یادداشت سوم

شنبه ۲۴ اسفند ۱۳۹۸ شماره ۱۲۴۵

روایت هفت سین

محبوبه میرقدیری

دوران تدریس، این وقت ها که می شد برای بچه ها از نوروز می گفتم و اهمییت توجه به آن و رعایت آداب زیبایش. از چهارشنبه سوری تا  هفت سین و عیدی دادن و عیدی گرفتن و دید و باز دیدها تا سیزده به در. از  شکوه این جشن ملی می گفتم و این که بی تردید ما زیبا ترین جشن سال نو را داریم. ما  آغاز شکوفایی و رستن، تولد و نور و رو شنایی را جشن می گیریم. سال مان با حرکت زمین آغاز می گردد و آن یک دور گشت زدن به گرد خورشید است که منبع نور و گرما، سرچشمه ی حیات است و پایان می یابد با به پایان رسیدن این یک دور گردش. یکی از چیزهایی که برای بچه ها بسیار جالب بود این برنامه ی چیدن هفت سین بود. برای بچه ها از روی کتاب جهان فَر وری، نوشته ی دکتر بهرام فره وشی، استاد دانشگاه تهران، هفت سین را توضیح می دادم و جالب بود که تقریبن تمام شان می گفتند که ما این هفت سین را چیدیم و برای اقوام مان هم توضیح دادیم. باری، فکر کردم بد نیست که از این هفت سین  برای شما نیز بگویم. این نام هفت سین از ان جا می آید  که در زمان ساسانیان قاب های زیبایی از چین وارد می شد. قاب هایی از جنس کا ئولین که بخاطر نام کشور سازنده به چینی معروف شد و کم کم  حرف چ به س تبدیل گشته به صورت سینی در آمد حرف س  و چ هر دو معرف کشور چین بودند. چ، نام کشور و س، نام سلسله ی پادشاهی چین. در هفت سین به یاد هفت امشاسپند هفت ظرف چینی را از مواد خوراکی گوناگون – انواع شیرینی-پر کرده و  در خوان می گذاشتند و اما بر خوان چه چیز ها می نهادند؟ ۱- سبزه ی نو دمیده، به تعداد هفت یا  دوازده که عدد مقدس است. درکاخ شاهان، بیست روز به عید مانده  دوازده برج از خشت خام می ساختند و بر فراز هر یک نوعی از غلات می کاشتند و در روز ششم عید آن ها را می چیدند و به نشان خیر و برکت در کاخ پخش می کردند. خانواده ها اما معمولن سه قاب سبز می کردند به نشانه ی گفتارو پندار و کردار نیک. ۲-آتشدان که از آتش خاندان مایه می گرفت و در کنار ان اسپند و چوب های خوش بو می گذاشتند.۳- تعداد سه و یا هفت و یا دوازده و یا بیست و یک شاخه ی کوتاه از انار یا بید یا انجیر یا زیتون به درازای سه بند، به نشان برکت گیاهی.۴-کتاب مقدس.۵- کوزه ی آب. این کوزه های سبزه بسته یاد گار همان کوزه های آب هستند.۶- نان ، نشانه ی برکت. برای این خوان نوروزی نانهایی می پختند به اندازه ی یک کف دست. شاید رسم فطیر پختن اراکی ها در نوروز از همین سر چشمه میگرفته. همسن های من بخاطر دارند که تقریبن همه ی مردم اراک برای عید فطیر می پختند به اندازه ایی که تا پایان نو روز هر صبح فطیر داشته باشند. ۷- شمعدان یا چراغ هایی که در دو سوی اتشدان می گذاشتند و روشنشان می کردند به نشان فروغ و روشنایی بی پایان بود.۸- شیر تازه دوشیده نماد غذای نوزادان. بنا بر اسطوره ی آفرینش انسان در  آخرین روز سال آفریده شده و بنا بر این با توجه به ان که شیر غذای نوزادان است ظرفی شیر بر خوان نوروزی قرار می دادند. گاهی بجز شیر پنیر هم در خوان میگذاشتند و شاه از این شیر و پنیر تازه میخورد.۹- تخم مرغ، هم سفید و هم رنگ شده. تخم مرغ نماد نطفه و نزاد است و چون خوان نو روزی در اخرین روز سال گسترده می گردد و این روز  جشن تولد آدمیان هم هست تخم مرغ  هم به خوان اضافه می گردد. گذشته از این پوست تخم مرغ خود نمادی ست از آسمان و طاق کیهان.۱۰- آینه چون آینه چیزی ست که با ان شکل را می بینند۱۱- سمنو، سمنو از جوانه ساخته میشود و خوردن جوانه ها که فرور ها انان را بارور می سازند  سبب نیرومندی و بار اوری می شوند.۱۲-  سنجد، زیرا بوی برگ و شکوفه ی ان  محرک عشق و دلباختگی ست.۱۳- ماهی. اسفند در برج حوت است و حوت به معنای ماهی و این نماد آخرین ماه سال است در خوان. گذشته از این ماهی یکی از نمادهای آناهیتا، فرشته ی آب  و باروری ست و وجود ان سبب باروری می گردد. خوردن ماهی در شب سال نو نیز از این جا می آید. ( لازم به ذکر است که میتوان از ماهی قرمز های کوچک سفالی یا پلاستیکی در سفره استفاده کرد.)۱۴- سیب نشان دیگری از بار وری و زایش.۱۵- انار  که تا کنون نیز قداست خود را نزد ایرانیان حفظ کرده. شباهت ظاهری انار به آتشدان و پر دانگی ان که نماد بار وری و برکت است و دیگر شباهت آن به سینه ی زنان که نشانه ی زایش است .۱۵- پول زرد و سفید به نشانه ی برکت و سر شاری کیسه.۱۶- گل بیدمشک که گل ویزه ی اسفند ماه است.۱۷- نارنج نماد زمین. وقتی در آب قرارش می دهیم نماد زمین است در کیهان و گردش ان بر اب  تحویل سال است.۱۸- دانه های اسپند. اسپند به معنای مقدس است و در مراسم نیایشی به کار میرفته.

ممکن است در خوان نو روزی چیزهایی دیگر هم قرار داد مثل شیرینی و نقل به نشان شادکامی و آرد نماد برکت. یادم است بعضی بچه ها چنان ذوق و شوق چیدن این هفت سین را داشتند که می پرسیدند خانم گل بیدمشک نداریم چکار کنیم و من خودم راه حل می دادم که گلهای خود رو بگذارید و یا عرق بیدمشک اگر در خانه دارید. این نوروز جشن زیباییست. پاسش بداریم و قدرش را بدانیم. نوروزتان فرخنده . تنتان سلامت، دلتان شاد، خاطرتان آرام، جیبتان پر پول و شعورتان افزون باد.