت همیشگی پروردگار، آرامش و پذیرش بسیار بالاتری نسبت به افراد غیر دین دار دارند.
همچنین احتمال گرایش افراد با اعتقادات مذهبی ضعیف (به ویژه در بحران کرونا که میزان نشاط اجتماعی پایین است) به کسب شادی های کاذب از طریق محرک های مصنوعی از قبیل الکل، داروهای روان گردان و مواد مخدر افزایش می یابد. در صورتی که شادی و نشاطی که از این طریق حاصل می شود کوتاه مدت است و پیامدهای نا مطلوبی همچون اضطراب و افسردگی را در پی خواهد داشت. به طور کلی می توان گفت میزان آرامش و شادمانی پایدار در میان افراد دین دار از دیگر افراد جامعه بالاتر می باشد.
ارتباطات خانوادگی
نهاد خانواده یکی از مستحکم ترین و بنیادی ترین پیوندهای اجتماعی است. در نشاط خانواده هدف ،بهبود کیفیت زندگی خانوادگی می باشد. عواملی مانند تعداد اعضای خانواده، تحصیلات، درآمد،انسجام و همبستگی اعضا خانواده، ساختار قدرت و رفاه در میزان شادمانی خانواده تاثیر به سزایی دارد. اعضای خانواده باید مهارت ارتباط متقابل و مهارت حل مساله را به خوبی بیاموزند و در زندگی خانوادگی خود به کار گیرند. لازمه ی زندگی خانوادگی توأم با خوشبختی آن است که اعضای خانواده علاوه بر آن که از سلامت جسمانی و روانی خود مراقبت می کنند،
در مواجه با بحران های زندگی بتوانند آرامش و نشاط خود را حفظ نمایند. نشاط خانواده به معنای نبود مسئله و مشکل در خانواده نیست چراکه مشکلات بخش جدایی ناپذیر زندگی هستند و خانواده ها باید بیاموزند چگونه با وجود مشکلات، شادمان باشند.اعضای خانواده باید با تکیه بر نقاط قوت و شناسایی و آگاهی از نقاط ضعف و تلاش در جهت رفع آنها،امکان رشد و پیشرفت خانواده را فراهم آورند.
زمانی که تاب آوری اعضای خانواده در برابر مشکلات و سختی های زندگی پایین است ،آسیب پذیری آنها در مقابل بحران های اجتماعی افزایش می یابد.
همچنین اعضای خانواده باید تلاش کنند تا دانش عاطفی خود را ارتقا دهند به این معنا که شناخت کافی از عواطف و احساسات خود (عشق، حسرت، غرور و…) داشته باشند، شدت و ضعف آنها را شناسایی کنند و علاوه بر آن شناخت عواطف و احساسات دیگر اعضای خانواده به برقراری ارتباط مؤثر میان اعضای خانواده کمک شایانی خواهد کرد.
افراد باید بدانند که چه مواقعی عواطف و احساسات خود را کنترل کنند و چه مواقعی باید عواطف را به راحتی ابراز نمایند و اگر زمانی هر یک از اعضای خانواده دچار خطاهای عاطفی شدند و اشتباه کردند عذر خواهی کنند و در جهت جبران آن تلاش نمایند.
نکته دیگر آن که حمایت و همدلی با دیگر اعضای خانواده به خصوص در زمان بروز مشکل و مواقع بحرانی در حفظ آرامش خانواده، بسیار تاثیر گذار است.
با توجه به بحران های اقتصادی ناشی از تحریم ها و همزمانی آن با مشکلات اقتصادی ناشی از پاندمی کرونا،اعضای خانواده باید تلاش نمایند که توقعات مادی خود را در زندگی کاهش دهند. کاهش توقع به معنای آن است که افراد از هر آن چه که در زندگی دارند لذت ببرند اما در عین حال برای تحقق خواسته های خود تلاش نمایند.
خانواده هایی که موفق می شوند در بحران های زندگی آرامش و نشاط خود را حفظ نمایند علاقه ی بیشتری به برقراری ارتباط موثر با یکدیگر دارند و فردگرایی در میان آنها کاهش می یابد. آنها منفعت شخصی و علایق فردی خود را بر منفعت خانوادگی ترجیح نمی دهند در نتیجه قدرت سازگاری کارآمدتری را با یکدیگر پیدا می کنند.
رضایتمندی اجتماعی
بررسی ها گویای این مطلب است که میزان شادکامی و نشاط افراد جامعه را کیفیت رضایتمندی آنها از جریان کلی زندگی تعیین می کند به این معنا که هر اندازه افراد از روند زندگی خویش راضی تر باشند شادکام تر خواهند بود و اگر زمانی اتفاقی رخ دهد و مسئله ای پیش آید که موجب عدم رضایتمندی آنها شود،به همان میزان،نشاط و شادکامی آنها نیز کاهش خواهد یافت.
نکته مهم در این میان آن است که این اتفاقات و واقعیت های زندگی نیست که باعث شادکامی و نشاط افراد جامعه می شود بلکه نوع نگرش، دیدگاه و داوری در مورد آن اتفاقات است که موجب رضایتمندی یا نارضایتی آنها می شود.
