گزارش «وقایع استان» از مفهوم بازار در بین شهروندان اراکی/بازار ، دقیقا کجاست؟

دوشنبه ۹ مرداد ۹۶   شماره ۶۴۲

****

وقایع استان

فرشته غلامی

***

امروزه با وجود حضور در عصر تکنولوژی و زندگی ماشینی،شبکه ای و اینترنتی در شهرهای کوچک و بزرگ هر روز واژه ای را می شنویم به نام «بازار». شاید آنقدر برایمان عادی شده است که نمی دانیم روزی چند بار این واژه را می شنویم یا به این محل به قصد خرید می رویم ابتدا به سراغ ریشه واژه بازار می رویم. به جرات می توان گفت با وجود تکرار زیاد این واژه هنوز خیلی از ما معنای دقیق و ریشه این واژه پر کاربرد را نمیدانیم بله درست حدس زدید! من هم نمیدانستم و برای پیدا کردن ریشه و معنای واقعی کلمه بازار اندکی به زحمت افتادم که البته ارزشش را داشت!
در مورد معنا و ریشه واژه بازار گمانه زنی های ادبی و زبان شناسایی متعددی وجود دارد مثلا عده ای معتقدند بازار واژه ای فرانسوی است به معنای محل عرضه کالا و خدمات از این کشور وارد زبان و ادبیات فارسی شده است و عده ای دیگر ریشه این کلمه را ترکی می دانند و آن را به صورت «باز» به معنای مقصود و نظر داشتن و با ترکیب شدن با واژه «ار» در معنای مقصود کننده استفاده می شده ولی باید بدانیم بازار واژه ای است کهن که قبلا به صورت وازار(قرض شده از پارسی میانه) و به معنی محل خرید و فروش استعمال می شده است و کلماتی مانند وازرگان (بازرگان) وازارگ (بازاری) از جمله هم خانواده های بازار قلمداد می شده اند. این واژه ایرانی به زبان برخی از سرزمین هایی که با ایران تبادلات بازرگانی داشتند، مانند سرزمین های عربی، ترکی، عثمانی و برخی از کشورهای اروپایی، نیز راه یافته است.
حال آنکه در زبان فارسی بازار به عنوان اسم مکان و به معنی محل خرید و فروش کالاست و با وجود آنکه این واژه امروزه بیشتر درباره بازارهای دائمی، اصلی و قدیمی شهرهای کهن و تاریخی به کار می رود، در گذشته گاه به صورت ساده و گاه با پیشوند یا پسوندهایی به معنی مکان خرید و فروش به طور مطلق بوده است. بازار دارای عناصری است مانند راسته اصلی(که در واقع همان خط اصلی بازار گفته می شود)، دالان،میدان، جلوخان، سرا و …
از میان بازارهایی که در ایران وجود دارد و حتی شهرت جهانی یافته پر واضح است که شهر اراک که قدمت طولانی هم ندارد به سبب بازارش هست که شهرت یافته است. اما حال سوال اینجاست بازار اراک کجاست؟
برای بررسی محدوده بازار در کلانشهر اراک باید دیدگاه های مختلف در این زمینه را ارزیابی کرد. در این باره باید گفت شهرداری تعریف متفاوتی از بازار دارد همانگونه که سازمان میراث فرهنگی محدوده ای متفاوت را حریم و منطقه بازار به شمار می آورد و از نظر مردم و شاغلین در این منطقه مصدیق متفاوتی از بازار را مشاهده می کنیم. به طور مثال همین چند روز پیش بود که از مسیرخیابان هپکو به سمت مرکز شهر سوار تاکسی شده بودم و آقای راننده هم که از خیابان هفده شهریور به طرف خیابان شهید رجایی در حرکت بود و همین حین یکی از مسافران با لحن طعنه آمیزی گفت: «ما گفتیم بازار» و آقای راننده با خونسردی خاصی بادی به غبغب انداخته و گفت: « من هم شمارا بازار پیاده می کنم» که البته منظورش همان سر ملک خودمان بود. احساس کردم مسافر محترم زیر لب می گوید: » هیچ وقت اینگونه قانع نشده بودم» در این فکر بودم که به راستی بازار کجاست که مسافر دیگری گفت: «عجب! روزهای دیگه که سوار تاکسی می شدیم بازار به گفته همکاران ارجمندتون ابتدای خیابان امیرکبیر بود» که در این لحظه آقای راننده لبخند معنی داری زد و گفت: « خواهرم ابتدای خیابان محسنی و امیرکبیر و ملک همه و همه بازار