روزنامه وقایع استان مرکزی پایگاه رسمی اطلاع رسانی نشریه
دوشنبه ۱۶ اسفند ۹۵ شماره ۵۴۵
وقایع استان-سمیه انصاری فر:
هنر کاشی هفت رنگ یکی از هنرهای اصیل و سنتی ایران است که نمونه های آن در قالب نقش های زیبا و بی بدیل بر دیوارهای مساجد و عمارت های باشکوه دیده می شود. هرچند این هنر همچون گذشته رونق ندارد و غبار فراموشی بر آن نشسته است؛ ولی هنوز هستند هنرمندانی که با نگاه خلاق و متعهد خود به دنبال زنده نگاه داشتن و معرفی این هنر فراموش شده هستند. «سمانه محمدی نیک» یکی از این هنرمندان است، وی نزدیک به سه سال است که در این زمینه فعالیت مداوم و جدی دارد. این هنرمند تهرانی به دنبال معرفی این هنر به علاقمندان در نظر دارد نمایشگاه هایی از آثارش در نقاط مختلف کشور برپا کند. وی اراک را بعنوان اولین مقصد برای برگزاری نمایشگاه های خود در راستای معرفی این هنر انتخاب کرده است. آثار او هشتم تا پانزدهم اسفند ماه در نگارخانه نقشینه اراک به نمایش گذاشته شد. محمدی نیک هنر کاشی هفت رنگ را یکی از اصیل ترین هنرهای ایران که از قرن هشتم هجری تاکنون رواج دارد می داند و معتقد است اوج این هنر در دوران صفویه بوده است. در ادامه وقایع استان گفتگویی با این هنرمند داشته است.
هنر کاشی هفت رنگ یک هنر اصیل و سنتی است در مورد پیشینه آن بیشتر توضیح دهید و اینکه چه چیز شما را به سوی این هنر سوق داد؟
بله هنر کاشیکاری یک هنر قدیمی و اصیل است و از بسیاری از هنرهایی که امروزه ما می شناسیم قدمت و پیشینه بیشتری دارد، البته من نمی گویم هنرهای دیگر چون نقاشی روی بوم یا خوشنویسی، عکاسی و … اهمیت ندارند نه سخن بر روی اصالت و قدمت است و اینکه با همه این ها این هنر مسکوت و مظلوم مانده، در آثار تاریخی اصفهان و شیراز در کاخ ها، معماری ها، نقوش، تزیینات و بناهای قدیمی می توانیم کاشی هفت رنگ را ببینیم. اما امروزه این هنر جای خود را به خیلی از هنرهای دیگر داده و فراموش شده است. هدف و گرایش من به این هنر در وهله اول به خاطر اصیل بودن آن و دوم به دلیل پروسه سختی است که برای خلق این هنر باید متحمل شد زیرا من اعتقاد دارم هر چقدر سختی خلق یک اثر بیشتر باشد آن اثر ارزشمندتر است.
شما به عنوان هنرمند این رشته دلیل استقبال و گرایش کم به آن را در چــه عواملی می بینید؟ و اینکه گاه برخی گرایش ها از سوی مردم به هنرهای اصیل دیده می شود که بیشتر از جنبه های مدگرایی است تا زیبایی شناسی و شناخت آن هنر، نظرتان در این خصوص چیست.
آقای حداد عادل در کانون ریاضیات اصفهان نیز به این مساله تاکید داشتند که هنر کاشیکاری و کاشی هفت رنگ با توجه به اینکه یکی از هنرهای دستی و ایرانی است متاسفانه در کشورهای خارجی بیشتر مورد ارج است تا در کشور خودمان.
این هنر در ایران زاده شده و توسط هنرمندان اصفهان تولید شده و به این مرحله رسیده است؛ ولی متــاسفانه در کشورهای خارجی بیشتر به آن بها داده می شود، علت این مساله شاید این باشد که این هنر در دانشگاه های ما تدریس نمی شود بنابراین هنرجوها و دانشجوهای ما خیلی با این هنر آشنایی ندارند. بعنوان مثال دانشجوهای معماری ممکن است بناهایی را دیده و دروسی را نیز طی کنند و به هنر کاشی هفت رنگ برخورد کنند ولی از نحوه تولید و تاریخچه آن هیچ اطلاعاتی ندارند.
