نگاهی به فیلم هایی با موضوع دانشجو / ستاره دارها

سه شنبه ۱۶ آذر ۹۵ شماره ۴۷۶

سمیه انصاری فر
وقایع استان

از اهمیت و تاثیر دانشجو و دانشگاه بر جنبش های سیاسی و اجتماعی در دنیا نمی توان چشم پوشید؛ آنچه در جنبش های دانشجویی کشور ما بیش از همه چیز مشهود است این است که آن ها بیشتر جنبه اجتماعی دارند تا دانشگاهی برای همین در جامعه به سرعت تسری پیدا می کنند، بنابراین باید گفت دانشجو و دانشگاه به طور عمیقی با بیشتر مسائل سیاسی و اجتماعی جامعه درگیر است، مسئله ای که گاه حوادثی تاریخی را به جا می گذارد. در این شماره به مناسبت روز دانشجو سعی داریم نگاهی داشته باشیم به رابطه سینمای ایران با دانشجو و دانشگاه و ببینیم سهم این قشر تاثیرگذار از این هنر چقدر بوده است. در سینمای ایران که بیشتر مضمون داستان ها و روایت ها تقریبا نزدیک به هم است کمتر دیده می شود که جنبش ها و اعتراضات دانشجویی موضوع و محتوای فیلمی باشد، البته به جرات می توان گفت در ۹۰ درصد فیلم های سینمای ایران یک شخصیت دانشجو وجود دارد ولی این دانشجو بودن بعنوان یک شاخصه اصلی مطرح نمی شود بلکه دانشجو در تمامی این فیلم ها یک تیپ است؛ بنابراین فیلم هایی که زندگی دانشجویی و در پی آن جنبش های آن را موضوع خود کرده باشد خیلی نیست. سینمای ایران در تقسیم موضوعات خود و نگاه به مسائل مختلف قشرهای جامعه هیچگاه با توازن به اطراف خود نگاه نکرده است. با آنکه دانشگاه و قشر دانشجو و فضای علمی اطراف آن میتواند رابطه نزدیکی با سینما و سینماگران داشته باشند اما در کارنامه سی و چند ساله بعد از پیروزی انقلاب فیلمهایی که محوریت زندگی دانشجویان را سوژه خود کند، بسیار کم است.
در اواخر دهه هفتاد تب فیلم های دانشجویی با توجه به فضای باز سیاسی آن زمان داغ شد و البته بیشتر درونمایه این فیلم ها به اعتراضات و مسائل سیاسی منجر می شد. در میان تمام فیلم هایی که با موضوع دانشجو ساخته شده است بیشتر از همه وقایع کوی دانشگاه در سال ۷۸ و ۸۸دستمایه ساخت فیلم های سینمایی و مطرح در زمینه دانشجویی است که البته نباید از اهمیت این دو موضوع در تاریخ معاصر کشور گذشت.
نیمه پنهان
نیمه پنهان شاید غم انگیزترین فیلم با تم دانشجویی باشد، این فیلم به زندگی دانشجویی در اواخر دهه ۵۰ و تحرکات سیاسی آن دوران می پردازد و روایتگر زندگی زنی است بنام فرشته که در دوران دانشجویی فعالیت های سیاسی و گرایشات چپ داشته و در میان این فعالیت ها احساس عاشقانه ای به سردبیر یک نشریه ادبی پیدا می کند، عشقی که هرگز مطرح نمی شود، شوهر فرشته که زمانی بازجوی او بود و حالا یک مقام ارشد کشوری است بعد از سال ها با خواندن دفترچه خاطرات او پی به راز همسرش می برد. این فیلم ساخته تهمینه میلانی است و می خواهد نشان می دهد که جوان های ابتدای انقلاب با توجه به شرایطی که در اجتماع و دانشگاه ها بود، یا درس را رها می کردند یا گرایش های سیاسی به گروه ها پیدا می کردند، یا به زندان می رفتند. البته این فیلم دردسرهایی برای سازنده اش هم داشت.
اعتراض
