شنبه ۱ خرداد ۱۴۰۰  شماره ۱۴۲۲

بررسی اثربخشی رویکرد روان نمایشگری بر افسردگی، شادکامی و سازگاری اجتماعی دانشجویان ناشنوا

پیش به سوی شادی

مریم ملکی

کارشناسی ارشد روانشناسی عمومی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد اراک

روان نمایشگری یک روش کل نگر و قوی پایه از روان درمانی است که در آن به افراد کمک می شود تا موقعیت هایی از زندگی خود (گذشته، حال، آینده) را بازی و اکتشاف کنند. صحنه ها ممکن است بر پایه وقایع خاص در زندگی افراد، روابط کنونی یا گذشته آنها، موقعیت های غیر قابل حلشان یا تعارضات و افکار درونی باشد. در نمایش درمانی که یکی از روش های درمان گروهی است، تلاش می شود تا به شیوه های مختلف نمایشی و بکارگیری اطلاعات بالینی و روانشناختی تعارضات شخصیتی و کشمکش های روانی شخص مراجعه کننده مورد بررسی قرار گیرد. روان نمایشگری، شکلی از بازی نقش است. در این روش، درمانجویان گویی واقعا در وضعیت مربوطه قرار دارند به ایفای نقش می پردازند. این نقش بازی کردن تا حدودی تخلیه هیجانی و خودانگیختگی را در پی دارد و بینش و خودشناسی افراد را بالا می برد.
ما در یک پژوهش اقدام به برسی اثربخشی رویکرد روان نمایشگری (نمایش صحنه ای) بر افسردگی، شادکامی و سازگاری اجتماعی دانشجویان ناشنوا نمودیم. در معنای محدود پزشکی، افسردگی به منزله یک بیماری خلق و خو یا اختلال کنش خلق و خـو می باشد و در سطح معمول بالینی، افسردگی نشانگانی است که تحت سلطه خلق افسرده است و بر اساس بیان لفظی یا غیر لفظی عواطف غمگین یا اضطرابی و با حالات برانگیخته شدن نشان داده می شود.
شادکامی عبارت است از بودن در حال خوش حالی و سرور یا دیگر هیجانات مثبت یا عبارت است از راضی بودن از زندگی خود. شادمانی یک سازه چند بعدی است که عناصر عاطفه وشناخت را با هم مقـــایسه می کند، شادمانی سه بعد اصلی دارد، هیجان مثبت، رضایت از زندگی و نبود احساسات منفی از قبیل افسردگی و اضطراب. شادمانی عامل تقویت کننده ی سیستم اعصاب انسان است و از بروز افسردگی جلوگیری می کند. یک شخص ناشنوا از نظر کنشی به فردی اطلاق می شود که میزان آسیب شنوایی او چنان شدید است که رشد زبان گفتاری او عقب مانده یا حذف شده است.
تعریف شنوایی از نظر آموزشی: به فردی دانش آموز ناشنوا اطلاق می شود که با میزان باقی مانده شنوایی خود علی رقم میزان ناتوانی حسی ناشنوایی او ۷۰ db یا بیشتر بوده و لذا فراگیری زبان پیرامون خود از طریق حس شنوایی محروم است.
در این پژوهش روش نیمه آزمایشی را بکار گرفتیم. طرح کلی پژوهش پیش آزمون پس آزمون همراه با گروه گواه می باشد، هدف پژوهش حاضر تاثیر پذیری متغیر وابسته در اثر متغیر مستقل است که در این پژوهش متغییر مستقل، رویکرد روان نمایشگری و متغیر های وابسته، (شادکامی، سازگاری اجتماعی، افسردگی) می باشند. جامعه آماری کلیه دانشجویان ناشنوایان دانشگاه دولتی شهر اراک که در سال ۹۵ مشغول به تحصیل بودند. در این پژوهش حجم جامعه به تعداد ۳۵ نفر می باشد که بر اساس جدول کوهن ۳۰ نفر به صورت تصادفی ساده انتخاب شدند و بصورت تصادفی به دو گروه ۱۵ نفری آزمایش و گواه قرار گرفتند. در این پژوهش از سه ابزار پژوهش سازگاری اجتماعی sas، شادکامی آکسفورد، افسردگی بک استفاده شد.
آزمون شادکامی آکسفورد دارای ۲۹ ماده است و میزان شادکامی فردی را می سنجد. پایه ی نظری این پرسشنامه تعریف آرگایل و کراسلند از شادکامی است.
پرسش نامه افسردگی بک (BDI) که شامل ۲۱ گروه سوال است، برای نخستین بار در سال ۱۹۶۱ توسط آرون بک، بکوارد، مندلسون، مارک و ارباف تدوین شد. روایی و اعتبار این پرسش نامه در سال های ۱۹۷۱، ۱۹۷۹، ۱۹۸۵، ۱۹۸۶ به ترتیب مورد بررسی قرار گرفت و ثابت شد. ۲۱ ماده این میزان در کل شامل ۹۴ سوال، به صورت عبارات ترتیبی که هر کدام از ماده ها مربوط به یک علامت خاص افسردگی می باشد، تنظیم شده است.
مقیاس سازگاری اجتماعی به عنوان یک مقیاس برآیند برای ارزیابی درمان دارویی و روان درمانی بیماران افسرده طراحی شده است. در حال حاضر از این مقیاس برای سنجش سازگاری بیماران و افراد سالم به طور گسترده ای استفاده می شود. این مقیاس روابط بین فردی را در نقش های مختلف شامل احساسات، رضایت، اختلاف و عملکرد ارزیابی می کند.
