محمدرضا شجریان؛ این فرزند زاده می شود

چهارشنبه ۲۳ مهر ۱۳۹۹   شماره ۱۳۳۳

محمدرضا شجریان؛ این فرزند زاده می شود

رضا باجلان

آهنگساز و مدرس موسیقی

آواز ایرانی یک فرم از موسیقی ایرانی می باشد که در آن خواننده قطعه شعری را با صدایی بلند می خواند. تبحر در اجرای این فرم های آوازی خود تلاشی طاقت فرسا را به همراه دارد و موضوع حائز اهمیت آن غمگنانه بودن آن است که خود حدیثی مفصل و در حوصله این متن گنجانده نمی شود. در تاریخ قبل از مشروطه و بعد از آن، بسیاری از این آوازها سرآغازی مذهبی داشته است، نظیر قرائت قرآن که افت و خیزهای این آوازها بعدها با همراهی آوازهایی در مضمون عاشقانه و اجتماعی همراه شده است. در ایران بعد از مشروطه موسیقی هم مانند برخی از پدیدارهای فرهنگی آن سال ها شروعی مستحکم و پر معنایی را داشته است و نمایان شدن قالب های فرهنگی اعم از ترجمه، عکاسی… و در موسیقی تصنیف ها مضمون پر رنگ اجتماعی را به سمت جلو حرکت داده است. در آن زمان بود که برای نخستین بار فاصله میان هنرمند و مردم برداشته شد و اتفاق خشنودی که در آن زمان افتاد بازگشت هایی به هویت ملی که ادبیات از محکم ترین پایه های آن بود،ظهور دوباره ای از شعرای کلاسیک ایرانی فهمی جدید را به همراه آورد و شناختنامه هایی را برای معرفی و هضم آسان تر این اشعار را در دل خود جای داد. غرض از این توضیحات بیانی از ماضی اجتماعی ما در ادامه شعر و موسیقی می باشد. در این میان موسیقی بالاخص موسیقی آوازی ایرانی در تاریخ خود بزرگانی را از قبیل حسین طاهر زاده، اسماعیل ادیب خوانساری، غلامحسین بنان و….را در خاطر ما یاد آور می کند که همگی این بزرگان گوشه چشمی به شعر کلاسیک و ترکیب آن با آواز ایرانی داشته اند. ترکیب شعر کلاسیک و آواز ایرانی همواره جزئی جدایی ناپذیر در فرهنگ ایرانی گذشته و حال حاضر بوده است که رگه های فردی و اجتماعی را تحت تاثیر خود قرار داده است. گفتن از محمد رضا شجریان می تواند در ادامه این سیر از جنبه های زیادی مورد بررسی قرار بگیرد. او که به نوعی از حسین طاهر زاده پیروی می کند بعدها خود شخصیت و جایگاهی مستقل و نو آور در موسیقی آوازی ایرانی پیدا می کند. آوازها، ابداع ساز ها و همکاری های او با بزرگان موسیقی ایران و موارد بسیار دیگری از فعالیت های مستمر شجریان بوده است. اما یکی از مهم ترین شاخصه های او انتخاب اشعار و خواندن تاثیر گذار آن شعر به همراه آواز و موسیقی ایرانی در مردم و دنیای موسیقی بود. این تاثیر گذاری حتی به آن جایی برای یک طرفدار او به موسیقی ایرانی و آواز ختم می شود که بعد از شنیدن رباعیات خیام با صدای شجریان، خود به دنبال خوانش کتاب رباعیات خیام می رود که البته این دنباله روی ها صرفا مختص به خیام نمی باشد و این میزان تاثیر خوانش در اشعار حافظ، مولوی، بابا طاهر و…مشاهده می شود. محمد رضا شجریان تاکید زیادی بر زبان دانستن موسیقی داشت و او که در انتخاب شعر وسواس زیادی را طلب می کرد بیشتر دیدگاه های اجتماعی را در شعر جستجو می کرد و غزل ها را از کتابخانه ها بیرون می کشید و تاثیر آن اشعار را در گرو ترکیب با آواز می دانست. شجریان شعر را در کتابخانه مرده می دانست و معانی زبانی شعر را در فرم آوازی مورد توجه و علاقه قرار می داد و فن آواز را با فن شعر پیوند می داد.
در واقع اگر این جمله از استراوینسکی که معتقد بود بوطیقا یعنی بررسی مطالعه کاری که قرار است انجام بشود را مبنا قرار داد، شجریان بوطیقای شعر را کشف می کرد و از آن در موسیقی که اعتقاد به حفظ اصالت موسیقی ایرانی را داشت همواره استفاده می کرد.او کلام را جان می داد. استاد شجریان در یکی از مصاحبه های خود در مورد موسیقی چنین می گوید: موسیقی را از محیط می گیرم و همه عوامل اطراف در من تاثیر می گذارد و در درون من شخصیت پیدا می کند و بعد این فرزند زاده می شود و هنر خود را نشان می دهد…
محمد رضا شجریان ۱۳۹۹-۱۳۱۹