روزنامه وقایع استان مرکزی پایگاه رسمی اطلاع رسانی نشریه
شنبه ۱ آبان ۹۵ شماره ۴۴۴
وقایع استان
روشنک مشتاق
فرار مغزها به عنوان پرواز سرمایه انسانی شناخته می شود. این پدیده مساله ای جدی است که در قسمت هایی از جهان مشاهده می شود.
قسمت هایی هایی از جهان که در آن افراد ماهر و تحصیلکرده به دنبال کار در خارج از مرزهای کشورشان می گردند. پدیده فرار مغزها تنها مخصوص کشورهای درحال توسعه نیست، بلکه فرار نیروهای متخصص و ماهر از کشورهای اروپایی به امریکایی را نیز در بر می گیرد. گاهی اوقات افراد برای ادامه تحصیل به خارج از کشورشان می روند و به علت اینکه در داخل کشورشان شغلی متناسب با میزان تحصیل شـــان پیدا نمی کنند، مجبــور می شوند در خارج از کشورشان بمانند.
نبود برخی امکانات و درآمدهای پایین نقش اصلی را در افزایش فرار مغزها دارد. این پدیده تنها یک مساله اقتصادی برای شهر یا کشور مبدا نیست، بلکه برای شهروندان ریسک امنیتی و سلامتی را نیز در بر دارد. تطابق شهروندان با محیط های جدید گاهی با انزوا و مشکلات روحی برای آنان همراه است. فرار مغزها در درازمدت نتایج فاجعه آمیزی برای مکان مبدا به همراه خواهد داشت. کشورهای ایران، اتیوپی، کنیا، انگلیس،نیجریه، مکزیک، جامائیکا، آفریقای جنوبی و چین در صدر کشورهای درگیر با این آسیب هستند.
برخی کشورها مانند چین، مالزی، هند و ترکیه از جمله کشورهای موفق در مهاجرت معکوس نخبگان علمی خود هستند. ترکیه توانسته با بهره گیری از نخبگان در بخش صنعت و دانشگاه و فراهم کردن شرایط اقتصادی مناسب برای آنها، نه‌تنها بسیاری از نخبگان خود را از کشورهای دیگر بازگرداند بلکه توانسته از کشورهای عربی و آسیای میانه نیروی متخصص، دانشجویان ممتاز و نخبگان علمی را جذب کند.در زمینه فرار مغزها، برخی کشورها درحال پیشرفت در بازگرداندن مغزها هستند اما برخی دیگر هنوز در مواجهه با این پدیده چاره ای نیافته اند و سالانه شاهد افزایش روند مهاجرت افراد ماهر و نخبه از کشور و شهرهایشان هستند. این کشورها اغلب در جهان درحال توسعه قرار گرفته اند و باید تغییرات عمده ای در وضعیت اقتصادی و اجتماعی اشان صورت دهند تا بتوانند نیروهای نخبه اشان را به کشور بازگردانند.
مهاجرت نخبگان ایرانی به خارج از کشور قدمتی ۶۰ ساله دارد و این مهاجرت به دلایل مختلفی از جمله بیکاری، سطح پایین درآمد استادان و نخبگان، عدم‌حمایت از نیروهای متخصص، تورم و نارسایی‌های مالی و اداری، گسترش وسایل ارتباط جمعی، عدم احساس امنیت شغلی، ازدواج در خارج از کشور، تبعیض، کمرنگ شدن اهمیت معنوی و قداست دانشگاه، رشد قارچ گونه مراکز دانشگاهی، شیوع مدرک‌گرایی در کشور و کمبود امکانات تخصصی- علمی صورت می گیرد. به‌طورکلی فرصت‌های مختلفی موجب ترغیب نخبگان به مهاجرت از کشور می‌شود و رفتارهای مهاجرتی نخبگان موضوع پیچیده و چندلایه‌ای است و نباید آن را به چند علت محدود کرد.
