نگاه «وقایع استان» به تاثیرات اعدام در ملاعام بر تماشاچیان آن به بهانه اعدام قاتل ۶ شهروند اراکی /چشم ها، قاتل و یک طناب دار

شنبه ۲۶ فروردین ۹۵ شماره ۵۶۲
****
سمیه انصاری فر
وقایع استان
****
هنوز صحبت های آخرش در دادگاه علنی را به یاد دارم گفت: من به دلایل شخصی این کار را کردم ولی خواهش می کنم هیچ جوانی به بهانه غیرت و ناموس این کار را نکند.
نمی دانستم پشیمان است یا نه مثل همین امروز صبح که قرار بود برای دقایقی دیگر به دار آویخته شود. او شش انسان دیگر را در یک صبح زمستانی به قتل رسانده بود و حالا منتظر بود که خود نیز با زندگی خداحافطی کند.
آخرین بار که اعدامی را در ملاعام دیدم حدود پنج سال پیش بود سه جوان را به جرم تجاوز به عنف همزمان به دار آویختند. پاییز بود و باران گرفته بود. جمعیت زیادی آمده بود از زن و بچه و مرد و پیر و جوان. امروز صبح نیز باز این صحنه را دیدم با این تفاوت که این پرونده یکی از جنجالی ترین و پرخبرترین پرونده های سال گذشته بود. به نظر می رسد این بار جمعیت مثل قبل نیست، شاید خیلی از آن ها که برای تماشای اعدام آمده اند از اولیای دم هستند همان هایی که در دادگاه می گفتند حاضرند قاتل را تکه تکه کنند. آن ها آمده اند تا با دیدن مجازات قاتل کمی آرام بگیرند. عده ای نیز از مردم عادی هستند و از ساکنین همان محله و برخی نیز از جاهای دیگر آمده اند. برخی می گویند اعدام در ملاعام دیگر مانند گذشته تماشاچی ندارد؛ ولی سوالی که همیشه با اعدام در ملاعام ایجاد می شود این است آیا این اقدام تاثیری در کاهش خشونت دارد یا نه؟
در برابر این مساله دو جواب به ذهن متبادر می شود، برخی معتقدند اعدام در ملاعام خصوصا در مورد مجازات هایی چون تجاوز به عنف و قتل های خشونت بار مانند آنچه در قتل شش شهروند اراکی رخ داد می تواند باعث درس گرفتن و ترس از عاقبت اشتباه باشد؛ ولی در مقابل برخی معتقدند این اقدام علاوه بر عادی کردن این موضوع به جهت نمایش مرگ یک فرد در میان مردم اثرات منفی دارد.
برای فردی که سالب حیات افراد دیگر شده و یا جرم های دیگری که مجازات آن در قانون و شرع اعدام است قطعا مجازات باید اجرا شود؛ ولی اینکه آیا باید این مجازات به صورت عمومی و در ملاعام باشد جای مناقشه دارد.
موافقان اجرای اینگونه مجازات‌ها می‌گویند: «اعدام در ملاعام برای امنیت روانی کشور خوب است»،‌ «اثربخشی اعدام‌های در ملاعام زیاد است» و «اعدام در ملاعام آسیب جدی به مردم یا کشور وارد نمی‌کند.» اما در مقابل جامعه شناسان نگاه دیگری به موضوع دارند، آنها از نبود آمار و کارهای تحقیقاتی در ارتباط با اثربخشی این نوع مجازات‌ها انتقاد می‌کنند. آن ها می گویند برای افرادی که به تماشای این اعدام‌ها می‌روند، دیدن صحنه‌های کشتن و مردن طبیعی می‌شود یعنی با دیدن این صحنه ها این فرهنگ به جامعه تزریق شده و دیگر دیدن اعدام و کشته شدن برای مردم تبدیل به یک عادت می شود.
