یکشنبه ۳۰ آذر ۱۳۹۹  شماره ۱۳۵۹

وقایع استان در گفتگو با یک روانشناس معضلات دانش آموزان و خانواده های شان را در روزهای شیوع کرونا بررسی می کند

نه به احساس ناامنی

فاطمه چاپاری

با نزدیکی دی ماه و آغاز امتحانات، دانش آموزان و خانواده هایشان درشرایط جدید زندگی و آموزش که به دنبال شیوع ویروس کرونا ایجاد شده با مسایل و چالش های جدیدی مواجه شده اند، با توجه به لزوم حفظ سلامت روان کودکان و نوجوانان در این روزها وقایع استان در گفتگو با میلاد قمی روانشناس وعضو هیات مدیره انجمن مشاوره ایران شعبه استان مرکزی در صدد بررسی معضلات کودکان و خانواده هایشان در روزهای کرونایی بوده است،که در ادامه این گفتگو را خواهید خواند.

چه توصیه ای به خانواده های دانش آموزان در پاندمی کرونا برای حفظ سلامت روان کودکان و نوجوانانشان دارید؟
نمی توانیم بگوییم شیوع بیماری کرونا به خودی خود اتفاق بد یا خوبی بوده است چرا که می توان از وجوه مختلف به این موضوع نگاه کرد،از منظر روانشناختی، دغدغه ها و مشکلاتی را برای خانواده ها به وجود آورده چون شرایطی برای آن ها ایجادشده که نه به لحاظ ذهنی و نه از نظر فیزیکی هیچ آمادگی در مواجهه با آن نداشته اند، مهمترین آسیب که متوجه قشر کودک و نوجوان و دانش آموزان می شود احساس ناامنی است. در شرایط به وجود آمده یکی از مهم ترین چالش هایی که سلامت روان کودکان را تهدید می کند احساس عدم امنیت است، دانش آموزان و خانواده هایشان در محیط و شرایطی قرار گرفته اند که احساس امنیت نمی کنند چون ما در این شرایط با نزدیکترین افراد به خودمان نیز نمی توانیم ارتباط معمولی مثل گذشته داشته باشیم این موضوع باعث ایجاد احساس ناامنی می شود که محصول این احساس ناامنی در بزرگسالی خود را به صورت یک اضطراب مزمن نشان خواهد داد. توصیه ما به خانواده ها این خواهد بود که از صدور احساس ناامنی به کودکان و نوجوانان جلوگیری کنند که این مهم با تعریف یک سیستم حمایتی از طرف خانواده صورت خواهد گرفت، البته نمی توان یک چارچوب مشخصی برای همه خانواده ها تعریف کرد تا از آن پیروی کنند، با در نظر گرفتن بافت فرهنگی اجتماعی جامعه هر خانواده ای می تواند با استفاده از خلاقیت و ظرفیت های خدادادی و بافت فرهنگی و پتانسیل های خود یک هم افزایی در بین اعضا شکل دهد و یک سیستم حمایتی از فرزندان ایجاد کنند تا فرزندان از این احساس تنش و اضطراب و ناامنی در امان بمانند. همچنین طبق تعاریف فرد دارای سلامت روان کسی است که توانایی ارتباط با دیگران و دنیای اطراف خود را داشته باشد نکته ای که در شرایط کنونی می توان به آن توجه کرد این است که از فرصتی که پیش آمده برای آموزش مفاهیم و ارزش های متعالی انسانی به فرزندان استفاده کنیم بدین گونه که نوع دوستی و نوع ارتباط با دیگران یا تاثیر رفتارما بر دیگران را به فرزندان آموزش داده و این خانه نشینی را ارزش گذاری کنیم چرا که ما با نشستن در خانه و رعایت بهداشت فردی به زندگی بخشی به دیگران و سلامت آن ها کمک می کنیم.

این سیستم حمایتی که پیشنهاد دادید چه ویژگی هایی دارد و برای شکل دادن آن چه کارهایی باید انجام شود؟
این سیستم حمایتی کلیاتی دارد که می توان به آن اشاره کرد و در جزییات، خانواده ها و افراد میتوانند متناسب با بافت فرهنگی خود و ایجاد خلاقیت رفتار کنند، در یک سیستم حمایتی اعضا خیلی راحت می توانند در مورد دل نگرانی و مسایل ذهنی خود و احساساتشان صحبت کنند، چون به هر شکل کودکان و نوجوانان تحت تاثیر شرایط کنونی و احساس خستگی و فرسودگی حاصل ازآن قرار گرفته اند،اگر خانواده ای می خواهد از این موضوع جلوگیری کند اعضای آن باید در مورد این مساله گفتگو کنند، خانواده ها باید تحت آموزش قراربگیرند تا راجع به هم گفتگو نکنند بلکه با هم گفتگو کنند، در مورد مسایل ذهنی فرزندان دیده ها و شنیده های آن ها، دل نگرانی هایشان باید صحبت شود و حتی اگر پاسخی برای این دل نگرانی ها نباشد همینکه دغدغه های فرزندان شنیده می شود، در به آرامش رسیدن آن ها کمک موثری خواهد کرد.

