بررسی عدم مهارت کنترل خشم در افزایش جرم در جامعه/اهلی باشیم

شنبه ۲۶ فروردین ۹۵ شماره ۵۶۲
****
سحر یاری
وقایع استان
****
با اعدام قاتل شش شهروند اراکی ماجرای عباس صحرایی پایان یافت، شاید دیگر کسی در مورد این موضوع و علل آن صحبت نکند. کاش فرصت بیشتری بود تا این مساله با همه ابعاد وحشتناک و تاثیر گزارش بررسی و واکاوی می شد. چطور حجم خشونت به جایی می رسد که آخرین راه حل را که قتل است را انتخاب می کنیم؟ تمامی ما در شرایط بحران واکنش های غیرمنطقی نشان می دهیم؛ ولی اندازه این عدول از منطق نیز نسبی است. این که یاد بگیریم چطور در شرایط سخت و بحرانی قدرت تصمیم گیری داشته باشیم و بر احساس خود چه از نوع خشم چه ترس و… غلبه کنیم یک مهارت است، مهارتی که نیاز به آموزش از همان کودکی دارد. مساله ای که شاید خیلی در تربیت اجتماعی و شخصی در نظر گرفته نمی شود.
رفتارهای خشونت آمیز شامل گستره وسیعی از کنش ها و واکنش ها می شود از خشونت در کلام تا خشونت در رفتار که در وحشتناک ترین حالت به قتل های دسته جمعی نیز منجر می شود.
خشونت تعریف های مختلف و عوامل زمینه ساز متعددی دارد اما می توان گفت که خشونت از دو بخش فعال و غیر فعال تشکیل شده است یعنی در بخش فعال خشم به رفتار تبدیل می شود و رفتار فرد خشمگین مستقیما مخاطبی دارد و مخاطب خشم هم عموما متوجه آن می شود؛ ولی خشم غیر فعال ابراز مستقیم ندارد و افراد به صورت غیر مستقیم با موضوعی که از آن خشمگین هستند رفتار می کنند. مانند دانش آموزی که با معلم خود مشکل دارد و تکالیفش را انجام نمی دهد.
بهرحال افراد به دلایلی چون درگیری های شخصی، مشکلات روحی برخی موضع گیری های خاص و ذهنی در مورد برخی ماجراها و برخی تعصب ها و در مجموع به علت ناکامی هایشان در طول زندگی رفتارهای پرخاشگرانه از خود بروز می دهند.
از طرفی واکنش هر فردی در برابر خشونت نیز متفاوت است، برخی در هنگام بحران و بالا رفتن خشونت به خود آسیب می رسانند و برخی به دیگران و این موضوع وقتی در جامعه انعکاس پیدا می کند دامنه آسیب ها و بروز جرایم بیشتری می شود. برخی از خشونت ها همانطور که گفته شد در نهایت به یک آسیب رسانی شخصی و یا رفتار انتحاری منجر می شود مثلا اینکه یک شی مورد علاقه را از بین برد. مریم دختری ۲۷ ساله است که در مواقع عصبانیت و فوران خشم به زعم خود با مهم ترین دارایی های خود رفتار خشونت آمیز دارد مثلا ممکن است کتاب های خود را آتش بزند. حسام که ۱۹ سال دارد ولی می گوید با دشنام دادن آرام می شود و هرچه دشنامی که می دهد بیشتر خلاف عرف باشد شدت آرامشش بیشتر می شود به نوعی خود را تخلیه می کند. از دید او با دشنام به شرایط خود اعتراض می کند و آسیبی هم به کسی نمی رساند.
ابوذر اما می گوید در زمان عصبانیت و خشم با همسرش پرخاشگری می کند؛ ولی در نهایت پشیمان می شود.
مینا نیز که کارمند یک اداره دولتی است، می گوید: خشمگین شدن می تواند در محروم کردن خود از چیزی که برایم مهم است نیز متبلور شود من خود را از یک مهمانی یا حضور در یک جشن محروم و ساعت ها گریه می کنم.
