چهارشنبه ۲۰ فروردین ۱۳۹۹  شماره ۱۲۴۸

کرونا چه تاثیری بر فرهنگ عامه گذاشته است؟

پیدای پنهان

سمیرا قاسمی

بی گمان در هر کشوری و در هر جامعه ای، فرهنگی نانوشته وجود دارد که از اجزای ضروری آن جامعه به شمار می رود. این فرهنگ غیرمکتوب که به صورت شفاهی و سینه به سینه از نسلی به نسل دیگر منتقل می شود، فولکلور یا فرهنگ عامه نامیده می شود. فرهنگ عامه، ماترک معنوی گذشتگان و بیانگر فراز و فرود زندگانی، عشق ها و ناکامی ها، نفرت ها و علاقه ها، شادی ها و اندوه ها و دغدغه هایی است که به دلیل گریزان بودن مردم از قیود و قواعد نوشتاری و واهمه از ثبت نگرش ها در اقالیم ناامن سیاسی و اجتماعی همیشه از ثبت و ضبط و بایگانی رها بوده و به طور سینه به سینه در نسل های بعد استمرار یافته اند.
عباس قنبری عدیوی، پژوهشگر و عضو انجمن بین‌المللی ایران‌شناسی، دربارۀ تأثیراتی که ویروس کرونا بر فرهنگ‌عامه خواهد گذاشت، اظهار کرد: فرهنگ‌عامه، باورها و عقاید و آداب اجتماعی، از زندگی مردم و رخدادهای عادی و غیرعادی آن مثل بحران‌ها و حوادث و … تأثیر می‌پذیرند. درواقع همان‌طور که سال‌ها قبل وبا و طاعون و آبله و برف سرخ و باد شدید و … بر روی ترانه و ضرب‌المثل و باورهای مردم اثر گذاشت، کرونا نیز چنین خواهد کرد.
وی ادامه داد: تجربه نشان داده که ایرانی‌ها در ساخت طنز و لطیفه، چیره‌دست‌اند و تولید صدها متن طنزآمیز و کنایی با موضوع سیاسی، اجتماعی و فرهنگی در این ایام، مؤید این مدعاست. در نگاهی کلی‌تر، تمامی این متن‌ها بازتابی از آفرینش‌های ادبی متأثر از کرونا در فرهنگ‌عامه است.
عضو هیأت علمی گروه ادبیات فارسی دانشگاه فرهنگیان تصریح کرد: مردم ما اعم از عامه و تحصیل‌کرده، آنچه دربارۀ کرونا به ذهنشان می‌رسد، ساخته‌وپرداخته می‌کنند، سپس خبرگان با مطالعۀ این متون، برساخته‌های مردم را توسعه می‌دهند و درنهایت ذهن نقاد مردم، آن را می‌پذیرد و به سطح گسترده‌تری وارد می‌کند. اساساً لازمۀ شکل‌گیری فرهنگ مردم، همین شیوع و گسترش آفریده‌ها اعم از لطیفه، ترانه، ضرب‌المثل و … است.
قنبری عدیوی گفت: ما در دهه‌های آینده برشی از ادبیات شفاهی را خواهیم داشت که موضوع آن حول‌وحوش کرونا و دیگر بیماری‌هاست.
وی با بیان اینکه تغییر آداب‌ورسوم با سلیقۀ مردم همراه است، توضیح داد: سلیقۀ مردم ممکن است به‌صورت مقطعی برای مثال آداب نوروز را تحت شرایط خاصی نادیده بگیرد اما به‌محض از بین رفتن آن شرایط خاص، ارزشی که در حافظۀ تاریخی مردم جای خودش را باز کرده، دوباره به روال عادی گرامی داشته خواهد شد.
عضو انجمن بین‌المللی ایران شناسی، ایرانی‌ها را دارای فرهنگ، ادبیات، تاریخ و ذهن پویایی دانست که به‌راحتی هر مسئله‌ای درون اتاق فکری به نام فرهنگ، در ذهن خود پرورش می‌دهند، جرح‌وتعدیل می‌کنند و بعد دوباره برای انعکاس و پذیرش اجتماعی آن را به جامعه تزریق می‌کنند.
قنبری عدیوی با اشاره به اینکه برخی از آیین‌ها در فرهنگ‌عامه، تحت تأثیر بهداشت و سلامت قرار می‌گیرد، یادآور شد:۵۰ سال پیش، افراد در یک سینی به اسم مجمعه غذا می‌خوردند و از اینکه برای نوشیدن آب از یک لیوان مشترک استفاده کنند کراهتی نداشتند، اما به‌مرور و به نفع بهداشت فردی و جمعی این آداب از بین رفت و به‌مرور هر کس بشقاب، قاشق و لیوان اختصاصی خودش را پیدا کرد.
وی ادامه داد: اگر در گذشته مردم لباس‌های خود را به یکدیگر قرض می‌دادند و تن‌پوش فرزند بزرگ‌تر دست‌به‌دست به فرزند کوچک‌تر می‌رسید، امروز می‌بینیم به خاطر خدشه‌ای که این رفتارها به امر بهداشت وارد می‌کرد، کم‌کم در فرهنگ مردم حذف و یا کمرنگ شده‌اند.
عضو هیأت علمی گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه فرهنگیان، شیوع ویروس کرونا و دور شدن مقطعی مردم از خانواده و جامعه را یکی از عواملی دانست که موجب می‌شود در آینده، مفهوم ارزش‌های خانواده و جامعه و دور هم بودن، بهتر از سوی افراد درک شود و همچنین، تأکید کرد که توجه به ارزش سلامتی و فانی بودن دنیا و متعلقات آن، ازجمله تأثیراتی است که تجربۀ زندگی در دوران کرونا، بر فرهنگ‌عامه خواهد گذاشت.
قنبری عدیوی خاطرنشان کرد: شیوع ویروس کرونا در صنعت نیز می‌تواند اثرگذار باشد و گرایش مردم را به سمت استفاده از شیرآلات حسی یا نانوایی‌هایی که پخت مکانیزه دارند ببرد، چراکه این موارد کمترین دخالت انسانی را دارند و مسئلۀ بهداشت در آن بیشتر رعایت می‌شود.
این پژوهشگر حوزه فرهنگ‌عامه، حذف روبوسی و دست دادن در تعاملات و همچنین پدید آمدن حساسیت بیشتر در استفاده از وسایل حمل‌ونقل عمومی را از دیگر تأثیرات مثبت کرونا دانست و گفت: درمجموع فرهنگ عمومی مردم پس از گذراندن این دوره، بر امر بهداشت فردی و جمعی توجه و تأکید بیشتری خواهد داشت و پذیرش و گرایش آن به سمت چیزهایی است که این مهم را در نظر گرفته باشد.
وی تأکید کرد: فرهنگ مردم، مثل همۀ آفریده‌های اجتماعی دیگر قادر است به شکلی در حوزه خواسته‌های اجتماعی تغییراتی پیدا کند و این دوره، فرصتی خوب برای تأمل در فرهنگ مردم و مردم‌شناسی ماست.