در دانشگاه ما واحدی برای این هنر گذاشته نشده البته به تازگی در برخی از هنرستان ها این هنر در حال آموزش است. باید گفت هنرهای دیگری نیز در زمینه کاشی وجود دارد مانند کاشی شکسته و کاشی معرق که ناشناخته اند. هنرهای اصیل و ایرانی دیگری مانند معرق، منبت و نقطه کاری نیز وجود دارد که اصیل و ایرانی است ولی از آن ها استفاده بهینه نمی شود و تمرکز بر هنرهای دیگر است.
در ابتدا اشاره کردم به اینکه این هنر در کشورهای دیگر مورد توجه است و در تزیین آشپزخانه، کف، دیوارهای داخل منازل و معماری بیرون بنا مورد استفاده قرار می گیرد و از آنجاییکه دیر یا زود مواردی که در کشورهای دیگر مد می شود به کشور ما نیز ورود پیدا می کند پس باید منتظر بازخورد آن و رواج استفاده از این هنر در کشور بود البته که توجه از این زاویه باعث تاسف است.
هنر کاشی هفت رنگ یک هنر اصیل ایرانی است، این هنر چقدر ظرفیت دارد تا به روز شود خود شما چقدر در این مسیر قدم گذاشته اید؟
اگر گذشته این هنر را بررسی کنیم خواهیم دید که این هنر در ابتدا به صورت نقوش گل و بته در تزیین مساجد و بناها استفاده می شده بعد از آن اساتید نقوش دیگری چون انسان، حیوان و پرندگان به آن اضافه کردند. کاشی هفت رنگ از همان ابتدا همین هفت رنگ را داشته و از آن استفاده می شد؛ ولی بعدها آرام آرام پیشرفت کرده به رنگهای بیشتری رسیده است. در مجموع نظر من این است که این ایده و خلاقیت هنرمند است که می تواند ظرفیت یک هنر را بالا ببرد از دیدگاه من هیچ هنری انتها ندارد و می توان در آن نوآوری داشت. من در این هنر خود را محدود به نقوش سنتی نکرده ام و از طرح های مدرن نیز بر روی کاشی ها استفاده کرده ام در مورد رنگ ها نیز از ترکیب ها و رنگ های مختلف استفاده کرده ام.
در مجموع همه چیز به خوش ذوقی، مطالعه و شناخت هنرمند از آن هنر بستگی دارد، اگر قرار باشد که ما تکرار گذشتگان باشیم کار خاصی نکرده ایم.هنرمند زمانی کارش متفاوت است که بتوانداز ایده های جدید استفاده کند. من خود را محدود به آن چیزی که قبلا اجرا می شده، نکردم و سعی کردم با یک سـری ایده ها،کارها و رنگ های جدید به خلق اثر بپردازم. نکته دیگر اینکه تعصب روی اجرا نداشته باشم یعنی هر چیزی که قبلا بوده حتما حالا هم باید همانطور اجرا شود.
علاقه یک بخشی از کار هنری است و درآمدزایی بخشی دیگر، این هنر چقدر صرفه اقتصادی برای هنرمند دارد؟ تامین مواد اولیه این هنر چگونه است؟
این یک واقعیت است هیچ فردی کاری را بدون نیاز مالی انجام نمی دهد و هر هنرمندی در هر سطحی نیاز به حمایت دارد زیرا اگر این حمایت نباشد هنر در نطفه از بین می رود. این حمایت قرار نیست که کلان باشد گاه حمایت های اندک نیز باعث دلگرمی هنرمند می شود.
عده ای هنر را برای دل خود و عده ای بعنوان حرفه انجام می دهد ولی در هر دو حالت نیاز مالی وجود دارد. برای من شاید نیاز مالی در اولویت پایینی باشد؛ اما معتقدم باید از هنرمند حمایت معنوی و مالی کرد. کاشی هفت رنگ از آن دست هنرهایی است که ابزار کار آن در بازار وجود ندارد و از قلم مو تا رنگ را باید خودمان تهیه کنیم. بنابراین پروسه سختی تا نتیجه نهایی کار باید پیمود و همین ارزش کار را بالا می برد و در نهایت چون کار دست است نمی توان هیچ قیمتی بر آن گذاشت.
