شنبه ۱ شهریور ۱۳۹۹   شماره ۱۳۱۰

هوش هیجانی، اهمیت و اثرات آن در زندگی روزمره

مجتبی اخوان

انسان ذاتا، موجودی اجتماعی است. همین ویژگی اجتماعی بودن است که موجب می شودآدمی از آغاز تولد خود به دنبال برقرای ارتباط با دیگران و رفع نیازهای خود باشد. همین ویژگی اجتماعی بودن است که مــوجب می شود انسان از دروه ی کودکی تا بزرگسالی خود به دنبال عضویت در گروه های مختلف باشد؛ از عضویت و بازی کردن در گروه های کوچک دوستانه گرفته تا عضویت در گروه های بزرگ سیاسی و اجتماعی.
همه ما عضویت در چنین گروه هایی را تجربه کرده ایم. حال اگر به گروه هایی که در حال حاضر در آن ها عضو هستیم یا در گذشته عضوی از آن بوده ایم، توجه کنیم، می بینیم که در همه ی آنها افرادی بوده اند که به نوعی نقش رهبر گروه را داشته و به میزان زیادی دیگران را تحت تاثیر خود قرار می داده اند. در مقابل سایرین نیز دنباله رو آنها و به قولی تابع آن ها بوده اند.
اما به نظر شما علت چیست؟ چرا بعضی از افراد قادرند تا دیگران را تحت تاثیر خود قرار دهند ولی بعضی ها نمی توانند؟ چرا بعضی از افراد به خوبی می توانند با دیگران ارتباط برقرار کنند اما برخی دیگر نمی توانند؟ چرا برخی از افراد از نظر شغلی پیشرفت می کنند و به مراتب بالای شغلی می رسند اما بعضی دیگر در جایگاه خود باقی می مانند یا حتی مرتبه ی شغلی آن ها تنزل می یابد؟ چرا برخی از افراد در زندگی زناشویی و خانوادگی خود به مشکل برخورد می کنند و زندگی شاد و رضایتمندی را تجربه نمی کنند؟ چرا بعضی از افراد در موقعیت ها و شرایط دشوار زندگی قادرند خود را کنترل کنند و در نهایت تصمیم درست و منطقی بگیرند اما برخی دیگر از چنین توانایی برخوردار نیستند و در شــرایط سخت احساساتی شده و نمی توانند تصمیم درست بگیرند؟ چرا برخی از افراد قادرند به راحتی احساسات خود را بیان کنند اما برخی دیگر از بیان احساساتشان عاجزاند؟
برای این که بتوانیم پاسخ سوالات فوق را بدهیم، باید با مفهوم هیجان و هوش هیجانی آشنا شویم.
در سال های اخیر مفهوم هوش هیجانی به شدت مورد توجه بوده، به نوعی که برخی آن را بهترین سرمایه گذاری ای دانسته اند که می توانیم برای خود و فرزندانمان انجام دهیم. اما باید بدانیم که هوش هیجانی مفهومی نیست که به تازگی مطرح شده باشد. اگر به گذشته نگاه کنیم خواهیم دید که این مفهوم به زبان دیگر و در آثار برخی از فلاسفه نیز وجود دارد. برای مثال ارسطو که یکی از فلاسفه پرنفوذ یونان باستان است به اهمیت کنترل خشم پی برده و چنین می گوید: عصبانی شدن آسان است، همه می توانند عصبانی شوند، اما عصبانی شدن در مقابل شخص صحیح، به میزان صحیح، در زمان صحیح، به دلیل صحیح و به طریق صحیح آسان نیست.
بنابراین هوش هیجانی مفهوم جدیدی نیست، بلکه مطلب جدید در این است که بخش های شناختی و هیجانی و اجتماعی مغز ما ارتباط تنگاتنگی با یکدیگر دارند و به هم وابسته اند. به عبارت دیگر احساسات ما به شدت بر تفکراتمان تاثیر گذاراند و رفتارهای ما از هنجاناتمان جدایی ناپذیرند. در بسیاری از اوقات، رفتارهایی که ما انجام می دهیم تحت تاثیر احساساتی است که در آن لحظه بر ما حاکم است. برای مثـــال تماشاگرانی که برای دیدن یک مسابقه ی فوتبال به ورزشگاه می روند را در نظر