یکشنبه ۱۲ اسفند ۱۳۹۷ شماره ۱۰۵۴

گذر از شب های بلند

نگاهی به پنجمین جشن شکرگزاری آش اسفندی در دلیجان

الهه فراهانی

در باور ایرانیان قدیم شب اسفندی (سپندارمذگان) را مطلق به اسفندیار رویین تن می‌دانند که با اسب سیاه کشته شد ولی در این شب با اسب سفید دوباره از جهان زیرین باز می‌گردد. در این باور مردم با چسباندن سبزه بر سر در خانه‌ها آمدن اسفندیار را جشن می‌گیرند و در این جشن زنان از شب تا صبح به صورت جمعی آش اسفندی طبخ می‌کنند. همچنین برخی معتقدند با شروع اسفند ماه و شروع باروری دوباره زمین، جشنی به نام اسفندگان در روز پنجم اسفند ماه برگزار می‌شود و چون زنان یکی از نماد‌های باروری هستند این جشن را متعلق به زنان می‌دانند و زنان در این روز آش اسفندی می‌پزند.
آش اسفندی نام مطرح آش‌های هفت دانه، هفت حبه، آش دانکو، آش دانگو و آش هفت دونی است. در فرهنگ لغت دانکو به معنای دانه یا حبوبات است، همانند عدس، گندم، جو، باقلا و نخود که آش دانکو یا همان آش اسفندی به معنای آشی است که از هفت دانه تهیه می‌شود.
آش اسفندی در بسیاری از نقاط کشور طبخ می‌شود اما بیشتر در استان‌های مرکزی، اصفهان و یزد رواج دارد. در باور برخی مردم نواحی لنجان اصفهان و دلیجان اراک آش اسفندی را در شب اول اسفند، زن‌ها و دخترهای خانواده که دور هم جمع می‌شدند زیر نظر مادربزرگ می‌پختند و می‌گذاشتند تا صبح اول اسفند پخته شود. در آش اسفندی هفت قلم حبوبات می‌ریختند که عبارت بودند از گندم، جو، عدس، نخود، لوبیا، برنج و ماش، در این آش سبزیجات نمی‌ریختند اما به دلخواه ادویه اضافه می‌کنند و می‌گذارند تا خوب جا بیافتد. آش اسفندی قوامی مثل حلیم دارد. مردم این نواحی اعتقاد دارند که خوردن آش اسفندی به خاطر هفت نوع حبوباتی که در آن هست باعث برکت سال آینده می‌شود.
منطقه کهن و فرهنگی دلیجان از توابع استان مرکزی با قرار گرفتن در آستانه سال نو شاهد آیین باستانی و جشنی تحت عنوان «آش اسفندی» است، این مراسم از دیرباز هر ساله اسفندماه در آستانه عید نوروز به پاس شکرگزاری از نعمات الهی و نزولات آسمانی برگزار می‌شود.

