نگاهی به بیماری تیروئید و عوامل موثر بر آن/پروانه وار

سه شنبه ۸ خرداد ۱۳۹۶ شماره ۸۵۲
***
وقایع استان
سمیه انصاری فر
***
بیماری تیروئید یکی از بیماری های شایع قرن حاضر است. با توجه به اهمیت این بیمــاری هـا ۲۵ می روز جهانی بیماری های تیروئید و از ۲۵ تا ۳۱ می برابر با چهارم تا دهم خرداد ماه هفته اطلاع رسانی تیروئید نامگذاری شده است.
اختلالات تیروئیدی بیماری خیلی غریبی نیست یکی از انواع بیماری های غیرواگیردار است که ممکن است ما و شاید یکی از نزدیکانمان با آن درگیر شده یا باشد. تیروئید یکی از غدد مهم در بدن انسان است که بر عمل سوخت و ساز تاثیر مستقیم دارد بنابراین هرگونه تغییرات در عملکرد درست آن عوارضی را برای بدن بهمراه خواهد داشت. کم کاری و پرکاری تیروئید، گواتر، ندول یا توده در تیروئید، سرطان تیروئید بیماری های التهاب یا تورم تیروئید از جمله بیماری هایی هستند که در ارتباط با اختلال در سازو کار غده تیروئید هستند. بیماری تیروئید حدود یک بیستم جمعیت جهان را درگیر خود کرده است. بیشتر بیماری‌های تیروئیدی با موفقیت درمان می‌شوند و حتی، سرطان تیروئید که نادر است، اگر زود شناسایی و به طور مناسب درمان شود نمی‌تواند باعث کاهش امید به زندگی شود. البته باید گفت تمام انواع بیماری‌های تیروئید در زنان شایع‌تر است.
تیروئید یک غده شبیه بال پروانه است که جلوی گردن قرار گرفته است. این غده هورمون تیروکسین (T4) و تری یدو تیرونین (T3) تولید و به داخل خون ترشح می‌کند، همچنین این هورمون ها سرعت کار و تولید انرژی را در بدن عهده دار هستند. ید یکی از اجزاء مهم این هورمون ها است. در هر مولکول تیروکسین چهار اتم ید وجود دارد، به همین جهت با نام اختصاری T4 شناخته می شود، و در هر مولکول تری یدوتیرونین یا T3 سه اتم ید وجود دارد.
عملکرد اختصاصی تیروئید این است که هورمون تیروئید را تولید کند و حوزه تاثیر این هورمون تقریبا در تمام بافت های بدن است، زیرا این هورمون فعالیت سلولی آن ها را افزایش می دهد. بنابراین تنظیم متابولیسم بدن بر عهده تیروئید است. همانطور که گفته شد ید ماده حیاتی برای کارکرد صحیح غده تیروئید است. آب و خاک کشور ما از لحاظ ید دچار فقر است. بنابراین کمیود ید در بدن می تواند اصلی ترین عامل ابتلا به بیماری های تیروئیدی از جمله گواتر و کم کاری تیروئید باشد.
برای مقابله با بیماری هایی چون گواتر وزارت بهداشت با اجرای برنامه هایی از جمله افزودن ید به نمک خوراکی از دهه ۷۰ کم کم استفاده از نمک یددار را وارد سبد غذایی مردم ایران کرد به طوریکه حالا دیگر این بیماری یک خطر همه گیر محسوب نمی شود.
به گفته مدیرکل دفتر بهبود تغذیه جامعه وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی با افزایش ۹۸ درصدی پوشش مصرف نمک یددار طی دو دهه گذشته، میزان ابتلا به بیماری گواتر از ۶۸ درصد به ۶٫۵ درصد جمعیت کشور کاهش یافته است.
دکتر زهرا عبداللهی گفت: ید ماده ای حیاتی است که در ساخت هورمون‌ های تیروئید نقش اساسی ایفا می‌ کند؛ کمبود ید از سال ها قبل به عنوان مشکل عمده تغذیه ای در کشور وجود داشت و طبق بررسی های کشوری در سال ۱۳۶۸، شیوع ۷۰ درصدی گواتر (نشانه بارز کمبود ید در بدن) در کشور تایید شده بود.
اما به نظر می رسد نگرانی های تازه ای از این بابت در حال افزایش است و دلیل آن نیز وارد شدن برخی نمک های غیراستاندارد به بازار است.
مدیرکل دفتر بهبود تغذیه جامعه وزارت بهداشت اما نگرانی خود از آغاز به مصرف نمک هایی چون نمک دریا که فاقد ید هستند در میان مردم را اینطور عنوان کرد: عرضه نمک‌ های تقلبی بدون ید با عنوان «نمک دریا» موجب بازگشت بیماری گواتر در کشور خواهد شد، هم اکنون نمک ‌های غیراستاندارد توسط افراد سودجو به‌ صورت زیرپله ‌ای، زیرزمینی و قاچاقی تهیه می ‌شوند و با تبلیغات گمراه کننده و هزینه ای گران تر عرضه می شوند.
