وحدت انسانی در اسلام

چهارشنبه ۱۸ اسفند ۹۵ شماره ۵۴۷

بهنام چگینی
در اسلام و کتاب آسمانی قرآن کریم بر وحدت میان کلیه ابنا بشر تاکید شده است. آیات و روایات فراوانی در این زمینه وجود دارد. اهمیت ایجاد وحدت و حفظ آن به خصوص در دوران حاضر که جامعه بشری درگیر با گروه های تروریستی و فرقه های ستیزه جوی متحجر و جریانات بنیادگرای اختلاف انگیز است، بیش از هر زمان دیگری است. در متن قرآن کریم به این قضیه اشاره شده است که برای حرکت جامعه به سمت تعالی و استحکام آن همه افراد باید حول محور ریسمان الهی گردهم آیند و از پرداختن به امور تفرقه افکن جلوگیری کنند:
«وَاعْتَصِمُوا بِحَبْلِ اللَّـهِ جَمِیعًا وَلَا تَفَرَّقُوا وَاذْکُرُوا نِعْمَتَ اللَّـهِ عَلَیْکُمْ إِذْ کُنتُمْ أَعْدَاءً فَأَلَّفَ بَیْنَ قُلُوبِکُمْ فَأَصْبَحْتُم بِنِعْمَتِهِ إِخْوَانًا…» (سوره آل عمران، آیه ۱۰۳)
«و همگی به رشته خدا چنگ زده و به راههای متفرّق نروید، و به یاد آرید این نعمت بزرگ خدا را که شما با هم دشمن بودید، خدا در دلهای شما الفت و مهربانی انداخت و به لطف و نعمت خدا همه برادر یکدیگر شدید…»
اما ریسمان الهی را می توان در تخلق به اخلاق نیک انسانی و پرهیز از امور تفرقه افکن و تفتیشی دید. اهمیت و ضرورت حفظ وحدت در این خصوص به حدی است که در سرتاسر قرآن مجید بارها بر آن تاکید شده است. هر جا که در قرآن کریم صحبت از وحدت شده است، وحدت انسان ها در آن در اولویت قرار گرفته است. برای مثال خداوند در قرآن می فرماید:
«إِنَّ هَـذِهِ أُمَّتُکُمْ أُمَّهً وَاحِدَهً وَأَنَا رَبُّکُمْ فَاعْبُدُونِ» (سوره انبیا آیه ۹۲ )
«بى‏تردید این امت شما امت واحده است و من پروردگار شما هستم، پس مرا پرستش کنید»
در این آیه نیز بر ضرورت برابری میان تک تک آحاد ملت تاکید شده است و از پرداختن به جزئیات تفرقه افکن، جلوگیری شده است. این وحدت نه براساس میزان ایمان و باور بلکه حول خلقت انسانی شکل گرفته است. ظاهرا هرجا صحبت از وحدت در متن مقدس به میان آمده است، این وحدت با یک نگاه انسانی تعریف شده است. نگاه انسانی یعنی اینکه همه ابنا بشر در پیشگاه الهی به صرف انسان بودن در وهله نخست دارای وحدت و برابری هستند و بالطبع از منزلتی برابر و واحد برخوردارند. البته قرآن به دنبال این نیست که نظر همه با هم کاملا همسان باشد. قرآن در این میان، به جای تفرقه بر مشورت و تکثر آرا در راه نیل به اهداف اجتماعی یک جامعه تاکید دارد. در واقع اصل فلسفی وحدت در کثرت و کثرت در وحدت که صدرالمتالهین شیرازی آن را عصاره اصول اعتقادی اسلام می داند، ریشه در آیات متن مقدس دارد. در حقیقت وحدت در اسلام حول انسانیت و اخلاق انسانی شکل می گیرد و کثرت راجع است به باور دینی، راه های رسیدن به خدا و مقولات امور دنیوی از جمله سیاست و اقتصاد و جز آن.
بدین ترتیب سعی در تعریف وحدت بر اساس سیاستی خاص یا روش اقتصادی خاصی یا… با نگاه اسلام فاصله زیادی دارد و در چنین حوزه هایی اساس بر اختلاف نظر و تکثر آرا است و با اختلاف و تکثر و تضارب آنهاست که نتیجه حاصل می شود.از طرف دیگر تعریف کثرت زا و اختلاف انگیز و طبقه ساز از انسانها و باور آنها قطعا با نگاه قرآن فاصله دارد، مشکلی که در قران از ویژگی های اساسی فرعون عنوان شده است:
«انَّ فِرْعَوْنَ عَلَا فِى الْأَرْضِ وَجَعَلَ أَهْلَهَا شِیَعاً یَسْتَضْعِفُ طَآئِفَهًمِّنْهُمْ یُذَبِّحُ أَبْنَآءَهُمْ وَیَسْتَحْىِ نِسَآءَهُمْ إِنَّهُ کَانَ مِنَ الْمُفْسِدِینَ» (سوره قصص، آیه ۴)
«همانا فرعون در سرزمین سرکشى کرده و مردم آنجا را فرقه فرقه نموده است، گروهى از آنان را به زبونى و ناتوانى کشانده، پسرانشان را سر مى‏برد و زنانشان را زنده نگه مى‏دارد. براستى که او از تبهکاران است»
روش و منش فرعون و فرعونی در قرآن به این صورت است که هم به وحدت باور دارد و هم به کثرت ولی آنها را در جای دیگری استفاده می کند. فرعون در جایی که باید اصل را بر اساس وحدت و یکسانی و برابری انسانها بگذاردکه همانا امور نژادی زبانی باوری و… است از تفاوت و اختلاف نژادی یا زبانی یا دینی یا… دم می زند. دسته بندی ثروتمند و فقیر یا قبطی و ابرانی یا فرعون پرست و خداپرست به وجود می آورد. در امور سیاسی و اقتصادی و مدیریتی نیز که باید اصل بر اختلاف نظر و کثرت آرا و توجه به نظر تک تک مردم باشد، فرعون و روش فرعونی جریانات متحجر، وحدت و غیرستیزی را پیش می کشد. بنابراین اسلام و قرآن بر اساس فوق معتقد به تحکیم و تثبیت وحدت افراد در جامعه در عین کثرت آرا می باشد تا جامعه به سوی رشد و تعالی حرکت کند.