شنبه ۴ دی ۱۴۰۰   شماره ۱۵۱۶

گفت و گو با فاطمه طیبی کارگردان و بازیگر نمایش «در اسکله» که چندی پیش در اراک روی صحنه رفت

تئاتر هرگز نمی میرد

فاطمه چاپاری

با کاهش محدودیت های کرونایی بار دیگر جنب و جوش و اشتیاقی نو به دنیای تئاتر بازگشته و در همین یک ماه گذشته چندین نمایش برای اجرای عموم روی صحنه رفته است و به نظر می رسد این روند کماکان ادامه داشته باشد. یکی از تئاترهایی که اخیرا در سالن استاد علی حاتمی در فرهنگسرای آینه اراک به نمایش درآمد تئاتر «در اسکله» با کارگردانی فاطمه طیبی است. طرح خامی از اجرای نمایشنامه «در اسکله» اثر الن گرا ابتدا در کافه تئاتر استان به اجرا درآمد و به گفته کارگردان، از آن زمان تا کنون تمرینات و ایده پردازی های زیادی روی کار انجام شده تا شکل نهایی نمایش در برابر دیدگان مخاطبان روی صحنه برود.
گفتگوی ما با فاطمه طیبی کارگردان و بازیگر نمایش «در اسکله» را در ادامه بخوانید.

چه شد که به سراغ نمایشنامه «در اسکله» رفتید؟
متن این نمایش از طرف یکی از اساتیدم در دانشگاه به من معرفی شد، بعد از خواندن متن به آن علاقمند شدم و برای اولین بار به صورت کارگاهی این نمایش را در دوران دانشجویی اجرا کردم و بلافاصله پس از یک هفته مجدد در کافه تئاتر انجمن نمایش اراک در فرهنگسرای آینه هم این نمایش اجرا شد و بازخورد خوبی هم گرفت، هرچند در آن زمان متن کوتاه تر و فشرده تر شده بود به شکلی که در عرض ۲۵ دقیقه کار اجــرا می شد. این دغدغه از همان روزها برای من شکل گرفت و به نظرم رسید این کار خیلی حرف ها برای گفتن دارد این شد که تصمیم گرفتم نمایش را برای عموم مردم روی صحنه ببرم.
این نمایش بعد از محدودیت ها در دوران شیوع کرونا به روی صحنه رفت، چگونه از این فرصت برای کار روی نمایش بهره بردید؟
بحران کرونا طی دو سال گذشته بین ما و تئاتر جدایی انداخت و خانه نشینی در این دوران خیلی تلخ گذشت اما با بازگشایی فرهنگسرا و پلاتوها شرایط رو به بهبودی گذاشت، شرایط برای اجرای عموم نسبتا فراهم بود. بهار سال ۱۴۰۰ تقریبا دو سال از اجرای اولیه کار در دوران دانشجویی گذشته بود و مواجهه من با متن تغییر کرده بود، با سه ماه پژوهش روی متن توانستم به فرمی جدید برای ارائه کار دست پیدا کنم. صفحه به صفحه نمایش را خواندم و متوجه تضاد عظیمی در کار شدم و سعی کردم در کارگردانی ام از این نوع تضاد بهره ببرم. خیلی مشتاق بودم نظرات دیگران را در خصوص متن بدانم از همین رو متن را برای افراد کارشناس در حوزه های مختلف روانشناسی، حقوق، ادبیات نمایشی، سینما و… ارسال کردم و در گفت و گوهایی که با این افراد داشتم به نقطه مشترک در تمامی صحبت ها رسیدم که محور مطالعات و پژوهش های من برای اجرای نمایش را تشکیل می داد. این جا بود که فکر کردم چگونه تمامی این تجربه ها را در کارگردانی خود به کار بگیرم و با مخاطب خود در میان بگذارم. قبل از اینکه گروه برای کار بسته شده باشد، بازیگرها انتخاب شده باشند و قبل از پا گذاشتن به پلاتوها برای تمرین شخصا تمریناتم را آغاز کرده بودم، پس از یک ماه که درک کردم چه چیزی از متن می خواهم کار کارگردانی آغاز شد. نمایشنامه کار بزرگی بود و از همین رو من احساس می کردم بدون این کندوکاوها در اجرای آن با شکست عظیمی روبرو خواهم شد.