این واکنش ها گاه شخصی و گاه اجتماعی است در مواردی که فرد خشونت کلامی یا فیزیکی نسبت به فرد دیگری دارد چه در خانواده و چه در جامعه مانند محل کار یا مدرسه و خیابان ممکن است باعث ایجاد خشونت های بعدی شود چون ممکن است مخاطب او نیز در مرحله ای از خشم قرار بگیرد که پیش بینی واکنش او به این رفتار سخت باشد.
همه این ها به تدریج باعث ایجاد خشونت در فضای عمومی می شود؛ برای همین کنترل خشم کم کم باعث ایجاد رفتارهای خشونت آمیزی می شود که در اطراف خود به وفور می بینم. عصبانیت ها و دشنام ها در ترافیک یکی از نمونه های بارز آن است؛ اما گاه ابعاد خشونت ها از این نیز گسترده تر می شود و به ناگاه با افرادی رو به رو می شویم که اعمال خشونت آمیزشان باعث ایجاد یک وحشت عمومی در جامعه می شود جرایم خشونت باری که افرادی چون مجید سالک محمودی، خفاش شب، محمد بیجه یا ازبک افغانی و … در چند دهه اخیر انجام داده اند که بررسی علل وقوع آن به یک سلسله از عوامل اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی، جغرافیایی، تربیتی و روانی می رسد.
همانطور که گفته شد کنترل خود در برابر عدم انجام رفتار خشونت آمیز یک مهارت است؛ اما در مقابل رفتار و واکنش نسبت به اعمال خشونت آمیز نیز یک مساله دیگر است یعنی وقتی وارد حوزه ای به نام اجتماع می شویم باید انتظار برخی تضادها و تعارض ها را داشته باشیم و اینکه هر لحظه ممکن است با رفتاری خشونت آمیز رو به رو شویم.
حال باید دید با اینگونه افراد باید چطور برخورد کرد زیرا نداشتن آموزش برای واکنش به کنش این افراد خود زمینه ساز و حاد کننده شرایط می شود مانند حرفی که قاتل شش شهروند اراکی در مورد قتل یکی از مقتولین در دادگاه علنی گفته بود: « قصد کشتن او را نداشته ولی به دلیل حرف هایش و مقاومتش او را نیز به قتل رساندم »
بنابراین در مقابل افراد عصبی اولین نکته مراقبت از خود است زیرا این افراد علی رغم اینکه می خواهند بگویند حالشان خوب است؛ اما در وضعیت روانی سالم قرار ندارند که به راحتی با ما گفتگو کنند، بنابراین بهترین رفتار این است که از حالت تدافعی و مقابل به مثل خارج و سعی کنیم از تشدید فضای تشنج آمیز جلوگیری کنیم.
عوامل مختلفی بر بروز خشونت که اغلب در دل خود به یک آسیب و جرم منجر می شود از این نکته نباید غافل شد که خشونت در انسان ذاتی نیست و طی فرآیندی اکتسابی در انسان اجتماعی پدیدار می شود و همانطور که گفته شد برخی عوامل اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی در آن چون هیجان کنترل نشده، افزایش جمعیت، عوامل تقویت کننده، فرصت ابراز، خشونت پذیری قربانی، مواد مخدر، یادگیری اجتماعی، رسانه ها، عوامل محیطی مانند محله های جرم خیز، خرده فرهنگ ها و … بر آن تاثیر دارد. به هر روی خشونت در دنیای امروز به زندگی انسان ها راه یافته است و در این میان برخی ناخواسته قربانی این خشونت ها می شوند و این اجتناب ناپذیر است. به نظر می رسد قبل از هرچیز برای پیشگیری از افزایش خشونت در جامعه برنامه های درست آموزشی از همان کودکی برای مقابله با رفتاری که ممکن به یک ناهنجاری منجر شود در نظر گرفته شود تا در کاهش عوامل خشونت موثر باشد.