گفتگو با « علی شعبانی» به بهانه برگزاری نمایشگاه کاریکاتورش با عنوان « تب و لرز»/جهان پارادوکس ها

دوشنبه ۲ بهمن ۱۳۹۶   شماره ۷۷۳

***

وقایع استان

سمیه انصاری فر

***

«تب و لرز» عنوان نمایشگاه کاریکاتوری است که این روزها در فرهنگسرای آیینه اراک دایر است. نمایشگاهی که در آن می توانی دغدغه خالق آثار را از شرایط روز دنیا در حوزه سیاسی، اقتصادی و اجتماعی ببینی. «علی شعبانی» خالق این آثار است و نگاهِ دغدغه مندش به خوبی در آثارش منعکس شده است. او طراح، نقاش، گرافیست و کاریکاتوریست است. شعبانی که کارشناس ارشد ارتباط تصویری و مدرس این حوزه است موسس خانه کاریکاتور حوزه هنری اراک نیز بوده و تاکنون در جشنواره های مختلف ملی و بین المللی حائز رتبه شده است. به بهانه برگزاری این نمایشگاه گفتگویی با وی داشته ایم.

 به نظر می آید نگاهی فراتر از مسائل جامعه خودمان در آثار این نمایشگاه وجود دارد، درخصوص نگاهی جهانی تر در مورد آثارتان توضیح می دهید.
بله موضوع بیشتر آثار این نمایشگاه پیرامون مسائل روز جامعه جهانی است و البته درون مایه همه آن ها یک عدم تعادل و بی ثباتی فردی و اجتماعی است. به همین منظور نیزعنوان « تب و لرز» را برای آن انتخاب کردم و درواقع این عنوان مانند یک نخ تسبیح تمامی آثار را به یکدیگر ربط می دهد. در واقع عدم تعادل، ناپایداری، نگرانی و اضطراب در کنار امید به بهبود شرایط، این ها پارادوکس ها و تناقض هایی است که من به دنبال ارائه شان در آثارم بوده ام. می توان گفت یک نوع نقد جامعه بشری با نگاه به اتفاقات روز جهان است. تروریسم، جنگ، بحران های اقتصادی، مسائل زیست محیطی و هر آنچه باعث ایجاد شکاف و فاصله میان مردم در دنیای امروز شده در این آثار دیده می شود به زبان دیگر هر آنچه که می شد با نبود یا اصلاحش به زندگی کمک کرد و از آن لذت برد در این کاریکاتورها به چالش کشیده شده است.

 یک تعریف عمومی در میان مردم است که فکر می کنند کاریکاتور و کارتون یعنی اغراق و خنده محض در حالیکه بیشتر کاریکاتورهای جدی و مورد توجه طنزی تلخ و گزنده در خود دارند، شما چه تعریفی از کاریکاتور یا کارتون می دهید.
قبل از این باید بگویم ما دو اصطلاح کارتون و کاریکاتور داریم. کاریکاتور اغلب شامل تصاویر طنزآمیز از چهره می شود وکارتون هم بیشتر در مورد تصاویر مربوط به مسائل دیگر به کار برده می شود البته اصطلاح کاریکاتور در اشاره به تمامی انواع کاریکاتور و کارتون متداول تر است.کاریکاتور یعنی بیان تصویری و طنزآمیز مسائل که در ظاهر، تصویر و حتی محتوای آن اغراق شده و به طور قطع پیامی در دل خود دارد. وقتی می گوییم تصویر طنز آمیز باید به تعریف طنز نیز بپردازیم، طنز صرفا چیزی برای خنده نیست در واقع در طنز یک اندیشه و هوشمندی مستتر است که با استهزا و هجو کاملا متفاوت است در واقع طنز ابزاری برای تلطیف پیام است. کاریکاتور با یک تصویر مخاطب را به اندیشیدن وا دارد و یک نگاه انتقادی در آن وجود دارد. کاریکاتور مانند تیغ جراحی است و برشی که می زند برای ایجاد درد و زخم نیست بلکه هدف نهایی اصلاح و بهبود است می شود گفت چاشنی طنز هم مانند یک بی حس کننده در عمل جراحی برای تلطیف و تحمل موضوع است. البته قبول دارم گاه این طنز خیلی تلخ است و شاید این به دلیل تلخی و حجم نگرانی موجود در برخی مسائل دنیا و جامعه باشد.

 وجه قالب کاریکاتور و کارتون رساندن یک پیام یا انتقاد به مسائل موجود است اهمیت قدرت تحلیل و آگاهی برای یک هنرمند کارتونیست چقدر است؟
کاریکاتور یک کار تصویری تزئینی نیست و اثری که شکل می گیرد باید پیامی داشته باشد که مخاطب در عین لذت بردن، حتی با یک بار دیدن آن را به ذهن بسپارد پس هنرمند کاریکاتوریست قاعدتا باید دارای نگاه و تفکر خاص باشد و اندیشه اش نسبت به پیرامون همراه با تحلیل و جستجو باشد. در واقع تیزبینی، ریزبینی و احساس مسئولیت باید در نگاه یک کاریکاتوریست وجود داشته باشد. کاریکاتور همچون مقاله تصویری می ماند باید در آن پژوهش و اندیشه وجود داشته باشد تا باورپذیر و تاثیرگذار باشد. بی شک این نگاه تحقیقاتی و مطالعاتی هر چقدر درست تر و جهانی تر باشد آثاری که خلق می شوند جهـان شمول تر است و محصور به زمان و مکان نخواهد شد کما اینکه یک سری از مسائل و موضوعات هست که به سفارش روزنامه یا رسانه ها ممکن است برای یک موضوع خاص باشد و محدود به یک تاریخ مشخص شود اینگونه کاریکاتورها را بعدها می توان بهشان نگاه تاریخی داشت و بعنوان یک منبع از آن ها استفاده کرد.