در صحبت هایتان اشاره کردید که پروسه انجام این هنر سخت و به نوعی مردانه، در مورد شیوه اجرا و انجام این کار توضیح دهید؟
بله همانطور که گفتم از ابتدا برای تهیه تمام ابزار کار باید خودمان اقدام کنیم از تهیه قلم مو تا تهیه رنگ ها، قلم مو باید از موی اسب یا بز درست شود و رنگ ها نیز به صورت آماده در بازار وجود ندارد. ما رنگ ها را باید ابتدا پودر کنیم و بعد آن ها را با کتیرای صاف شده ترکیب کنیم. حتی برای سیاه قلم نیز باید اکسید منگنز پروسه ای شبیه پودر کردن رنگ ها را طی کند و با آب و شیره انگور آماده می شود.
بعد طرح های تذهیب و یا هر طرحی که مدنظرمان است بر روی کاشی های سفید لعاب خورده و درجه یک قلم گیری و رنگ می شود و در دمای ۹۴۰ تا ۹۶۰ کوره برای پخت قرار داده می شود. بنابراین مراحل انجام این کار سخت و مردانه است اما در آخر اثری ظریف خلق می شود.
این هنر را چگونه آموختید؟
این هنر را زیر نظر استاد سعید خاک نگار مقدم که پدربزرگ وی سر در باغ ملی و کاخ گلستان را کار کردند آموختم و به مدت سه سال است به طور مداوم آن را انجام می دهم. تحصیلات من کارشناس ارشد حقوق خصوصی است؛ ولی هم اکنون تمام وقتم صرف این هنر می شود و برایم مهم است که آن را انجام دهم و به دیگران نیز معرفی کنم.
گفتید برای معرفی این هنر آن را عـــرضه می کنید، به غیر از این نمایشگاه برنامه دیگری در این راستا در شهرهای دیگر دارید؟
من این آثار را به معرض نمایش گذاشته ام البته نه برای فروش بلکه برای اینکه به مردم هنر اصیلمان را نشان دهم و بگویم آن را فراموش نکنید ما از این نقاط هنر را آغاز کرده ایم.
بله هدف من این است که این نمایشگاه را در شهرهای مختلف ایران برپا کنم تا هنردوستان را با این هنر آشتی دهم. بنابراین بعد از این نمایشگاه در اردیبهشت ماه در شیراز و شهریور ماه نیز در تبریز نمایشگاه را برگزار خواهم کرد.
در مورد استقبال مخاطبان اراکی بگویید.
استقبال به نسبت خوب بود؛ در این چند روز که مهمان شهر اراک بودم مخاطبان بسیاری از نمایشگاه بازدید و استقبال کردند؛ ولی اغلب آن ها این هنر را نمی شناختند و حتـــی آن را ندیده بودند و اینــکه می توان بر روی کاشی، سرامیک و یا دیوار این نقوش را داشت و نقاشی کشید و هنر تولید کرد برایشان غریب بود.
در حالیکه این هنر در اطراف ما به وفـــــور دیده می شود ما مساجد، محراب ،صحن حرم امام رضا، حضرت معصومه و امامزاده ها را داریم که این هنر در آن ها وجود دارد. مکان هایی که در عین زیبایی مقدس هستند ولی متاسفانه مردم به اطرافشان توجه ندارند و توجهی به اینکه در اطرافشان چه هنر و نقوشی استفاده شده ندارند. اگر برای من امکان داشت که این نمایشگاه را در دانشگاه اراک برگزار کنم بسیار موثر بود ولی متاسفانه همیشه موانع اداری و کاغذبازی این فرصت را می گیرد. حتی من حاضر بودم که با هزینه شخصی خودم ماشینی در اختیار دانشجویان رشته هنر قرار گیرد تا بیایند و این هنر را ببینند و با آن آشنا شوند. یا حتی حضور هنرجویان هنرستان ها نیز یک اتفاق خوب می توانست باشد قطعا اگر حتی یک نفر هم با دیدن و دریافت اطلاعات از این نمایشگاه به این هنر گرایش پیدا کند من به هدفم رسیده ام.
نمایشگاه کاشی های هفت رنگ سمانه محمدی نیک هشتم تا پانزدهم اسفندماه در نگارخانه نقشینه اراک برپا بود.