از آن جا که بخشی از دانش آموزان در سن بلوغ بوده و تحولات جدیدی را از سر می گذرانند و از طرفی با شیوع کرونا هم با شرایطی که قبل از این موجود نبوده مـواجه شده اند ،همزمانی این دو مقوله چه تاثیراتی را در نوجوانان به دنبال خواهد داشت و چه توصیه هایی به این افراد و خانواده هایشان می توان داشت؟
چالش های جدید وناشناخته همواره باعث بروز توانمندی های بالقوه ی افراد می شود،در این دوران نیز یکی از مسایلی که خانواده ها با آن مواجه اند بلوغ نوجوان می باشد،فرض می کنیم ما در شرایط دوران کرونایی نبودیم ،نوجوانی که در حال گذراندن بحران خود بود زمان زیادی را با دوستان خود در خارج از خانه سپری می کرد و خود به خود اصطکاک میان نوجوان و خانواده کم می شد،که این امر مزایا و معایبی را به دنبال داشت از معایب آن عدم حمایت و نظارت خانواده د رمورد نوجوان و از مزایای آن کاهش تنش ها بر اثر اصطکاک زیاد بین خانواده و فرزندان بود، تغییرات بیولوژیکی که درون نوجوان در حال رخ دادن است زودرنجی را به دنبال خواهد داشت که کـــوچکترین چیز باعث ایجاد تنش در آن ها می شود، بنابراین در این دوران شیوع کرونا خانواده ها را به صبوری دعوت می کنیم ،یکی از مشکلاتی که همیشه نوجوانان در این سن مطرح می کنند احساس درک نشدن است و خیلی از نوجوانان تحمل کاهش و کنترل روابط خود با دوستان را ندارند و از طرفی خانواده هم خیلی حساس تر از قبل به این مساله واکنش نشان می دهد، که همین موضوع باعث افزایش تنش خواهد شد که خانواده ها در این مقطع باید مهارت ها و اطلاعات خود را درزمینه دوران بلوغ افزایش دهند تا آمادگی پذیرش و مواجهه با مشکلات را داشته باشند.

چقدر دوستی و ارتباط با هم سالان برای کودکان و نوجوانان لازم است؟ و با توجه به اینکه مدرسه یکی از اصلی ترین محل ها برای ارتباط کودکان و نوجوانان با هم و سن سالان خود می باشد با توجه به مجازی شدن مدارس با شیوع کرونا این موضوع به چه شکل باید دنبال شود؟
دوستی بستر دانش آموزی است، یعنی این ارتباط بین فردی است که باعث رشد دانش آموزان می شود وگرنه در نبود این بستر اصلا رشدی صوت نخواهد گرفت، نتایج پژوهش چند زبانشناس، روی افرادی که از زمان تولد محبوس بوده وتا۱۰سالگی با کسی ارتباط نداشتند، نشان داده از سن ده سالگی که این افراد در ارتباط با بقیه افراد قرار می گیرند، زبان آموزی با ســــرعت بالایی در دوره ای کوتاه انجام می شود،که بعد از این دوره ناگهان این روند متوقف می شود و افراد دچار اختلالت روانی شدید شده و حتی چند مورد از افراد تحت پژوهش فوت می شوند، این موضوع نشانگر تاثیر ارتباط با دیگران در رشد فردی است، ما نمی توانیم با دیگران در ارتباط نبوده و رشد کنیم،چرا که تک بعدی خواهیم شد و ارتباط با دیگران چه در محیط و اجتماع سالم چه در محیط ناسالم لازمه رشد ما است پس باید گفت دوستی امری لازم است.
در پاسخ به قسمت دوم سوال باید گفت: وقتی ما دستاورد جدیدی نمی توانیم داشته باشیم باید دستاوردهای پیشین را حفظ کنیم حالا در دوران شیوع کرونا باید شرایط حفظ سرمایه های اجتماعی مان مثل دوستی را فراهم کنیم،شاید چند سال پیش اگر می گفتیم ما در اراک زندگی می کنیم ولی دوستی در بندر عباس داریم این موضوع برای همه مورد سوال قرار می گرفت ولی الان به لطف فضای مجازی خیلی دوستانی داریم که شاید در طول سال خیلی همدیگر را نبینیم، در نگاه بــه گذشته متوجه می شویم که ارتباطات محدودتر بوده و از طریق نامه یا ایمیل به شکل ابتدایی تر دوستی ها شکل می گرفت ولی الان به مدد فضای مجازی ما خیلی راحت تر می توانیم دوستی هامان را پیگیری کنیم،اگر نمی توانیم جمع های حضوری داشته باشیم می توانیم نوجوانانمان را ترغیب کنیم تا با یک پیام از دوستانشان سراغ گرفته و احوال پرسی کنند تا سرمایه های اجتماعی که دارند حفظ شود.