 چرخه اقتصاد کاریکاتور چگونه است آیا می تواند به طور مستقل یک منبع درآمد برای کاریکاتوریست حرفه ای باشد؟
از همان ابتدا کاریکاتور ارتباط نزدیکی با مطبوعات داشته و رشدش در گرو آن بوده در گذشته که فضای تصویری در مطبوعات کمتر بوده کاریکاتور نقش برجسته تری در آن داشته است. در مورد درآمدزایی هم یک بخش مربوط به مطبوعات است که در شرایط کنونی خیلی کمرنگ شده که البته با حضور فضای مجازی این کمبود تا حدودی جبران شده است. بخش دیگر از درآمدزایی مربوط به فضــاهای جشنواره ای و نمایشگاهی است که در کشورهای اروپایی و آمریکایی این بخش خیلی فعال است و جوایز معتبر و درخوری دارد و عمده کارتونیست ها در این فضا به دنبال اقتصاد کارتن هستند. برخی هم سفارش چهره می گیرند. البته این روزها کاریکاتور تلویزیونی نیز باب شده است. از طرفی موشین گرافی در حوزه طنز نیز باعث رونق کارتون و کاریکاتور شده است. اما در مجموع باید گفت کاریکاتور نمی تواند اقتصاد مستقل داشته باشد و به تنهایی فضا برای درآمدزایی ندارد.

 به سابقه تعامل مطبوعات و کاریکاتور اشاره کردید، فکر می کنید علت آنکه ما بندرت کاریکاتوری در رسانه های استان می بینیم چیست؟
دلایل متعددی وجود دارد در وهله اول مسائل مالی است از آنجاییکه خلق و تولید کاریکاتور زمان می برد بنابراین رسانه باید در قبال آن هزینه کند که اغلب زیر بار آن نمی رود. البته در این میان باید به این نکته هم اشاره کنم بغیر از معدودی از مطبوعات و نشریه ها در استان تعداد بالایی از آن ها حتی به سایر عناصر بصری رسانه خود مانند عکس، لوگو و عنوان توجهی ندارند پس چنین انتظاری خیلی منطقی نیست که بخواهند برای کاریکاتور و کارتون وقعی بنهند .
نکته بعدی می تواند ترس از خط قرمزها باشد. از آنجاییکه نگاه کاریکاتوریست انتقادی است ممکن است مسئولین رسانه نخواهند این خطر پذیری را به خاطر اشاره به برخی مسائل روز جامعه با زبان کاریکاتور داشته باشند.

 شرایط کنونی کاریکاتور و هنرمندان آن را در استان چگونه می بینید، چه کمبودهایی در این فضا وجود دارد؟
بیشتر از یک دهه قبل با پیگیری های شخص بنده خانه کاریکاتور در حوزه هنری اراک راه اندازی شد، همچنین آموزشگاه هایی نیز در این خصوص بود. در همان سال ها در یک دوره پنج سال فضای آموزشی و کارگاهی درخصوص کاریکاتور در اراک فعال بود. از همان زمان ها نزدیک به ۱۵ کارتونیست در اراک فعالیت خود را آغاز کرده و ادامه دادند که از این تعداد هفت تا هشت نفر خیلی حرفه ای کار می کنند و موفق بوده اند از حضور در جشنواره ها و همکاری با مطبوعات تا داوری و دبیری جشنواره ها. در زمینه کاریکاتور استان به لحاظ کیفی در وضعیت مطلوبی قرار دارد اما به لحاظ کمیت تعداد همان است و شاید علت عمده تغییر نکردن این تعداد نبود فضای آموزشی و کارگاهی مناسب در این خصوص باشد.

 وضعیت حمایتی در استان از این هنر و هنرمندان چگونه است، با توجه به اینکه کاریکاتور همراه با نقد است آیا اگر حمایتی باشد استقلال نگاه هنرمند را نخواهد گرفت؟
بحث حمایتی در حوزه کاریکاتور به شدت احساس می شود و متولیان فرهنگی و هنری باید نگاه حمایتی به این بخش داشته باشند هرچند که می گویند هم اکنون بودجه ای در اختیار ندارند. البته حمایت مالی به این مفهوم نیست که در ازای آن استقلال فکری هنرمند از او گرفته شود بهرحال یک هنرمند می داند که باید چارچوب قوانین کشور را رعایت کند ولی در عین حال نقد کردن ذات هنر است شاید هم دلیل این عدم حمایت مسئولین ترس از همان نقد باشد برای همین ترجیح می دهند تا از نقدها خود را در امان نگاه دارند. غیر از آن تمام تعریفی که از حمایت است به مسائل مالی منتهی نمی شود گاهی حمایت معنوی هم می تواند راهگشا و کمک کننده باشد مثلا همینکه فرصتی ایجاد کنند تا هنرمندان گرد هم بیایند برای آن ها یک فعالیت انگیزشی است و فضا را برای تعامل و بهبود کارشان فراهم می کند.
نمایشگاه کاریکاتور « تب و لرز» از سی ام دی تا چهارم بهمن ماه در فرهنگسرای آیینه اراک دایر است.