شنبه ۵ مهر ۱۳۹۹   شماره ۱۳۲۶

ریشارد واگنر؛ اثر هنری جامع

رضا باجلان

آهنگساز و مدرس موسیقی

ریشارد واگنر آهنگساز و نویسنده آلمانی که همواره زندگی پر فراز و نشیبی در طول عمر خود در زمینه هنری، سیاسی و عاطفی داشته است را می توان از نوابغ عصر خود تا به امروز در زمینه اهنگسازی و ساخت اپرا دانست. نوع موسیقی و گفتار متن اپراهای او تحت تاثیر شکوه هنر یونان باستان بوده است. او که از پیشگامان موسیقی و ادبیات مدرن می باشد به گفته پتر واپنوسکی در مقاله تریستان و ایزولده به مثابه اثری ادبی که در سال ۱۹۹۲ نوشته شده است خاطر نشان می کند که در ژوئن سال ۱۸۵۷ واگنر دست نوشته متن کامل لیبرتو را برای ماتیلدا همسر دوستش اتو می فرستد و در اکتبر همان سال واگنر شروع به ساخت اپرای تریستان و ایزولده می کند ساخت صداهایی که تا کنون کسی نشنیده بود و این زمان این چنین توصیف می شود:لحظه ای که موسیقی مدرن آغاز شد،همچنین به باور بسیاری از نویسندگان، او آغاز گر ادبیات مدرن آلمان است.ابداعات او تاثیر بسیار زیادی را بر روی نویسندگان نسل های بعد از خودش را داشته است. از جمله تی اس الیوت که در کتاب سرزمین بی حاصل، زبانی هارمونیک در متن های بلند شعر گونه خود به کار برده است. اثر هنری جامع در تعریف زیبایی شناسی خود بدین گونه ذکر می شود که یک، یکپارچگی کلی و عدم تفکیک هنرها را در بر بگیرد که خاستگاه آن برای واگنر متشکل از موسیقی، شعر، نقاشی در قالب نمایش را دارا می باشد.که البته این ایده مختص و ابداع واگنر نبوده است‌. اما از آن جا که واگنر علاقه خاصی به خوانش متون قدیم در قرون وسطاو مطالعه شعرهای حماسی از آثار وولفرام فون اشنباخ را داشته است.

این تفکر را می توان با نگاهی روانشناختی که حاصل کوشش فکری او از خواندن اثر فوق العاده جهان همچون اراده و تصور از شوپنهاور می باشد را، مسیری هموار کننده برای او به وجود می آورد تا از اثر هنری جامع که قالبی آرمانی را در بر داشت تبعیت کند.
واگنر در ۱۸۴۹ در مقاله اثر هنری آینده چنین نقل میکند: اثر هنری جامع کاملا به روز بود.و او آن را یک پدیده اجتناب ناپذیر تاریخی می داند.
او با توجه به تئاتر یونان تفکیک هنرها را امری زائد و مقصدی نا منسجم برای آن تصور می کرد.واگنر معتقد بود اثر هنری جامع روند تفکیک هنرها را معکوس به خود می کند که البته در آثار خود واگنر هم تا حد لازم این امر فکری منتقل نمی شود .زیرا سطح موسیقی او بالاتر از شعر و نمایش اپراهای او بود.
زیبایی شناسی و تدوین متون واگنر تحت تاثیر متافیزیک شوپنهاور و قابلیت های روانشناختی او بود که نگرش او را به آرمان های اثر هنری جامع متصل می کرد.چنان که واگنر می گوید کنش های نمایشی، کنش های مرئی شده اند. این باور نشانه از رویکرد پیچیده او در آهنگسازی و شکل فاخر موسیقی او را دارد.
زیبایی شناسی واگنر که به زیبایی پرستی تبدیل شده بود از مواردی تشکیل شده بود که فارغ از شنیدار موسیقایی که آن را می توانیم به لذت ،عواطف رمانتیک و شرح داستان ادبی منتسب کنیم دارای طرح برنامه ریزی شده ای بود که همانند مسیر جاده ای باید در آن دیدگاه های روانشناختی، دین، فرهنگ و موضع گیری های سیاسی در آن وجود داشته باشند.
یکی از تاثیر پذیرفتگان واگنر، فردریش نیچه بود که تحول و تطور فلسفی خود را در دوره ای مدیون به واگنر می دانست.عقیده نیچه بر این بود که واگنر آثارش پرده های آپولونی را دریده و به قلب دیونوسوسی راه یافته است که البته نیچه در آینده رای و نظر خود را در مورد واگنر تغییر داد‌. شکوه نمایش و موسیقی که واگنر شکلی مدرن شده از آن را از یونان باستان به ارث برده بود را می توان نمونه کاملی از وصل کهن به مدرنیته دانست. وصف شادی ها، عاشق و معشوق، حس های شکننده از جمله کارکردهای اثر هنری جامع توسط واگنر می باشد. کارکرد اثر هنری جامع برای واگنر توانایی ایجاد ترجمه حس به هنر را به ارمغان آورد.
این نوشته را با قسمتی از نامه گابریل فوره در سال ۱۸۸۴ به پایان می رسانم. او در نامه نقل کرده است:اگر کسی آثار واگنر را در بایرویت را نشنیده باشد انگار که هیچ چیز نشنیده است.