محتوای جلسات روان نمایشگری به شرح ذیل است:
– جلسه مقدماتی: آشنایی باشرکت کنندگان،بیان اهداف تشکیل گروه وپاسخگویی به سوالات متقاضیان درخصوص روش ها و اهداف اساسی،بیان محدودیت ها، زمان ومکان برگزاری جلسات،انجام پیش آزمون.
-جلسه اول: معارفه وآشنایی اعضای گروه با رهبر و بایکدیگر، توضیح هنجارها وقواعد جلسات، بیان اهداف گروه، نقش ها و وظایف رهبر و اعضای گروه، تکنیک پرتاب توپ، تکنیک جعبه راز، جمع بندی جلسه.
-جلسه دوم: مرور قواعد و هنجارها، معرفی ساختار روان نمایشگری، نحوه کار در ا ین روش و فنون و تکنیک های سایکو درام، تکنیک فروشگاه جادو، ارائه خلاصه از جلسه.
-جلسه سوم: بیان خلاصه ای ازجلسه قبل، آشنایی اعضا با انواع هیجانات ، بررسی مشکل یکی از اعضا در رابطه با فقدان آگاهی هیجانی، بررسی تجارب حسی وعقلانی اعضا درخصوص نمایش.
-جلسه چهارم: بیان گزارشی ازجلسه قبل، تکنیک چیدمان اتاق، توضیح دشواری های کنترل تکانه ها و هیجانات، بررسی تجارب
پروتاگونیست در زمینه عدم تنظیم هیجانات بااستفاده ازفنون مناسب، بررسی نظرات و احساسات پروتاگونیست درحین اجرا، بررسی مشاهدات و پیشنهادات سایراعضای گروه.
-جلسه پنجم: ارائه خلاصه ای ازجلسه گذشته، آموزش راهبردها و مهارت های تنظیم هیجانات، طرح مشکل یکی از اعضا در زمینه مساله مطرح شده، بحث پیرامون افکار و احساسات اعضا وپروتاگونیست در مورد اتفاقات و اظهار نظر اعضا درخصوص سایر افراد مهم زندگی شخص اول.
-جلسه ششم: بیان خلاصه نتایج جلسه قبل، آشنایی با مفهوم ناکامی وچگونگی بروزآن در زندگی، طرح مشکل یکی از اعضا در خصوص نحوه وقوع ناکامی و موقعیت های ناکام کننده با کمک منهای یاری گر، بررسی چگونگی احساسات شخص اول و تغییر مورد نظر وی، مشارکت اعضا.
-جلسه هفتم: بیان ماحصل جلسه گذشته، معرفی انواع مختلف واکنش ها وعکس العمل های افراد در هنگام مواجه با ناکامی، تکنیک صندلی خالی، بررسی مشکل یکی از اعضا در هنگام بروز ناکامی با استفاده ازفنون مناسب، بیان واکنش ها ی اعضا به اتفاقات و بحث پیرامون نحوه برخورد در ستی این قبیل رویدادها.
-جلسه هشتم: بیان چکیده ای ازجلسه قبل، آشنایی با سطوح مختلف دفاع اورگانیسم در مواجه با موقعیت ناکام کننده، طرح مشکل و انتخاب پروتاگونیست، مشارکت اعضا دربیان احساسات و اتفاقات در ونی خود در طول جلسه وتاثیرات یکه جلسه بر روی آنها گذاشته است.
-جلسه نهم: بیان مختصری از جلسه قبل، آشنایی با چگونگی افزایش تحمل وگذشت در برابر ناکامی، بررسی مشکل یکی از اعضا در مورد مساله مطرح شده با کمک خوده ای یاری گر، جمع بندی شخص اول از رفتار خود، ارائه بازخورد اطلاعاتی توسط سایر اعضا در مورد رفتار پروتاگونیست.
-جلسه دهم: جمع بندی و نتیجه گیری، یک پارچه کردن جلسات، بررسی نکات باقیمانده، بررسی افکار و احساسات کنونی اعضا، کاربر روی موضوع فقدان، تمرین صندوقچه امید.
برای تجزیه و تحلیل داده ها از نرم افزار spss و از آزمون لوین جهت همگنی واریانس ها، آزمون کلموگروف- اسمیرنف جهت برابری واریانس ها و آزمون تحلیل کوواریانس جهت آزمون فرضیه ها استفاده گردید، می توان نتیجه گرفت که p ≤۰/۰۵ رویکرد روان نمایشگری صحنه ای بر افسردگی ، شادکامی و سازگاری اجتماعی دانشجویان ناشنوا تاثیرگذار بوده که فرضیات تحقیق تایید شد.
فرضیه اول: رویکرد روان نمایشگری (نمایش صحنه ای) بر افسردگی دانشجویان ناشنوا تاثیر دارد.
فرضیه دوم: رویکرد روان نمایشگری (نمـایش صحنه ای) بر شادکامی دانشجویان ناشنوا تاثیر دارد.
فرضیه سوم:رویکرد روان نمایشگری (نمـایش صحنه ای) بر سازگاری اجتماعی دانشجویان ناشنوا تاثیر دارد و این حاکی از کارایی روش رویکرد سایکودرام در کاهش افسردگی وافزایش شادکامی و سازگاری اجتماعی دانشجویان دارد.در نتیجه سایکودرام به عنوان رویکردی جدید در تخلیه هیجانات باعث کاهش افسردگی و افزایش شادکامی و سازگاری اجتماعی دانشجویان ناشنوا می‌گردد.