نوعی از طلاق توافقی در میان برخی خانواده‌ها تحت عنوان طلاق تأمین اجتماعی یا طلاق صوری رایج شده که هدف آن دریافت حقوق بازنشستگی پدران فوت شده از سوی فرزندان اناث است و به یکی از آسیب‌ها و معضلات تامین اجتماعی تبدیل شده است.
طلاق صوری موضوعی است که در چندسال گذشته سازمان تأمین‌اجتماعی و دیگر صندوق‌های بازنشستگی را ‏درگیر کرده و سبب شده میانگین سن کلی دریافت مستمری به نسبت دوران پرداخت حق بیمه به صورت ‏بی‌سابقه در حال بالا رفتن باشد که به گفته کارشناسان تأمین اجتماعی، این موضوع عواقب بدی برای تمامی صندوق‌های بیمه‌ای و در نتیجه بیمه‌شدگان دیگر خواهد داشت.
ماده ٨۶ قانون استخدام کشوری، زنی که پدر یا شوهرش را از دست داده باشد مشمول مستمری می‌داند، ‏حتی دخترانی که تحت کفالت پدربزرگ یا مادربزرگشان هستند هم می‌توانند پس از درگذشت آنها، مشمول دریافت ‏مستمری بازماندگان شوند. دوم دی‌ماه ١٣۶٣ بود که قانونی به تصویب رسید تا اجازه پرداخت وظیفه و ‏مستمری وراث کارمندان مصوب ٢٨ آذرماه ١٣٣٨ و برقراری حقوق وظیفه در مورد فرزندان و نوادگان اناث، ‏حقوق وظیفه سهم فرزندان اناث به شرط نداشتن شوهر، حرفه و شغل قابل پرداخت، اعلام شود. قانونی که ‏طی چندسال گذشته دردسرهایی برای سازمان تأمین‌اجتماعی به‌وجود آورده و طلاق صوری بهانه‌ای شده برای ‏داشتن منبع درآمدی برای زنانی که از همسران‌شان جدا می‌شوند و بعد در قالب صیغه ٩٩ساله به زندگی مشترک‌شان برمی‌گردند.
مینا جعفری، وکیل خانواده دراین‌باره می‌گوید: در گام نخست باید ‏این مسله را مطرح کرد که آیا طلاق صوری برای گرفتن مستمری یک تخلف است یا نشانه‌ای از جامعه‌ای ‏بیمار؟ به نظرم پدیده طلاق صوری مسأله‌ای است که جامعه‌شناسان و روانشناسان با دقت بالایی در مورد ‏آن تحقیق کنند و در مراحل بالاتر این دولت است که باید به چاره‌اندیشی در مورد آن بپردازد.
قانون برخورداری اناث از مستمری بیمه‌شدگان فوت شده در ١٣‬ اردیبهشت ١٣٧٩ اصلاحیه‌ای داشت تا طبق ‏آن اصلاح پاره‌ای از مقررات مربوط به حقوق بازنشستگی، زنان شاغل، خانواده‌ها و سایر کارکنان با حذف کلمه ‏‏ «حرفه» و شرط نداشتن تمکن مالی، صرفا دارا بودن دو شرط نداشتن شغل و شوهر را برای بهره‌مندی از مزایای مستمری بازماندگان کافی بداند. اگرچه برخی بر این باورند که این اصلاحیه و مسائل اقتصادی دست ‏به دست هم داده‌اند تا جامعه امروز ایران پدیده طلاق صوری را به نظاره بنشیند؛ پدیده‌ای که قبل از این هم برای معافیت سربازی فرزندان باب شده بود.
جعفری مسائل اقتصادی را یکی از فاکتورهای مهم در بروز پدیده‌ای همچون طلاق صوری می‌داند: بسیاری را می‌شناسم که از طریق مستمری پدرشان امرار معاش ‏می‌کنند. من نام این مسأله را تخلف نمی‌گذارم، بلکه پدیده‌ای است که مسائل اقتصادی به آن دامن زده و تا ‏زمانی که شرایط اقتصادی متعادل نشود و افراد نتوانند نیازهای اولیه‌شان را برطرف کنند ما مسائلی از این دست را شاهد خواهیم بود.
سرپرست سازمان تامین اجتماعی با اشاره به تبعات طلاق‌های صوری زنان برای دریافت مستمری پدر فوت شده گفت: در بسیاری از این موارد، سازمان از طرق مختلف متوجه این دور زدن‌های به ظاهر قانونی می‌شود و اقدامات لازم را انجام می‌دهد. سازمان تامین اجتماعی پشتیبان واقعی دختران و زنانی است که در مسیر زندگی خود با ریسک‌ مواجه می‌شوند.