تغییرات اعمال شده روی کار در این مدت حول چه دغدغه ای شکل گرفت؟
چندین سال است که متون و نمایشنامه های ترجمه روی صحنه نرفته است و وقتی من تصمیم گرفتم «در اسکله» را روی صحنه ببرم متوجه این موضوع بودم که بایستی کار را به گونه ای روی صحنه برد که مخاطب ایرانی هم با آن ارتباط بگیرد، این هم از مواردی بود که باعث شد زمان بسیاری را صرف مطالعه روی کار کنم. متن را با توجه به دغدغه های خودم شکل و فرم دادم و همه تغییرات ایجاد شده در کار، جابجایی صحنه ها و تغییر پایان نمایش در همین راستا انجام شد. در این نمایش تنها دو کاراکتر یک زن و یک مرد داشتیم ولی در اجرا نفر سومی به این نمایش اضافه شد که زیپ و زپ شخصیت های نمایش دو قطب در دنیای ذهنی این انسان بودند. بارها برای این کار دفترچه کارگردانی نوشتم و دور ریختم تا در نهایت به فرمی که می خواستم رسیدم و از آن جا که این کار اولین تجربه من بود و می خواستم قدمی محکم در این راه بردارم انتخاب افراد گروه از اهمیت بسیاری برای من برخوردار بود.

کار کردن در شرایط کرونا چه سختی هایی داشت؟
در شرایط کرونا کار کردن واقعا دل شیر می خواهد تنها کسی می تواند در این شرایط کار خود را به ثمر برساند که عاشقانه به دنبال تئاتر باشد. در این هنر ما نیاز به حضور مخاطب داریم اما ما تلاش کردیم با رعایت پروتکل های بهداشتی کـار کنیم امــا ماسک زدن ما را با مشکل مواجــه می ساخت. چرا که ما نیاز داشتیم اکت ها و مییمک صورت یکدیگر را در جریان کار ببینیم. من تاکید ویژه ای داشتم و از اعضای گروه خواستم در مکان های شلوغ یا باشگاه های ورزشی و… حضور پیدا نکنند و با مراقبت از خود مانع از آسیب دیدن روند تمرینات شوند و خوشبختانه اعضای گروه هم همکاری لازم را داشتند.

آیا در این نمایش حامی مالی هم داشتید؟
نه، من کاملا مستقل این کار را به روی صحنه بردم و هیچ ارگان یا نهادی از من حمایت نداشته و خودم هم تمایلی به این کار نداشتم و دوست داشتم نمایش را به طور مستقل کار کنم و خوشبختانه توانستم از پس کار بربیام.
این چندمین تجربه شما در کارگردانی به شمار می رود و در این تجربه برای جمع کردن گروه و کارگردانی کار با چه چالش هایی مواجه شدید؟
من قبلا تجربه کارگردانی داشتم اما نه برای اجرای عموم، من از ابتدا در نظر داشتم «در اسکله» را برای عموم مردم اجرا کنم، این مساله برای من اهمیت ویژه ای داشت چرا که اجراهای عموم در استان مرکزی خیلی کمرنگ شده و تئاتر استان محدود به جشنواره ها شده است. جشنواره چیز بدی نیست اما نباید اولویت یک هنرمند تئاتر باشد، در هنر نمایش ما باید اندیشه خود را توامان به مخاطب عام و خاص ارائه دهیم اما متاسفانه اکثر هنرمندان این رشته مخاطب عام را فراموش کرده اند و من سعی کردم که راه خود را از مسیر جشنواره جدا کنم و به سمت اجراهای مردمی حرکت کنم. «در اسکله» اولین تجربه کارگردانی من در این زمینه بود، تجربه نو و در عین حال سختی بود. از همان هماهنگی ها برای گرفتن محل تمرین و پلاتو گروه چالش ها شروع می شد تا مجوز گرفتن از ناشر متن، رهبری کردن اعضا با چالش روبرو شدم کارگردان باید همه را در مود تمرین نگه دارد.

