نگاهی به شعر « ممد نبودی ببینی» به بهانه سالروز ولادت «محمد جهان آرا»/نوای بازمانده

پنجشنبه ۹ شهریور ۱۳۹۶   شماره ۶۶۹

سحر یاری: در تاریخ همه کشورها، انسان هایی به عنوان الگو و نمونه وجود دارند. از اسطوره ها تا هنرمندان، دانشمندان و نام آوران جنگ هایشان. اما گاه با وجود این ها برخی نام ها به یادماندنی تـــر و با حافظه مردم یکی می شوند. نام هایی که ابتدا نام هســتند و بعد به واسـطه همـان بیشـتر شناختـه می شوند. جدای از تمام اسطوره های خیالی و واقعی در تاریخ کشور ما، هشت سال جنگ قهرمانان معاصری را معرفــی کـرد که از جـنس همین مــردم بودند. فرمانده و سربازانی که در جنگ روی دیگری از توانایی های خود را بروز دادند و ایثارشان ماندگار شد. تعداد این افراد در تاریخ معاصر ما بسیار است؛ ولی نام برخی برجسته تر است. شهید محمد جهان آرا یکی از همین انسان هاست؛ فرماندهی که در جنگ ایران و عراق بر اثر سانحه هوایی کشته شد.
امروز سالروز مردی است که نامش با خرمشهر عجین شده است. او در سال ۱۳۳۳ در خرمشهر به دنیا آمد و از همان ابتدا روحیه انقلابی خود را داشت. محمد جهان آرا از بزرگ مردانی بود که نقش بسیار مهمی در تشکیل سپاه پاسداران خرمشهر ایفا کرد. با شروع جنگ تحمیلی و تجاوز وحشیانه رژیم مزدور صدام بر ضد جمهوری اسلامی ایران، و حمله وحشیانه ارتش بعث به خرمشهر، سپاه پاسداران خرمشهر به فرماندهی شهید جهان آرا، استوار و جان بر کف در برابر دشمن مقاومت کرده و حماسه‌ای ماندگار آفریدند.
یک سال حضور مداوم شهید جهان آرا در جبهه نبرد، از وی متفکری نظامی و برنامه ریز در میدان جهاد ساخته بود. از این رو، در اوایل سال ۱۳۶۰ با حفظ سمت فرماندهی سپاه خرمشهر، به سمت فرماندهی سپاه پاسداران اهواز و سرپرستی ستاد منطقه هشت سپاه منصوب گردید. بدین ترتیب، دور تازه ای از فعالیت های رزمیِ شهید جهان آرا آغاز شد و آن شهید عزیز، برای پاسداری از ارزش ها و دستاوردهای نظام و انقلاب، بیش از پیش همت گماشت. تلاش های این شهید بر هیچ کس پوشیده نیست. اما آنچه نام شهید جهان آرا را بیشتر از پیش در میان مردم زنده نگاه داشت تنها رشادت ها و تدابیر نظامی او نبود. بلکه هم نوایی نام او بعد از شهادتش، یادش را در میان مردم تکرار کرد. نوایی که با نام او گره خورد و همچنان زمزمه می شود. این نوا همان نوحه معروف «ممد نبودی ببینی» بود. این شعر یک سال بعد از شهادت او و بعد از آزاد سازی خرمشهر سروده شد و بعدها توسط کویتی پور خوانده و پخش و در میان مردم دهان به دهان شد و از ماندگارترین نوحه های دوران جنگ است.
شاید خیلی از ما برایمان دانستن داستان خلق این شعر معروف که به واسطه اش یک سردار جنگ همچنان زنده است جالب باشد و برای مخاطبان هم استانی جالب تر این باشد که بدانند شاعر آن هم اکنون در اراک ساکن است. جواد عزیزی سراینده این شعر به واسطه دوستی و آشناییش در زمان آزادسازی خرمشهر این شعر را به یاد فرمانده گفت تا جای خالی او و بقیه همرزمانش که به شهادت رسیدند تا آن روزهای پرافتخار خلق شود، سبز بماند.
به گزارش وقایع استان به نقل از فرارو، شاعر این نوحه می‌گوید: شهید محمد جهان‌آرا ۱۶ مهر سال ۱۳۶۰؛ یعنی ۹ ماه پیش از آزادسازی خرمشهر شهید شد؛‌ ۳ ماه بعد از آزادسازی خرمشهر برای برپایی مراسم نخستین سالگرد شهید جهان‌آرا با گروهی از بچه‌های خرمشهر عازم تهران شدیم. در مسیر با درخواست بچه‌ها تصمیم گرفتم که یک نوحه بگویم تا وقتی به تهران رسیدیم، آن را سر مزار شهید محمد بخوانیم.
وی ادامه می‌دهد: نوحه‌خوان گروه ما به نام «جمشید برون» در عملیات بیت‌المقدس شهید شده بود و به همین دلیل نوحه‌خوان نداشتیم. نزدیکی‏های اراک که بودیم، سرودن نوحه را تمام کردم و خودم با بچه‌ها شروع به خواندن آن کردم. در آن سفر برنامه طوری شد که نتوانستیم این نوحه را سر مزار شهید جهان‌آرا بخوانیم؛ اما چند وقت بعد این نوحه را به آقای حسین فخری دادم و او یک بار این شعر را‌ خواند و بعد به غلام کویتی‌پور داد.
سال ۶۳ یا ۶۴ در مهران بودم و داشتم لب شط ظرف‌های شب قبل را می‌شستم که متوجه شدم یکی از رزمنده‌ها که از بچه‌های دزفول بود، دارد این نوحه را زیر لب زمزمه می‌کند. وی اضافه می‌کند: به او گفتم «فلانی این نوحه را از کجا شنیده‌ای؟» گفت که «دیشب این را از تلویزیون پخش کرد که کویتی‌پور آن را خوانده بود. دیشب این نوحه سه مرتبه از تلویزیون پخش شد.» این شعر و نوحه هنوز نوستالژی سال های رشادت های مردم این کشور است.
عزیزی می‌افزاید: بعد از اینکه غلام کویتی‌پور این نوحه را خواند، آقای علیقلی به واسطه یکی از دوستان‌شان در صدا و سیما با من تماس گرفت و گفت که «می‌خواهم این نوحه را به آهنگ تبدیل کنم» و از من خواست یکی دو بیت به آن اضافه کنم؛ بنابراین آهنگ‌هایی که امروز می‌‌خوانند با نوحه اصلی قدری متفاوت است، ولی کلیاتش همان است.
یکی دو سالی هم می‌شود که آقای کویتی‌‌پور، گوشواره‌های شعر را یعنی «ممدنبودی ببینی» را حفظ کرده است، ولی کل شعر را تغییر داده است و به جای آن یک شاعر شیرازی به نام محمد شیرازی شعر جدیدی سروده است که امسال از رادیو پخش شد. در حافظه همه ملت ها شعرها، ترانه ها و سرودهای حماسی از اهمیت خاصی برخوردارند در کشور مـا نیز ژانر نوحه های جنگ یکـــی از ژانرهای مهم بود که هم حال و هـوای جنگ را منتقل می کرد و هم برای روحیه افزایی رزمنــدگان به کار می رفت.