محمدحسن زدا افزود: امروز اظهارات یکی از مدیران استانی سازمان تامین اجتماعی درباره طلاق‌های صوری بازتاب وسیعی داشت که با توجه به حساسیت موضوع توضیحات ذیل ارائه می‌شود؛ چند سالی است سازمان تامین اجتماعی با پدیده طلاق‌های صوری برای برقراری مستمری فرزندان اناثی که پدرشان بیمه‌شده یا مستمری‌بگیر سازمان بوده و فوت کرده است روبروست؛ اگر چه تعداد خانوارهایی که حاضر به پذیرش این خطای عجیب و پرمساله می‌شوند در قیاس با تعداد مستمری‌بگیران محق، بسیار کم است.
وی ادامه داد: اتفاق دیگری که رخ داده این است که برخی دختران جوان به عقد مستمری‌بگیرانی که سن بسیار بالایی دارند و احتمال فوت‌شان زیاد است، در می‌آیند تا پس از فوت آن فرد، موفق به دریافت مستمری سازمان شوند! در این موارد موضوع فقط به دریافت مستمری ختم نمی‌شود، بلکه مفسده‌ها و مشکلات فراوان بعدی برای خانواده‌ها و بویژه آن زنان طلاق گرفته و دختران ازدواج کرده پیش می‌آید که… در این زمینه‌ها بایستی نهادها و افراد مسئول، خانواده‌ها را آگاه کرده و اطلاعات لازم را ارائه دهند.
سرپرست سازمان تامین اجتماعی در ادامه خاطرنشان کرد: البته در بسیاری از این موارد، سازمان از طرق مختلف متوجه این دور زدن‌های به ظاهر قانونی می‌شود و اقدامات لازم را انجام می‌دهد. سازمان تامین اجتماعی پشتیبان واقعی دختران و زنانی است که در مسیر زندگی خود با ریسک مواجه می‌شوند.
***
چند سالی است که طلاق در خانواده‌ها معنای دیگری دارد! زوجین با هدف‌های مختلفی به دادگاه‌ها مراجعه کرده و دادخواست طلاق می‌دهند؛ مستمری‌های تامین اجتماعی، معافیت از سربازی فرزندان پسر، اقامت گرفتن در کشورهای خارجی، تحت حمایت ستاد دیه قرار گرفتن و همچنین تحت پوشش کمیته امداد رفتن ازجمله دلایل نوظهور زوجین برای جدایی است!
یکی دیگر از نهادهایی که طعمه زوجین برای جدایی شده است «ستاد دیه کشور» است؛ طرفین با کمک وکلا جدا می‌شوند و آقا به دلیل پرداخت نکردن مهریه به زندان می‌رود و بعد از مدتی تحت حمایت ستاد دیه کشور قرار می‌گیرد و بعد از دریافت تعدادی سکه مجدد به همسر سابق خود رجوع کرده و به ادامه زندگی خود می‌پردازند.
چنین موضوعاتی اشتیاق زوجین را برای اقدام به طلاق صوری بالا می برد و این در حالیست که با افزایش تورم این گونه طلاق ها شدت بیشتری پیدا کرده است و آمار طلاق روز به روز افزایش می یابد. طبیعتا بسیاری از توافقاتی که زوجین برای جدایی و رجوع بعد از اهداف خود می کنند منجر به شکست در زندگی مشترک شان می شود و این طلاق صوری تبدیل به طلاق واقعی می گردد.
اداره کل تامین اجتماعی استان مرکزی در این خصوص اظهار کرد: در استان مرکزی از این قبیل طلاق ها به ندرت اتفاق می افتد و شاید در کل تعدادشان به سه چهار مورد برسد. برای شناسایی طلاق صوری راه های متعددی وجود دارد اما بسیار سخت است. با بازرسی از محل و استعلام از دفترخانه ها و اداره ثبت می توان پیگیر شد اما این کار به دلیل رعایت حفظ حریم خصوصی افراد کار را کمی دشوار می کند. البته اگر مستمری بگیر شناسایی شود قطعا حقوق برایش فسخ و آنچه را که تامین اجتماعی ماهیانه پرداخت می کرده از وی اخـــذ می گردد. طبق قانون ۹۷ تامین اجتماعی این کار را سوء استفاده اعلام کرده و مطابق قانون حرام و خلاف است. این موضوع معمولا در شهرهای بزرگ بیشتر رخ می دهد چرا که در شهرستان های کوچک به دلیل آنکه مردم یکدیگر را می شناسند برای حفظ آبرو از این کار پرهیز می کنند.