ایران از نظر فرار مغزها وضعیت خوبی ندارد و در سال ۲۰۰۶ از طرف صندوق بین المللی پول ایران به نخستین رتبه در میان ۹۰ کشور توسعه یافته و درحال توسعه در رابطه با فرار مغزها دست یافته است. سالانه حدود ۱۵۰ تا ۱۸۰ هزار نفر به جمع ایرانیان خارج از کشور اضافه می شود. به عبارتی حدود ۲۵درصد از کل ایرانیان تحصیلکرده هم‌اکنون در کشورهای توسعه‌یافته زندگی می‌کنند. بر اساس آمارهای رسمی، سالانه بیش از ۵ هزار و ۶۰۰ ایرانی برای تحصیل به آمریکا سفر می کنند. این آمار هر سال افزایش می یابد. بر اساس تحقیقی که موسسه علوم ملی در واشنگتن در سال ۲۰۱۲ انجام داده است، ۸۹ درصد دانشجویان ایرانی مقطع دکتری پس از اتمام تحصیلاتشان در آمریکا می مانند.
به عبارتی وضعیت فرار مغزها زنگ خطری برای جامعه است. هرچند مقامات ایرانی در نظر دارند با تنظیم برنامه هایی با هدف بهبود شرایط برای دانش آموزان در علوم و افزایش تعداد برنامه های تحصیلات تکمیلی با اقداماتی مانند ایجاد سازمان‌هایی در جهت حمایت از نخبگان، جشنواره‌های علمی برای معرفی و حمایت نخبگان و بهبود کیفیت آموزشی از این پدیده جلوگیری کنند چراکه این پدیده مشکلات اقتصادی فراوانی به دنبال دارد اما متاسفانه در این راه چندان موفق نبوده اند و با همه تدابیر بر اساس آمار خروجی اداره کل گذرنامه هرروز به‌طور متوسط ۲ تا ۳ نفر با مدرک دکترا، ۱۵ نفر با مدرک کارشناسی ارشد و حدود ۱۵ نفر با مدرک کارشناسی از کشور مهاجرت کرده‌اند
محمد اربابی دبیر علمی سی و سومین کنگره سالیانه انجمن علمی روانپزشکان ایران در سال جاری گفته است که سالانه بیش از ۳۰۰ هزار ایرانی کشور را ترک می کنند که ۱۵۰ هزار نفر از این افراد جوان و افراد تحصیلکرده هستند و در واقع هر سال یک شهر کشور خالی می شود.
مقایسه گزارش اربابی با صندوق بین المللی نشان می دهد در صورت دقت آمار ها وضعیت فرار مغزها در طی این ۱۰ سال بهبود نیافته است. خروج سالانه ۱۵۰ تا ۱۸۰ هزار ایرانی با تحصیلات عالی، معادل خروج ۵۰ میلیارد دلار سرمایه سالانه است.
نکته جالب و قابل توجه این است که پدیده فرار مغزها در ایران و سایر نقاط جهان به مهاجرت از کشوری به کشور دیگر محدود نمی شود بلکه مهاجرت از شهرهای کوچک به شهرهای بزرگ را نیز در بر می گیرد. شهر اراک نیز از این پدیده مستثنی نبوده است و از طرفی شاهد مهاجرت افراد از شهرها و روستاهای اطراف برای دستیابی به شغل مناسب بوده است و از طرف دیگر بسیاری از جوانان اراکی که برای ادامه تحصیل به شهرهای بزرگ از جمله تهران مهاجرت کرده اند در همان شهرها ماندگار شده اند و قصد بازگشت به اراک را ندارند. به عبارتی با رفتن نخبگان و تحصیلکرده ها از شهر اراک شاهد حضور افراد در جست و جوی کار از شهرهای اطراف به اراک هستیم . در نتیجه مسئولان شهر نیز باید با حمایت از نخبگان، امکان جذب آنها در دانشگاه ها و بخش های صنعتی را فراهم کنند و برای جلوگیری از مهاجرت آنان به شهرها و کشورهای دیگر تلاش کنند.
