عکس: محسن ملک حسینی/ خبرگزاری فارس

چهارشنبه ۱ خرداد ۱۳۹۸  شماره ۱۰۸۸

رودخانه قره کهریز اراک را گلی نکنیم

فریدون قدیمی

دانشیار دانشگاه صنعتی اراک

هر رودخانه ای در مواقع سیلابی حد مجازی برای گل دارد.به حد مجاز مورد نظر حد طبیعی گویند.این حد لازم بوده تا آب، گل را حرکت داده تا دشت هایی را در حاشیه کانال رودخانه و انتهای کانال رودخانه ایجاد نماید. حد مجاز طبیعی گل که از فرسایش خاک حاصل می شود به طور متوسط ۲ تن در هکتار است. هرگاه حد مجاز گل از مقدار فوق بیش تر باشد حد تشدید شونده گل یا فرسایش تشدید شونده گل و یا حد فرسایش انسانی تولید گل گویند. به عبارتی انسان با دخالت و تجاوز به طبیعت بر مقدار گل رودخانه افزوده و همین گل در مواقع سیلابی نقش تخریبی خواهد داشت. از جمله گل گرفتگی کانال های آبی، گل گرفتگی قنوات، گل گرفتگی منازل مسکونی، گل گرفتگی اراضی کشاورزی،گل گرفتگی جاده ها، گل گرفتگی شبکه فاضلاب و غیره. کاربری های موجود در حوزه قره کهریز مهمترین منشاء گل و یا گل آلودگی رودخانه قره کهریز در شهر اراک هستند.
الف: کاربری مرتع: ۷۲ درصد از مساحت حوزه قره کهریز به اراضی با پوشش گیاهی مرتعی اختصاص دارد. پوشش های مرتعی عمدتا در واحدهای کوه، تپه و آبرفت های پای کوهی شیبدار دیده می شوند..تراکم بالای پوشش گیاهی و برونزدهای سنگی باعث تثبیت گل در مراتع هستند. اما پوشش گیاهی با تراکم کم که ناشی از چرای بی رویه، چرای طولانی، چرای زود هنگام، تراکم بالای دام است باعث سست شدن خاک و زمینه تولید گل را فراهم می آورد.
ب: اراضی آبی: این اراضی شامل زراعت های آبی و باغات بوده که ۱۷ درصد از مساحت حوزه قره کهریز را در حاشیه رودخانه در نواحی شهری سنجان، کرهرود، نواحی گوار، عقیل آباد، ضامنجان و روستاهای بالادست شامل می شوند و آب آنها توسط قنات، چاه،چشمه و روداب تامین می شود. این اراضی عمدتا بر روی آبرفت های رودخانه ای، دشت های دامنه ای و بطور کلی بر روی اراضی با شیب کم مستقر هستند. وجود درخت و پوشش متراکم زراعی از جمله گندم و یونجه و غیره باعث تثبیت گل می شود اما کانال های لایروبی نشده انتقال آب، خندق های ناشی از زهکش(فرسایش خندقی) و توزیع نامناسب آب، دیوارهای خاکی رودخانه ای (فرسایش کانالی)، خاکریزهای لخت بین کرت ها، شخم های رها شده، جاده های خاکی و مالروهای رها شده بین مزارع از جمله منشاء گل می باشند.
ج: اراضی دیم: حدود ۱۱ درصد از مساحت حوزه قره کهریز به اراضی دیم اختصاص دارد که عمدتا در نواحی روستایی حوزه مورد نظر گسترش دارند. این اراضی در واحد های آبرفتی شیبدار، کلیه تپه ها و دامنه کوه ها دیده می شوند. این اراضی تنها کاربری هایی هستند که حوزه قره کهریز قابلیت لازم برای دیم را ندارد و نمی توان عامل تثبیتی برای گل فراهم آورد. از عوامل تولید گل در این اراضی، شخم زمین های شیبدار از جملـه آبرفت های شیبدار، دامنه شیبدار تپه ها و خصوصا کوه ها، اراضی مرتعی تجـاوزی، زمین های با شخم رها شده، شخم های غیر اصولی (موازی شیب)، اراضی آیش، جاده و مالروهای رها شده و شیارهای موجود( فرسایش شیاری) هستند.
از آنجایی که اراضی حوزه قره کهریز از دو نوع شیبدار(کوه،تپه و آبرفت های شیبدار) جهت استقرار و تناسب پوشش گیاهی مرتعی و اراضی آبرفتی مسطح تناسب جهت اراضی آبی را دارند لذا می توان متذکر شد که ۱۱ درصد از اراضی منطقه برای دیم تناسب نداشته و مهمترین منشاء تولید گل برای رودخانه قره کهریز خصوصا در محدوده شهر اراک محسوب می شوند.