بگیرید. هنگامی که تیم مورد علاقه شان بازی را از دست می دهد بسیار خشمگین و عصبانی می شوند. بعضی از آن ها به خاطر این که نمی توانند خشم و عصبانیت خود را کنترل کنند، شروع بـــه ناسزاگویی به بازیکنان می کنند. عده ای هم ممکن است از شدت عصبانیت به اموال و دارایی های باشگاه آسیب برسانند. شاید بتوان گفت که تمامی آن تماشاگران از غلط بودن کار خود آگاهی داشته اند، اما به قدری هیجان خشم بر آنها حاکم بوده که رفتارشان را کاملا تحت تاثیر قرار داده است. این مثال، تنها یک نمونه از رفتارهایی است که ما در طول شبانه روز انجام می دهیم، بی آن که به آن توجهی داشته باشیم و به آن بیاندیشیم.
اما چرا هیجانات اینقدر از اهمیت برخوردارند؟
-۱ بدن ما از طریق هیجاناتمان با مــا صحبت می کند: برای مثال زمانی را در نظر بگیرید که هیجان ترس بر شما حاکم است. در آن هنگام وضعیت بدنی شما چگونه خواهد بود؟ آیا تنفس، ضربان قلب، گردش خون، دستگاه هاضمه و دیگر اعضاء همانند لحظاتی که آرام هستید عمل خواهند کرد، یا شکل و کارکرد آن ها متفاوت خواهد بود؟ تأثیر گذاشتن هیجانات بر حالت های بدنی یکی از دلایل اهمیت آن است.
-۲ هیجانات ما برای دیگران نیز حامل پیام هایی هستند: طرز نگاه کردن، راه رفتن، گوش کردن و……. می تواند نگرش های عاطفی، اندوه، شادی، احترام، نفرت و…….. را نشان دهند. برای مثال ممکن است وجود خشم در چهره ی ما حامل این پیام باشد که ((دورشو))، و معمولا هم افراد همین کار را انجام می دهند. همچنین وقتی لبخند می زنیم، این پیام را منتقل می کنیم که می توانند در کمال امنیت به ما نزدیک شوند. این شعر هوشنگ ابتهاج نیز، بیانگر همین موضوع است:
نشود فاش کسی آنچه میان من و توست
تا اشارات نظر نامه رسان من و توست
گوش کن با لب خاموش سخن می کویم
پاسخم ده به نگاهی که زبان من و توست
-۳ هیجانات ما را برمی انگیزاند تا در موقع لزوم دست به عمل بزنیم: برای مثال هیجان ترس موجب می شود تا ما به سرعت به مقابله بپردازیم یا برای حفظ خود از خطر دست به فرار بزنیم. بدون وجود هیجان، چندان در این دنیا دوام نیمی آوردیم.
-۴ هیجانات بر تفکر ما تأثیر گذارند و می توانند آن را تقویت یا تضعیف کنند: هیجانات یکی از مؤلفه های مهمی هستند که بر روی پردازش اطلاعات در مغز تأثیر گذارند. برای مثال زمانی را در نظر بگیرید که حالت مثبتی دارید. در این هنگام اندیشه های جدید و جذابی به ذهن شما خواهد رسید؛ حال اگر مسئله ای شما را نگران و آشفته کرده باشد خلاقیت شما از بین می رود و قدرت تفکر از شما سلب می شود. این ویژگی هیجانات و تأثیری که بر روی عملکرد مغز دارند، در رابطه با امر تدریس و آموزش و پرورش اهمیتی دوچندان پیدا می کند. از دانش آموزی کــه اندوهگین است، نمی توان انتظار داشت که مطالب گفته شده در کلاس درس را به خوبی یاد بگیرد. توجه به ویژگی های هیجانی دانش آموزان و دادن بازخورد درست و به موقع به آن ها سبب افزایش تمرکز، کارآیی بهتر مغز و در نتیجه عملکرد بهتر آنان خواهد شد.
با توجه به اهمیت هیجانات و تاثیر آن در زندگی روزمره، یادگیری نحوه کنترل و نحوه ابراز درست و به موقع آن ها می تواند به ما کمک کند تا با دیگران ارتباطات مناسب تری برقرار سازیم و از بروز بسیاری از مسائل جلوگیری نماییم.