به گزارش وقایع استان به نقل از ایسنا، عبداللهی با اشاره به اینکه به‌ طور قطع با این متخلفان برخورد قانونی می‌ شود، اظهار کرد: نمک دریا مورد تایید وزارت بهداشت نیست و آنالیز این نوع نمک‌ ها در آزمایشگاه مشخص کرده که علاوه بر نداشتن ید، درجه ناخالصی زیادی دارند و آلوده به فلزات سنگین مانند سرب، آرسنیک و کادیوم هستند.
عبداللهی گفت: تبلیغات گسترده استفاده از نمک‌های تقلبی، برنامه کشوری مبارزه با اختلالات تیروئید را تهدید می‌کند؛ چرا که علاوه بر مکان‌های غیرمجاز، این نمک‌ها در عطاری‌ها نیز به فروش می‌رسد و مردم نیز با این تصور که نمک‌های دریا خاصیت درمانی دارد، آنها را مصرف می‌کنند؛ درحالیکه نمک‌های دریا مصرف خوراکی ندارد.
وی با بیان اینکه رسانه‌ها و صدا و سیما در امر فرهنگسازی صحیح نقش به سزایی دارند، افزود: در برنامه‌های آشپزی، تغذیه‌ای و آموزشی باید تاکید شود که مردم نمک یددار تصفیه شده بسته‌بندی مصرف کنند و خانواده‌ها نیز باید نسبت به مصرف نمک یددار تصفیه‌ شده حساس شوند و آن را در ظرفهای در بسته نگهداری کنند.
اما بیماری شایع دیگر در ارتباط با تیروئید هیپوتیروئید یا کم کاری تیروئید است. وقتی غده تیروئید اندازه کافی هورمون تیروئید ترشح نکند دچار این بیماری خواهید شد. خانم‌ها بخصوص آن هایی که بیشتر از ۶۰ سال سن دارند، بیشتر از بقیه در خطر ابتلا به بیماری کم کاری تیروئید قرار دارند. در گذر زمان کم کاری تیروئید می‌تواند باعث ابتلا به سایر بیماری ها از جمله چاقی، درد مفاصل، ناباروری و یا بیماری های قلبی شود، البته جای نگرانی نیست چراکه تیروئید کم کار را می‌توان با استفاده از هورمون تیروئید مصنوعی درمان کرده و جلوی ابتلا به بیماری را گرفت. خستگی، افزایش حساسیت به سرما، یبوست، خشکی پوست، افزایش وزن غیرقابل توجیه، پف کردن صورت، خشن شدن صدا، ضعف ماهیچه‌های بدن و افزایش کلسترول خون از جمله عوارض این بیماری است. درصورت عدم درمان کم کاری تیروئید، این علایم می‌توانند سخت تر و جدی تر شوند و اگر درمان نشود به گواتر تبدیل می شود. برخی از نوزادان نیز به طور مادرزادی دچار بیماری کم کاری تیروئید هستند که اگر درمان نشود می تواند عوارض چون کوتاهی قد و عقب ماندگی ذهنی را بهمراه داشته باشد. بر اساس آمار جهانی از هر سه تا چهار هزار نوزاد، یک نفر به کم کاری مادرزادی تیروئید مبتلا است. اهمیت این موضوع به حدی است که از سال ۸۴ برنامه غربالگری کم کاری تیروئید در کشور اجرا شد. طبق آمار رئیس اداره غدد وزارت بهداشت تا سال گذشته با اجرای این برنامه و اجباری شدن آن برای همه خانواده های ایرانی و غیر ایرانی ساکن کشور، در مجموع ۱۳ میلیون نوزاد در سه الی پنج روز اول و بدو تولد مورد آزمایش غربالگری کم کاری تیروئید قرار گرفتند و حدود ۴۰ هزار نوزاد با این عارضه در این مدت شناسایی شدند که عدد قابل توجه ایست. البته باید گفت ضریب ابتلا به این بیماری در سال های گذشته در استان مرکزی از میانگین کشور بالاتر بوده است.
بیماری دیگر در رابطه با غده تیروئید پرکاری تیروئید است. زمانی که غده تیروئید مقدار بسیار زیادی هورمون ترشح می کند، به این بیماری پرکاری تیروئید می گویند. این اتفاق روی کل بدن تاثیر دارد. شیوع این بیماری در زنان نیز بیشتر از مردان است. اگر درمان پرکاری تیروئید جدی گرفته نشود می تواند روی عملکردهای مختلف بدن از جمله قلب تاثیر زیادی داشته باشد. با این حال داروها می توانند با کاهش میزان ترشح هورمون ها توسط غده تیروئید این بیماری را کنترل کنند. تورم در گردن ناشی از بزرگ شدن غده تیروئید یا گواتر، عصبی و تحریک پذیر شدن، تغییرات خلقی و کاهش تمرکز، اسهال، تنگی نفس، خستگی و اختلالات خواب، ضعف عضلانی و بیش فعالی از جمله عوارض این بیماری هستند.
بیماری های تیروئید یکی از بیماری هایی است که تاثیرات روانی بسیاری نیز بر بیمار دارد بنابراین بهتر است که علائم و عوارض این بیماری را به خوبی بشناسیم و البته بدانیم که اگر تشخیص زودهنگام و درمان به طور صحیحی انجام شود بیماری های مرتبط با تیروئید قابل درمان هستند.