از نظر شما اجراهای عمومی چه نقشی در زنده ماندن تئاتر دارد؟
تئاتر هیچ وقت نمی میرد اما می توان گفت اجراهای عموم نقش بسزایی در روشن نگاه داشتن چراغ این هنر والا خواهند داشت. ممکن است فردی تا به حال نمایشی را تماشا نکرده باشد اما وقتی کاری به اجرا می رسد و گوش به گوش بین مردم می گردد این فرد توسط دوستان همکار یا غیره با نمایش آشنا شده و برای تماشای آن به سالن می آید و موقعی که تماشاگران از سالن خارج می شوند به دنبال این خواهند بود که نمایش های دیگری را هم دنبال کنند و دفعه بعدی با چند نفر از دوستان خود به سالن خواهد آمد.

به نظر شما برای افزایش استقبال از این اجراها چه می توان کرد؟
برای افزایش مخاطب و استقبال از نمایش لازم است به مقوله تبلیغات توجه بیشتری داشته باشیم و قدم هـــای محکم تری در این راه برداریم، برای این کار می توان از همان جلسات تمرین تبلیغات را به صورت کلامی آغاز کرد و در مرحله های بعدی با استفاده از فضای مجـازی تبلیغات گسترده تری را آغاز کرد هرچند تجربه به من ثابت کرده که هیچ چیزی به اندازه تبلیغ کلامی و گرم تاثیرگذار نخواهد بود. اما خب اگر شرایط اقتصادی اجازه دهد می توان بنرهای بزرگی را در نقاط پر رفت و آمد شهر نصب کرد و من فکر می کنم که در این زمینه باید حمایت هایی صورت بگیرد. سالن های تئاتر شهر نیز در مرکز شهر قرار ندارد و دسترسی مردم به آن ها سخت است، اما امیدوارم به پاس زحمات هنرمندان و زمانی که به کار خود اختصاص می دهند بودجه برای تبلیغات اختصاص یابد چرا که وقتی هنرمند از حضور مخاطب اطمینان داشته باشد با فراغ بال و همچنین اشتیاق بیشتری کار می کند. اگر در دو شب مختلف که در یک سالن پر از تماشاگر است و در شب دیگر این طور نیست نمایش را ببینیم متوجه تاثیر حضور مخاطب بر صحنه نمایش خواهیم شد.

به عنوان یک هنرمند جوان برای فعالیت در این عرصه هنری با چه مشکلاتی روبرو بوده اید؟
من به عنوان کسی که سن کمتری دارم و در حال فعالیت در این عرصه هستم، مشتاقم که اساتید و متولیان تئاتر در استان بیشتر با هنرمندان جوان تر گفت و گو داشته باشند و با راهنمایی خود حامی باشند و ما را رها نکنند. این به معنای وابستگی نیست ما شاگردان جوانی هستیم که می خواهیم تحت حمایت اساتید خود قرار بگیریم و از مسئولین این عرصه هم تقاضای فراهم کردن شرایط امن تر و راحت تری هستم مهم ترین مشکل ما عدم امکانات است. برای مثال پلاتوها در تابستان از سیستم سرمایشی برخوردار نیست و ما مجبور بودیم یک پنکه را بین پلاتوها جابجا کنیم.
مورد دیگر اینکه در اراک قراردادی بین کارگردان، بازیگر و تهیه کننده امضا نمی شود و هیچ تعهدی بین اعضا وجود ندارد و همه چیز زبانی و دلی انجام می شود، امیدوارم اداره ارشاد این مساله را پیگیری کند من چگونه می توانم مطمئن باشم که بازیگر کار یک هفته قبل از اجرا کار را رها نکند. امیدوارم این مسال حل شود چرا که این احتمالات مدام ذهن من را اذیت می کرد. در پایان هم آرزو می کنم که چراغ تئاتر شهر همواره روشن باشد و کارهای خوب و درخور روی صحنه برود و اتفاقات خوبی برای تئاتر شهر بیفتد.