حسین صفری، خالق اثر تاریخ و فرهنگ دلیجان درباره مراسم آش اسفندی می گوید: مردم دلیجان ماه اسفند را آغاز تحولات در طبیعت می‌دانند هر سال در نخستین روز از اسفند به منظور شکرگزاری سلامت و بارش نزولات آسمانی این مراسم دیرینه و مذهبی را برگزار می‌کنند مردم از این فرصت برای تحولات درونی نیز بهره می‌گیرند؛ چراکه این تحولات را سرآغاز سعادت می‌دانند.
وی در رابطه با پخت آش اسفندی و سبقه تاریخی آن در دلیجان افزود: در ایران باستان در نخستین روز اسفند مردان به زنان هدیه می‌دادند و بانوان نیز به پاسداشت این هدیه آشی تدارک می‌دیدند. با وجود این همه محبت در این ماه می‌توان ماه اسفند را ماهی مملو از دوست داشتن، بردباری، فداکاری و فروتنی دانست.
صفری تصریح کرد: مردم دلیجان به پاس شکرگزاری آش اسفندی را در منازل خود طبخ می‌کنند. از نظر مردم آش اسفندی نماد برکت است مردم آش را به یاد پشت سر گذاشتن شب‌های بلند و سرد زمستان می‌پزند و نوید فصلی دیگر را در دل خود پرورش و با امیدی مضاعف به استقبال بهار می‌روند.
وی ادامه داد: نامگذاری آش اسفندی به این دلیل است که در روزهایی که برف سنگین و زمستان سخت بر مردم این نواحی چیره می‌شد بانوان، آشی مقوی برای افزایش نیروی بدنی می ‌پختند تا در برابر سرما و بوران خانواده را حفظ کنند.
صفری ابراز کرد: با فرا رسیدن اسفند مردم خود را برای تحولات آماده می‌کردند، این جشن به عنوان یکی از نمادهای ارزشمند و وزین میراث فرهنگی است.
وی ادامه داد: در آیین کهن و تاریخی پخت آش اسفندی بازی‌های محلی و بومی دلیجان مانند چوب‌بازی، بازی‌های «هیدله‌وایی» انجام ‌می‌شود، یکی دیگر از برنامه‌های این جشن انجام مراسم عروسی به سبک و سیاق کهن است که این مراسم با اجرای رقص محلی با چوب توسط گروه رقص بومی روستای راوه دلیجان که پیشاپیش عروس سوار بر اسب حرکت می‌کند همراه است.
نویسنده کتاب«داستان‌ها و زبانزدهای دلیجانی» در پایان، با بیان اینکه آش اسفندی با هفت نوع حبوبات طبخ می‌شود، اظهار کرد: این مواد ترکیبی از نخود، لوبیاسفید، لوبیا چشم‌بلبلی، لوبیاچیتی یا قرمز، گندم، ماش، عدس است که به همراه مواد دیگری مانند نخود سیاه، مغز گردو، هسته زردآلو، کشمش، چغندر، زردک، سرکه، شیره، نمک، زردچوبه، زیره و پیاز داغ پخت می‌شود.
مطابق این رسوم چندین ساله، پنجمین جشن شکرگزاری آش اسفندی دلیجان عصر جمعه دهم اسفند ماه در دلیجان برگزار شد. جشن سنتی تاریخی دلیجانی ها، با پخت آش اسفندی به منظور شکرگزاری و آماده شدن برای شروع سال نو در دلیجان و احیاء این رسم زیبای دلیجانی به مانند نیاکان، روز جمعه دهم اسفند ۹۷ در سالن ورزشی شهید صفری دلیجان، برای پنجمین بار، همراه با برگزاری مراسم عروسی به سبک و سیاق گذشته دیلیگـُن (دلیجان) با تمام رسوم و آداب گذشته همراه با ساز و دهل اجرا گردید که به شدت مورد استقبال و تشویق حاضرین در مراسم قرار گرفت. در این مراسم که با حضور کریمی معاون میراث فرهنگی استان و مسئولان شهرستان برگزار شد، از لوح مهارت آش اسفندی و فرهنگ آن در دلیجان که به ثبت ملی رسیده است، رونمایی گردید.
اجرای رقص محلی با چوب توسط گروه رقص بومی محلی دلنواز دلیجان ، مراسم عروسی سنتی همراه با مهریه به سبک قدیم از بخش های بسیار جذاب و تماشایی این جشن بود. اجرای زیبا و جذاب نوگلان مهد کودک مانیا بخشی بود که با استقبال و تشویق حضار مواجه شد .

اجرای دو ترانه شاد و سنتی به زبان راجی توسط استاد علی اصغر اسماعیلی ،اجرای نمایش زیبا و شاد به زبان شیرین دلیجانی توسط گروه نمایشی تجربه، شعر خوانی عبداله یوسفی شاعر راجی گوی دلیجان، شعر خوانی فاطمه صفری و دختران نونهال دلیجانی، اجرای ترانه امام رضا(ع) توسط سیدمحمد نیما جلالی نوجوان خوش صدای دلیجان، اجرای استند آپ کمدی توسط حسین احمدی، اجرای ساخت صنایع دستی شاخص دلیجان(میناکاری و معرق کاشی) از بخش های جذاب این جشن بود .
بخش مسابقه پخت آش با داوری داوران منتخب و تست آش های پخته شده شهروندان و انتخاب سه برنده بخش مردمی این جشن بود . از دیگر بخش های جذاب این جشن، مراسم پخت نان محلی توسط زنان روستای راوه، روستای کار و کوشش شهرستان دلیجان بود که نان های پخته شده بین حاضرین در این جشن توزیع گردید .
در این مراسم مهمانانی از شهرها و مناطق همجوار و راجی نشین مرکز ایران مانند، کاشان، میمه، وزوان، آران و بیدگل، نراق، نیم ور، محلات و … مراسم آش اسفندی امسال را پررنگتر از سال های قبل کرده بود. در این مراسم می توان باعث ایجاد همدلی و وحدت بیشتر میان مردم این منطقه نیز شد.
در پایان نیز آش اسفندی پخته شده توسط استاد عبداله شاهقلی فرهنگیِ علاقه مند به تاریخ و آئین شهر دلیجان که در پخت آن حدود ۲۸ ماده غذایی مانند حبوبات ، ادویه جات ، انواع برگه زرد آلو و قیسی، مغزیجات مانند گردو، خرما، لبو، پیاز، سرکه، شیره و … استفاده شده بود در میان شرکت کنندگان توزیع شد.