اعتراض ساخته مسعود کیمیایی شاید اولین فیلم سینمایی بعد از انقلاب باشد که به طور صریح به وقایع بعد از دوم خرداد ۷۸ و اعتراض های دانشجویی می پردازد. این فیلم ماجرای رضا و امیر علی است که برادرشان در یک اعتراض دانشجویی بر اثر اصابت ضربه ای به سرش آسیب دیده و در بیمارستان روانی بستری است. در واقع ماجرای این فیلم در بستر اتفاقات آن روزها نمایش داده می شود. این فیلم محصول سال ۷۸ است و پس زمینه سیاسی و اعتراضی آن بسیار مشخص و بارز بود. کیمیایی نشان می دهد نسل جدیدی که تفکرات قدیمی را نمی پسندند هم به داشته های خودشان افتخار نمی کنند. در سالی که جریانات سیاسی مختلفی در کشور رخ داده بود، کیمیایی اعتراض های نسل های قدیم و جدید را به تصویر می کشد و با این که از پشت ماجراها حرفی نمی زند، اما اعتراض واکنشی به اتفاق های آن روزها جامعه بود.
متولد ماه مهر
متولد ماه مهر ساخته احمدرضا درویش در سال ۷۸ است، این فیلم نیز مانند فیلم های اواخر دهه هفتاد بدون تاثیر از اعتراضات و درگیرهایی دانشجویی نیست ولی درویش این روایت را در بستر عشق دو دانشجو بیان می کند که هر دو به نوعی در گیر ماجرای اعتراض به تفکیک جنسیتی دختران و پسران در دانشگاه شده اند. فیلم در واقع نگاهی انتقادی به گروهان افراطی آن زمان که راه اصلاح هرچیز را در جبر می بینند نیز دارد. این فیلم از دانشگاه آغاز می شود و در یک منطقه مین گذاری شده به پایان می رسد.
عصبانی نیستم
فیلم سینمایی عصبانی نیستم ساخته رضا درمیشیان نیز یکی از فیلم هایی است که به وقایع بعد از خرداد ۸۸ می پردازد، این فیلم که در سال ۹۲ تولید شد، داستان دانشجویی به نام نوید است که پس از وقایع ۸۸ از دانشگاه اخراج شده و دانشجوی ستاره دار است، نوید مشکل ضعف اعصاب دارد و ممکن است هر لحظه به هر دلیلی سر خودش یا یکی دیگر را به دیوار بکوبد، او به خاطر توهین از محل کارش اخراجش می‌شود و باید تلاش کند بی پول و بی کار نظر پدر او را جلب کند. ستاره همکلاسی اوست و نوید قصد دارد با او ازدواج کند. فیلم با ۱۷ دقیقه اصلاح در جشنواره سی و دوم فجر به نمایش درآمد اما برخی رسانه ها همان زمان با حملات تند و تیزی به سراغ فیلم رفته و با اکران عمومی آن مخالفت کردند. این فشارها به اندازه‌ای شد که حتی سیمرغ بهترین بازیگر نقش اول جشنواره سی و دوم که با نظر قاطع داوران به نوید محمدزاده رسیده بود به او اهدا نشود. عصبانی نیستم به دلیل ارجاعات سیاسی-اجتماعی تند و تیزی که علیه دولت دهم و شرایط پس از انتخابات داشت با مخالفت‌های متعددی از سوی برخی طیف‌های سیاسی قرار گرفت.
اما جدای از فیلم هایی که به اعتراضات دانشجویی و تاثیر آن می پردازد، فیلم هایی نیز هستند که به بخش های دیگر زندگی دانشجویی چون زندگی در خوابگاه، مشکلات اقتصادی و … که به طور مستقیم با دانشجو بودن آن ها در ارتباط است می پردازند. فیلم هایی چون دختران انتظار، دربند، شب های تهران، خوابگاه دختران، نفس عمیق، بازنده، پایان نامه، همخانه، خودزنی و … ؛ اما آنچه مهم به نظر می رسد این است که با آنکه دانشگاه و قشر دانشجو و فضای علمی اطراف آن میتواند رابطه نزدیکی با سینما و سینماگران داشته باشند اما در کارنامه سی و چند ساله بعد از پیروزی انقلاب فیلمهایی که محوریت زندگی دانشجویان را سوژه خود کند، بسیار کم است.