روزنامه وقایع استان مرکزی پایگاه رسمی اطلاع رسانی نشریه
شنبه ۲۲آبان ۹۵ شماره ۴۶۲
وقایع استان
سمیه انصاری فر
برخلاف آنچه تصور عموم است مجسمه سازی پیشینه ای غنی در ایران دارد، پرویز تناولی مجسمه ساز معاصر کشورمان در خصوص تاریخ مجسمه سازی در ایران می گوید: «فرهاد کوهکن را مبداء مجسمه سازی ایران می‌دانم و به رغم داستانهای عشقی که درباره او در عصر خسرو پرویز می‌گویند، دیده ام منابع معتبری بسیاری از مجسمه ها طاق بستان را به او نسبت داده اند. مجسمه سازی در ایران قبل از اسلام بسیار غنی بود و بعد اسلام نیز در دوره هایی مثل سامانیان، غزنویان، سلجوقیان شاهد آثار درخشان این هنر هستیم. متأسفانه نام هنرمندان این دوره روشن نیست زیرا مجسمه سازی آنها جنبه کاربردی داشت و اکنون نمونه های آن در موزه های دنیا پراکنده است. اما ایرانیان همیشه مجسمه را زنده نگاه داشته اند و حتی آن را در عهد صفویه بنیادی پیگیری نمودند و در عهد قاجاری در دوره های فتحعلی شاه و ناصرالدین شاه به نمونه های شاخصی رسیدند.»
اما در مورد تاریخ مجسمه سازی معاصر در ایران باید گفت بعد از «کمال‌الملک» هنرمندی چون «ابوالحسن صدیقی» که دانش‌آموخته‌ی اروپا بود آغازگر مجسمه‌سازی حرفه‌ای ایران شد و استادانی چون «علی اکبر صنعتی» و «علی قهاری» راه وی را پیش گرفتند که البته نوع بیان این دسته از هنرمندان به شیوه‌های نئوکلاسیسیسم، رئالیسم و نئورئالیسم محدود می‌شد. از سالهای ۱۳۲۰ نهضت نوینی در نقاشی و مجسمه‌سازی ایران به وجود آمد که هنرمندانی چون «پرویز تناولی» و «ژازه طباطبایی» با بهره‌گیری از راه‌کارهای هنر مدرن و استفاده از عناصر سنتی جامعه ایرانی سعی در احیای هویت ملی و ارتباط جهانی در مجسمه‌سازی ایران داشتند. مجسمه‌سازانی چون «قدرت الله معماریان» و «بهمن محصص» از مجسمه سازان پرکار دوران معاصر ایران به شمار می‌روند. اما آنچه در این هنر به وفور دیده می شود ساخت مجسمه ها، تندیس ها و یردیس هایی از بزرگان و مشاهیر است، شاید این سوال برای خیلی از ما پیش آمده باشد که اولین مجسمه از مشاهیر ایران را که در معرض دید عموم قرار گرفت را چه کسی ساخت؟ به طور قطع می توان ابوالحسن صدیقی را اولین مجسمه ساز تاریخ معاصر ایران دانست که با ساخت مجسمه‌ها و تندیس‌های منحصر به فرد از شخصیت‌ها و مشاهیر ایرانی، سهم بزرگی در حافظه و خاطرات دیداری مردم ایران داشته است. هنرمندی که اولین تندیس فردوسی را به سفارش انجمن حفظ آثار و میراث ملی توسط ساخت این مجسمه در سال ۱۳۳۷ به وی پیشنهاد و پس از یک سال به پایان رسید. امیرکبیر، عمر خیام، سعدی و نادرشاه دیگر مجسمه هایی بود که این هنرمند ساخت. از آن روز تا حالا ساخت تندیس مشاهیر توسط هنرمندان مجسمه ساز بسیاری دنبال شده و همین اکنون هم تعدادی از هنرمندان مجسمه ساز مشغول ساخت آثاری با این مضمون هستند.
ساخت مجسمه های مشاهیر و مفاخر یک شهر و کشور از آن جهت دارای اهمیت است که این افراد حافظه تاریخی آن جغرافیا محسوب می شوند، بی شک آنچه در این مسیر مهم می آید این است که این تندیس ها و مجسمه ها از آنجاییکه به نوعی الگوی مردم و اجتماع هستند باورپذیر باشند و بتوانند نظر بینندگان شهری از هر قشری را به خود جلب کنند، همینطور نصب مجسمه در شهر نشان دهنده قدرشناسی مردم جامعه نسبت به آن بزرگان است.