امسال که دانش آموزان در فضای مجازی امر آموزش را دنبال می کنند کنترل خانواده ها در این فضاها تا چه حد باید باشد؟
من با واژه کنترل موافق نیستم اما می توانیم بگوییم در حال حاضر شکل نظارت خانواده ها متفاوت شده،الان مسئولیت های خانواده ها بیشتر شده و خیلی از وظایفی که در گذشته بر عهده کادر اجرایی مدرسه بوه در این دوره بر خانواده ها محول شده است، خانواده ها قبلا در تایم هایی که دانش آموزان در مدرسه در حال تحصیل بودند حضور نداشتند،اما الان تاثیر کوچکترین تعامل را بر فرزندان خود مشاهده می کنند،خانواده ها باید خودشان را کنترل کنند تا وارد روابط دانش آموزان با هم کلاسی هایشان نشوند، اما می توانند به صورت کلی بر نحوه پیگیری برنامه های درسی واینکه در چه تایمی و در چه اپلیکیشن هایی در حال انجام است نظارت داشته باشند، چون در این دوران خیلی از چالش ها و دردسرهایی بین دانش آموزان، خانواده ها و مدارس ایجاد شده ،بنابراین نظارت هایی که در گذشته بر مسیر رفت و آمد فرزندان صورت می گرفته الان باید به این موضوع که دانش آموز وارد چه اپلیکیشن ها و گروه هایی می شودمعطوف شده و با آگاهی و حساسیت بیشتری دنبال شود.

با توجه به شرایط پاندمی کرونا چه چیزی می تواند مانع گذراندن وقت بیش از حد در فضای مجازی باشد؟
حفظ چارچوب برای هر مساله ای نیازمند برنامه ریزی است، برنامه ریزی فقط یک کلید واژه نیست بلکه اصولی دارد از جمله شناسایی بافت وتوانایی دانش آموز،مشخص کردن اهــــداف برنامه ریزی و پیگیری،برنامه ی هر فردی مختص به خودش است، از طرفی دانش آموز باید به برنامه متعهد باشد و خانواده هم نظارت و پیگیری های لازم را انجام دهد تا در فضای مجازی با این همه جذابیت بتوانیم هدفمند و با برنامه ریزی بر این جذابیت ها غلبه کنیم و این می تواند یک فرصت باشد که در شرایط شیوع کرونا در اختیار ما قرار گرفته است.

در روزهای امتحانات تحصیلی همزمان با محدودیت های دید و بازدید به دلیل کرونا چه توصیه ای به دانش آموزان و خانواده ها دارید؟
توصیه ای که در این دوران می توان به دانش آموزان و خانواده ها داشت پیرو پاسخ قبلی این است که به هر کدام از این آزمون ها و مراحل به مثابه فرصتی برای رشد نگاه کنند،باید از خود سوال کنند اکنون که ما در این محدودیت ها قرار گرفتیم کدام یک از توانایی هایمان را ارتقا دادیم؟چقدر توانستیم مدیریت زمان داشته باشیم؟ همچنین خواسته هاشان را دسته بندی کنند وبرای رسیدن به اهداف به طور شخصی جایزه ای در نظر بگیرند و شرایط را برای رسیدن به موفقیت های بعدی آماده کنند، همچنین خانواده ها می توانند دانش آموزانشان را خودرهبر بار بیاورند تا فرزندانشان بتوانند کشتی زندگی خود را در بحران ها کنترل کنند تا از ناملایمات زندگی کمتر آسیب ببینند.