بر اساس نظریه کریزبرگ، رضایتمندی یا نارضایتی از قسمتی از زندگی به سایر قسمت های زندگی تعمیم پیدا می کند و آن قسمت ها را نیز تحت تاثیر خود قرار می دهد.
بر طبق تئوری سرایت، افرادی که در یک زمینه دچار محرومیت می شوند و نارضایتی خود را جبران نمی کنند آنگاه نارضایتی آنها از آن محدوده به محدوده های دیگر تعمیم خواهد یافت. به عنوان نمونه در دوران پاندمی کرونا، نارضایتی در زمینه های ترس و نگرانی از ابتلا به بیماری و مرگ، محدودیت های ارتباطی و مبهم بودن آینده به زمینه های دیگر زندگی تعمیم پیدا می کند و افراد در زمینه های دیگر زندگی (حتی اگر در آن زمینه ها موفق هم باشند) احساس نارضایتی خواهند کرد.
این احساس نارضایتی تعمیم یافته در ارکان متفاوت زندگی اجتماعی باعث پایین آمدن سطح شادکامی و نشاط اجتماعی خواهد شد.
از سوی دیگر افزایش رضایتمندی اجتماعی منجر به افزایش پذیرش اجتماعی، مشارکت اجتماعی و حمایت اجتماعی خواهد شد. به هر اندازه که حمایت در ابعاد گوناگون گسترش یابد به همان میزان احساس محرومیت نسبی، نا امیدی، اضطراب و رفتارهای پرخاشگرانه و تفکرات مربوط به خود کشی کاهش خواهد یافت.
عزت نفس
عزت نفس میزان ارزشی است که انسان به خود نسبت می دهد و یا مقدار ارزشی است که فرد فکــر می کند دیگران برای او قائل هستند.
احساس نیاز به عزت نفس به علت این امر است که انسان ها برای بقا و احاطه بر محیط زندگی خود و عبور موفقیت آمیز از بحران ها، به آگاهی از توانمندی های خود نیاز دارند. ارزش عزت نفس تنها داشتن احساس مطلوب تر نسبت به خویشتن نیست بلکه این امکان را فراهم می آورد تا افراد با آگاهی از توانایی های خود، با قدرت و خودآگاهی بیش تری با مسائل و مشکلات زندگی مواجه شوند و از فرصت ها و امکاناتی که در اختیار دارند به طرز صحیح استفاده نمایند.
به عنوان مثال در بحران کرونا، داشتن عزت نفس در مدیریت حالات روحی و استرس از اهمیت بالایی برخوردار است چراکه افرادی که دارای استرس بالا هستند مکانیزم دفاعی بدنشان در برابر بیماری ها تضعیف می شود و خطر ابتلا به بیماری افزایش می یابد.
ریشه ی شکل گیری عزت نفس در خانواده و در دوران کودکی و نوجوانی می باشد. خانواده هایی که کمال گرا هستند، شادکامی و نشاط کمتری را تجربه می کنند و فرزندان این خانواده ها همواره دچار اضطراب تائید شدن از سوی دیگران قرار دارند و عزت نفس آن ها کاهش می یابد. علاوه بر آن هر اندازه محیط خانواده کنترل گر باشد عزت نفس فرزندان کاهش خواهد یافت.
در بحران کرونا که نظم عادی زندگی کاری و خانوادگی و تحصیلی تغییر کرده است. ایجاد یک برنامه روزانه منظم و منعطف برای فعالیت ها، دروس و اوقات فراغت می تواند کمک کند تا کودکان و نوجوانان، احساس بهتر و رفتارهای مناسب تر داشته باشند.
والدین باید تلاش کنند با حمایت مثبت و تشویق، احترام و اعتماد، با فرزندان خود ارتباط مؤثر برقرار کنند در این هنگام آنها احساس امنیت و محبوبیت بیشتری می کنند.
گوش دادن فعال، همدلی و همراهی و استفاده از نظرات فرزندان در تصمیم گیری های خانوادگی باعث می شود آن ها فرصت ابراز وجود واستقلال فردی داشته باشند و در آینده تبدیل به بزرگسالانی با عزت نفس شوند.
نتیجه آن است که افراد جامعه باید با پشتکار و هدفمندی در جهت افزایش آگاهی و توانمندی برای حل مسائل و مشکلات روانی و اجتماعی ناشی از بحران کرونا، تلاش کنند تا سلامت روان، نشاط و شادکامی خود را در این ایام حفظ نمایند. از سوی دیگر فراهم نمودن امکانات و برنامه ریزی از سوی سیاست گذاران در جهت تحقق شادکامی و نشاط اجتماعی یکی از مهمترین نیازهای جامعه ما در بحران پاندمی کرونا می باشد.
چرا که در شرایط استرس زای کنونی و تاثیرات نامطلوبی که این بیماری بر جامعه ما تحمیل کرده است و تمرکز افراد جامعه بر حفظ ســـلامت جسمانی شان، فرصت کمتری برای برآوردن نیازهای روانی و شادکامی و نشاط اجتماعی باقی خواهد ماند و همین امر زمینه را برای گسترش انواع اختلالات روانی و آسیب های اجتماعی فراهم می نماید.