اما نقش مجسمه ها در فضای شهری چیست؟ جدای از نقش الگوسازی مجسمه ها بی شک آن ها تاثیر بسزایی در غنی ساختن زندگی شهری از طریق بیان هنری دارند. این امر به ویژه در میدان ها که نقاط عطف شهر که کانون توجه شهروندان هستند، از اهمیت بیشتری برخوردار است. عملکرد اصلی مجسمه‌ها ایجاد حس مکان و هویت تعریف شده و القا روحیه‌ی خاص در فضا یا تقویت روحیه یک فضا است. درست همینجاست که اهمیت کار مجسمه سازی عیان می شود.
شهر اراک یکی از شهرهایی است که همیشه بحث در مورد فقر المان های شهری و زیبایی بصری پیرامون آن بوده است، و از آنجاییکه مجسمه ها و تندیس ها یکی از ابزار هویت بخشی به این بخش هستند همیشه جای خالی آثاری از این دست در آن مشهود بوده است و تاکنون هیچ تندیس یا سردیس درخوری از مفاخر و مشاهیر بی شمار این خطه در سطح شهر به چشم نخورده است.
امروزه برگزاری سمپوزیوم های مختلف در کشور برای ساخت تندیس و مجسمه از مشاهیر رونق خاصی دارد بنابراین با توجه به ضرورت و نیاز اراک نیز نخستین سمپوزیوم مجسمه سازی با عنوان ساخت سردیس شهدا و بزرگان در اراک برگزار شد.
این سمپوزیوم با حضور ده هنرمند مجسمه ساز کشور فرصتی برای توجه و رونق بیشتر این هنر و بهره از خروجی های این محفل ایجاد کرد و در نهایت بعد از ده روز ده سردیس از آن به یادگار ماند.
ریشه کلمه سمپوزیوم در زبان یونان کهن به صورت تلویحی، به اجتماع یا مهمانی گفته می‌شد که با شادی دور هم جمع می‌شدند. البته این لغت به صورت گسترده به کار برده می‌شود و به مراسم جلسه و یا کنفرانسی که به صورت مهمانی برگزار شده و منتج به نتیجه گردد نیز گفته می‌شود. در مجسمه سازی، این واژه به حضور جمعی هنرمندان به صورت مهمان، گفته می‌شود که برای اجرای یک پروژه در حضور انظار مردم گرد هم می‌آیند تا نتیجه آثارشان نیز در پایان به نمایش گذاشته شود. در سمپوزیوم همواره علاوه به ساخت یک اثر هنری، یک یا چندین جلسه منظم نیز برگزار می شود که توام با بحث و سخنرانی‌های عمومی و یا آموزشی است.شرکت‌کنندگان سمپوزیوم های کنونی،در تمام دنیا از هنرمندان شناخته شده بین المللی و یا هنرمندانی که در حال ظهور استعدادی خاص از خود هستند، انتخاب می‌شوند و این افراد با فراخوان دعوت می‌شوند.
در سمپوزیوم اراک نیز شاهد گردهمایی اساتیدی چون هادی ضیاء‌الدینی از سنندج، محسن ناصریان از تهران، ملک دادیار گروسیان از تهران، نادر قشقایی از تهران، علی چراغی از تهران، هادی عرفی‌منش از سبزوار، منصور طاهری از تهران، محمد بیگ‌زاده از همدان، شاهرخ اکبری دیلمقانی از تهران و حمیدرضا صادق‌زاده از کاشان بودیم، محفلی که فرصتی را برای هنرمندان تجسمی این شهر فراهم آورد تا بعنوان دستیار در کنار این اساتید از تجربیات و دانششان بهره مند شوند.
به گزارش وقایع استان به نقل از ایسنا ملک‌دادیار گروسیان یکی از هنرمندان حاضر در خصوص جایگاه مجسمه سازی در ایران گفت: جایگاه مجسمه‌سازی نسبت به دوره‌ای که ما تحصیل می‌کردیم بسیار رشد یافته است، اما هنوز هم ظرفیت رشد بهتر و بیشتر را دارد.
وی ضمن ارائه پیشنهاداتی جهت بهتر شدن وضعیت این هنر با بیان اینکه این مهم شرایط بسیاری را می‌طلبد گفت: یکی از روش‌های ارتقای سطح این هنر در جامعه برگزاری همین سمپوزیوم‌های مجسمه‌سازی است، همچنین اگر فعالیت‌های مجسمه‌سازی بیشتر شود و جوانان در این حوزه کار و فعالیت کنند، می‌توان امید به ارتقای این هنر در جامعه داشت.
گروسیان اظهار کرد: از آنجاکه مجسمه‌سازی هنر پرهزینه‌ای است و نیاز به امکانات بسیاری دارد، اگر رابطه بین هنرمند و مسئولان بهتر شود، علاوه بر این تسهیلات مالی و حمایت‌ها در اختیار آنها قرار داده شود این هنر پویاتر از قبل خواهد بود.