یکی از انتقادهای دیگر جامعه شناسان و روانشناسان به اجرای این نوع مجازات ها در ملاعام به دلیل تماشاچیان این مساله است، زیرا هیچ فیلتر و بازدارندگی برای تماشای یک اعدام وجود ندارد و ممکن است هر فردی با هر نگاهی به زندگی در دیدن این واقعه حضور داشته باشد. قطعا تماشای مرگ یک انسان و دست و پا زدنش روحیه خاصی را می طلبد فرض کنید یک کودک این صحنه را ببیند چقدر ممکن است این مساله در روان یک کودک که هنوز هیچ تصویر درستی از جرم و مجازات ندارد تاثیر منفی بگذارد، قطعا واکنش یک کودک و یا یک مادر نگران با یک فرد تحصیل کرده که تعریف درستی از جرم و مجازات دارد متفاوت است. از طرفی در برابر این توجیه که این اقدام عبرت آموز است نیز باید چقدر از آن هایی که برای تماشای اعدام آمده اند باید درس عبرت بگیرند و نیازمند این درس اموزی و اصلاح هستند.
از آنجاییکه عموما مجازات در ملاعام در محل وقوع آن جرم و یا نزدیک به ان انجام می شود شاهد هستیم که با توجه به ارتباط جرم با مسائل فرهنگی و اقتصادی در سال های اخیر بیشتر مجازات های ملاعام در محله هایی انجام شده که آمار بزه در آن ها بالا است باید دید چقدر این مساله در کاهش جرایم موثر و یا نه باعث تقویت خشونت و از بین رفتن زشتی یک عمل قبیح آن هم در محله هایی که بستر آسیب و جرم در آن بالا است می شود.
مساله دیگری که در مجازات های ملاعام دیده می شود مساله قهرمان سازی بعد از اعدام است. وقتی که می گویند این قاتل برای دفاع از ناموس خود این کار را کرده است با توجه به تعریف واژه ناموس در برخی خرده فرهنگ ها خصوصا در مناطق حاشیه نشین یا مثلا دزدی بخاطر تهیه داروی پدر و … به طور ناخودآگاه باعث کم اثر کردن چنین اقداماتی و شکل گیری یک قهرمان از مجرم در ذهن می شود.
اما مساله فقط به تماشای اعدام ختم نمی شود حالا دیگر به مدد فضای مجازی و شبکه های اجتماعی تصویر این گونه مجازات ها در تمامی فضای مجازی منتشر و آن هایی هم که شاید تماشاچی این مساله نبودند ناخوداگاه با این تصاویر رو به رو می شوند.
دست قاتل از پشت بسته شده چشم هایش را بسته اند. طناب را به دور گردنش می اندازند. طناب زرد رنگ بالا می رود، حالا برخی جوان ترها از پشت سرها گردن می کشند تا بهتر ببینند. چشمان پسربچه ای که کیف مدرسه به دوش دارد گرد شده است. زنی زیر لب چیزی می گوید. آخرین دست و پاها زده می شود و تمام. پرونده یکی از خونین ترین جنایات چند سال اخیر شهر اراک بسته می شود قاتلی که به زعم خود برای انتقام دست به چنین اقدامی زده بود هرچند به نظر می رسد که این جنایت ابعاد شخصی داشت؛ ولی قطعا دلایل اجتماعی و فرهنگی و برخی رفتارهای اطرافیان، محیط و شرایط زیست در وقوع آن موثر بود و البته نمی توان از تاثیرات اجتماعی و فرهنگی آن بعد از وقوع در جامعه چشم پوشید. هیچ کس از حکم این دادگاه ناراضی نیست سلب حیات از شش انسان که برخی حتی نقشی در دعوا و خصومت قبلی فرد با آن هایی که برای قتلشان رفته بود نداشتند جرمی غیرقابل بخشش است و باید بیشترین مجازات که همان اعدام است در نظر گرفته می شد؛ ولی مساله مورد بحث اهمیت بررسی موضوعی چون اعدام در ملاعام است زیرا به نظر می رسد که باید تمامی ابعاد مثبت و منفی این مساله در نظر گرفته شود. مرگ یک انسان در هر صورت یک اتفاق ناخوشایند است و باید بررسی کرد که چقدر دیدن دست و پا زدن یک مجرم و جان دادنش می تواند در کاهش جرم آن هم در مناطق و محله های آسیب خیز موثر باشد و البته در مقابل چقدر می تواند در روحیه و روان افراد تماشاچی که از هر قشری هستند تاثیر منفی داشته باشد. صحنه جمع می شود. جنازه پایین آورده می شود و مردم متفرق می شوند. حالا صدای همهمه و پچ پچ کم کم به سکوت تبدیل می شود انگار نه انگار که تا دقایقی قبل اینجا یک کلاس درس بوده است.