محسوب می شود» و من غرق در این جمله حکیمانه دیگر هیچ نشنیدم و در گستردگی و انعطاف پذیری بازار شهرمان انگار که در افق محو می شدم. این موضوع ذهن مرا درگیر کرد و ساعت ها همه مردم شهر را بازار می دیدم. یادم هست که پیش از اینکه به اراک بیایم و در این شهر ساکن شوم بارها جوک ها و لطیفه هایی در خصوص اینکه همه اراک بازار است شنیده بودم اما آن هنگام این را باور نمی کردم. حتی وقتی برای پرداخت وجه به بانک در خیابان قایم مقام مراجعه کردم متصدی بانک را بازار می دیدم. نمی دانم آن روز از تلویزیون بانک هم مطلبی در مورد بازار اراک پخش می شد یا ذهن من فقط همه چیز را بازار می دید و میشنید! در حال و هوای خودم بودم و در اندیشه یافتن بازار اراک!
آری مسئله این بود باید به اکتشافاتم ادامه می دادم و بزرگترین معضل شهر را حل می کردم. بی سروسامانی بازار و زشت بودن آن مهم نبود. این که در این آشفته بازار، در بازار چه می گذرد و کودکان کار و متکدیان خانم با بچه ای در بغل در این گرما، طول و عرض بازار را طی می کردند و برای سیر نگاه داشتن شکم خود و فرزندان شان عرق می ریختند و هرگونه تحقیر را تحمل می کردند، اصلا مهم نبود (درست خواندید) مهم نبود دست فروشان توهین بشنوند از پرسنل محترم شهرداری و هر روز بانکی سبز بشود در همین بازار و پول های مردم را بلوکه کند بدون مجوز از مراکز ذی صلاح و در نهایت احترام، نیشخند کند سادگی مردم را. اینها اصلا موضوعات مهمی نبود و من در پی کشف مهم ترین مسئله کلانشهر اراک در خیابان ها قدم می زدم و از همه مردم شهر می پرسیدم «بازار کجاست؟»
به راستی بازار کجاست؟ دختر جوانی را در همان نزدیکی دیدم و آهسته پرسیدم ببخشید بازار کجاست؟ با دست چهارراه نزدیک خیابان قایم مقام را نشان داد. از او گذشتم برای حل کردن بزرگترین مشغله فکری جوانان هم سن و سال خویش به سراغ چند نفری رفتم و پرس و جو کردم و هر چه بیشتر کنجکاوی کردم کمتر یافتم زیرا هر کس به سلیقه خود قسمتی از مرکز شهر را بازار می دانست. آقای میانسالی که میوه فروش بود و خود را کوروش معرفی کرد مغازه خود را بازار می دانست و وقتی پرسیدم بازار شهرمان چه کوچک است با لبخندی سایر مغازهای اطراف را نیز در این مهم سهیم کرد. جلوتر رفتم از خانم جا افتاده ای سوالم را پرسیدم. او که خود را ملیحه معرفی کرد گفت: در این پنجاه سالی که از خدا عمر گرفتم (البته شما بنویس سی سال )نفهمیدم وقتی پدر و مادر می گفتند برویم بازار منظورشان دقیقا کجا بود و این داستان برای فرزندان خود من نیز ادامه دارد. از ملیحه خانم خداحافظی کردم. خوشحال به راهم ادامه دادم آری مسرور از اینکه هیچ کس نمی داند بازار در اراک دقیقا کجاست و هرکس در کلانشهر اراک تعریف و محدوده ای از بازار در ذهن و رفتار خود دارد. درست همچون معنا و تعریف واژه های عدالت، رفاه، رشد اقتصادی، آمار بزهکاری؛ و کلی آمار دیگر که در نزد مسئولین و مردم سرزمین همیشه دوست داشتنی و نجیبمان ایران قرار دارد و هیچ کس معنای دقیق و درست آن را نمی داند و گرنه در پی حل این معضلات برمی آمدند.
به هر روی اینکه بازار اراک دقبقا کجاست، هنوز هم پس از سال ها که از به وجود آمدن و گسترش شهر می گذرد کسی نمی داند، بازار سرپوشیده شهر، خیابان ملک، عباس آباد، قائم مقام، امیرکبیر یا که مخابرات کدام یک بازار هستند هنوز هم مشخص نیست. بسیاری از شهروندان اراک همچنان در پی یافتن معنای دقیق بازار در این آشفته بازار اراک هستند. اما باید توجه داشت که بازار دارای تعریف مشخص و دقیقی است و نباید با توجه به خواست و سلایق شخصی خود تعریف متفاوت و خلاف بر اصل آن را در اذهان بگنجانیم.