این هنرمند هدف از حضور در این سمپوزیوم را ارتقا و حمایت از هنر مجسمه سازی دانست و اضافه کرد است: در استان‌هایی که جایگاه هنر چندان فعال به نظر نمی‌رسد باید با تلاش بیشتر هنرمندان و کمک و همکاری یکدیگر موجب علاقمندی مسئولان برای فعالیت در این حوزه شویم. شاید این هنر بیشتر از سایر هنرها ب‌تواند در روحیه مردم شهر تاثیرگذار باشد و موجب فرهنگ سازی شود. گروسیان در این سمپوزیوم ساخت سردیس عبدالکریم قریب را به عهده داشت.
همچننی هادی ضیاء‌الدینی مجسمه ساز شهیر سنندجی نیز گفته است: این هنر به دلایلی که یک جنبه آن به دوره قبل از انقلاب اسلامی باز می‌گردد و در آن زمان مجسمه‌سازی محدود به شخصیت‌های دولتی بود، رشد لازم را نداشت.
وی اضافه کرد: در دوران قبل از انقلاب کمتر شاهد مجسمه‌ای از شخصیت‌های غیردولتی بودیم و اینگونه مجسمه‌ها بسیار محدود بود، مردم مجسمه خاصی که محدود به خودشان باشد و آنرا از خودشان بدانند در شهر نمی‌دیدند.
ضیاء‌الدینی اضافه کرد: علت دیگر در مورد عدم رشد کافی در هنر مجسمه‌سازی جنبه شرعی این هنر بود که در ابهام به سر می‌برد، اما خوشبختانه این قضیه ظاهرا حل شده و منع شرعی ندارد. اینها مواردی بودند که باعث شد مجسمه سازی روال طبیعی خود را طی نکند و به اصطلاح در خندق بیفتد.
اما در پایان ده روز از حضور این مجسمه سازها در اراک سردیس ده تن از مفاخر این استان از جمله عباس سحاب پدر علم جغرافیا، عبدالکریم قریب پدر علم زمین‌شناسی ایران، یوسف گرجی حاکم و بنیانگذار اراک، کربلایی کاظم ساروقی پیرمرد بیسوادی که یکباره حافظ کل قرآن شد، ضیاء‌الدین عراقی مجتهد و عالم شیعی، شهید رحیم آنجفی، شهید عزیزالله کاظمی کرهرودی، شهید کاوه نبیری، شهید سید احمد حسینی و شهید محمدصادق بابایی ساخته شد.
از آنجاییکه این سمپوزیوم به همت سازمان زیباسازی شهرداری اراک برگزار شد، مدیر عامل این سازمان در خصوص برگزاری این سمپوزیوم توضیح داد: این سمپوزیوم با هدف ایجاد زمینه مشارکت فعال هنرمندان مجسمه ساز به منظور تجلیل از مقام والای شهدا و عالمان و مفاخر فرهنگی و علمی شهر اراک و توسعه و تبیین نقش هنر مجسمه سازی در نیل به این هدف و استفاده از ظرفیت موجود مجسمه سازی کشور به منظور خلق آثار هنری و توسعه آن در محیط شهری برگزار شد.
فاطمه عسگری اضافه کرد: این سمپوزیوم از ده تا بیستم آبان برگزار شد و با هماهنگی های صورت گرفته ساخت ۱۰ تندیس از چهره‌های برجسته اراکی که پس از بحث و جلسات کارشناسی از میان یک هزار و پانصد اثر انتخاب شده بود، در دستور کار قرار گرفت.
وی افزود: نصب سردیس بزرگان در کنار کیفیت بخشی به منظر شهری اراک بستری برای آشنایی شهروندان و گردشگران با گنجینه‌های این استان است.
رئیس سازمان زیباسازی شهرداری اراک اظهار کرد: نصب سردیس بزرگان دیگر را در دوره‌های بعدی برگزاری سمپوزیوم در سالهای آینده پیگیری می‌کنیم که به این طریق بتوانیم تعداد قابل توجهی از بزرگان استان را معرفی کنیم.
بی شک آنچه که بعد از پایان این سمپوزیوم مهم جلوه می کند، نتایج حاصل از آن است، اینکه آثار تولیدی در این ده روز چطور و در چه مکان هایی جانمایی شوند که هم به زیبایی چهره شهر و هم معرفی این بزرگان موثر باشد. در ضمن برگزار کنندگان این سمپوزیوم باید نقاط ضعف و قوت این رویداد را بررسی کنند تا در گام های بعدی شاهد خروجی هایی با کیفیت برای اراک و هنرمندان مجسمه ساز آن باشیم.
