دوشنبه ۱۸ فروردین ۱۳۹۹ شماره ۱۲۴۷

روانشناسی زمینه های تنش و ناسازگاری اعضای خانواده در عصر قرنطینه کرونایی

ماهرخ حسن زادگان رودسری؛دکتری روانشناسی تربیتی

نوباوگان از ۵ ماهگی به بعد جلوه های صورت را به صورت طرح های سازمان یافته درک می کنند، پاسخ دادن به جلوه های هیجانی به صورت کل های سازمان یافته حکایت دارد که این علائم برای بچه ها معنی دار شده اند. وقتی مهارت برقراری توجه مشترک بهبود می یابد، نوباوگان می فهمند که جلوه هیجانی نه تنها معنی دارد، بلکه واکنش معنی داری به شی یا رویداد خاصی است.
تحقیقات متعددی نشان می دهند که جلوه هیجانی مراقبت کننده (شادی، ترس، یا خشم) بر اینکه بچه یک ساله از غریبه ها بترسد، با اسباب بازی نا آشنا بازی کند، یا از قسمت عمیق پرتگاه دیداری رد شود، تاثیر می گذارد. نوباوگان و کودکان نوپا غیر از نشان دادن تعداد زیادی هیجان، کنترل تجربه های هیجانی خود را آغاز می کنند که به آن «خودتنظیمی هیجان» می گویند. خود تنظیمی هیجانی به راهبردهایی اشاره دارد که از آنها برای تنظیم حالت هیجانی خود در سطح شدت آرامبخش استفـــاده می کنیم تــا بتوانیم به هدف های خود برسیم. وقتی به خود یادآور می شوید که رویداد اضطراب آوری به زودی خاتمه می یابد، از خشم خود به خاطر رفتار یک دوست جلوگیری می کنید، یا تصمیم می گیرید فیلم وحشتناکی را نبینید، به خود تنظیمی هیجانی پرداخته اید. خودتنظیمی هیجانی به مدیریت آزادی و فعال هیجاناتی نیاز دارد. این توانایی برای کنترل فعال، در نتیجه رشد قشر پیشانی و کمک مراقبت کنندگان که به کودکان کمک می کنند، هیجان شدید را مدیریت کنند و راهبردهایی را برای انجام این کار به آنها آموزش می دهند، به تدریج بهبود می یابد.
تفاوت های فردی در کنترل هیجان در دوره نوباوگی آشکار هستند و در اوایل کودکی، نقش آنچنان مهمی در سازگاری کودک دارند که کنترل فعال، جنبه مهمی از خلق و خو محسوب می شود. شروع خوب در تنظیم هیجان در طول دو سال اول، به استقلال و تسلط بر مهارت های شناختی و اجتماعی کمک شایانی می کند. نوباوگانی که والدینشان به نشانه های هیجانی آنها با همدردی پاسخ می دهند. کمتر بی قرار و بیمنــاک هستنــــد، هیجان لذت بخش بیشتری ابراز می کنند، راحت تـر آرام می شوند و علاقه بیشتری به کاوش دارند، در مقابل والدینی که با نــاشکیبایی یا عصبانیت پاسخ می دهند و آنقدر صبر می کنند تا بچه شدیدا برانگیخته شود و بعد مداخله می کنند، افزایش سریع در ناراحتی شدید بچه را تقویت می کنند . در صورتی که مراقبت کنندگان نتوانند تجربه های استرس زا برای بچه را تنظیم کننــد، امکان دارد ساختارهای مغز که از استرس جلوگیری می کنند، درست رشد نکند که نتیجۀ آن کودک مضطرب و واکنشی است که توانایی وی برای تنظیم هیجان کــاهش یافته است.
وقتی فردی را شاد و خوش، دیگری را فعال و پرانرژی و دیگران را آرام و محتـاط، یـــا مستعد طغیان های خشم توصیف می کنیم، تفاوت های فردی با ثبات در واکنش پذیری و خودتنظیمی که از همان ابتدای زندگی آشکار می شوند. واکنش پذیری به سرعت و شدت برانگیختگی هیجانی، توجه و فعالیت حرکتی اشاره دارد. صفات روانشناختی که خلق و خو را به وجود می آورند، شالودۀ شخصیت بزرگسالی را تشکیل می دهند، زمانیکه در بزرگسالی زندگی زناشویی خود را آغاز می نماییم به میزان خودتنظیمی هیجانی خود که توسط والدین ما یا مراقبت کنندگان ما در ما شکل گرفته است، با دیگری رفتار می نماییم، به همین منظور افرادی که ساختارهای مغزی آنان در دوران کودکی جهت جلوگیری از استرس به درستی رشد نیافته باشد، اضطراب و واکنش های تند خود را در مقابل کوچکترین کنش یا بحران، به نمایش گذاشته و باعث تنش و واکنش های عصبی و حتی واکنش تکانشی خواهند شد و رفتار ناسازگارنه با شرایط فعلی و اعضا خانواده خواهند داشت و تنظیم نامناسب هیجان، به بی توجهی و کنترل تکانه ضعیف، از جمله ابراز خشم مکرر منجر می شود؛ اگرچه در جامعه ای که ارزش های جمع گرا که ابراز وجود را منع می کند، مانند جامعه ایرانی که باعث می شود برخی افراد کم رو شوند وبه همین دلیل نقش قربانی را در همچین خانواده ای بازی می کنند و قربانیان خشونت نیز می شوند، این عوامل در کنار هم باعث شکل گیری رفتاری در خانواده می شوند که منجر به ناسازگاری در زندگی می گردد. اینگونه زوجین، در این شرایط قرنطینه، به جای استفاده از این به عنوان یک فرصت رشد و همدلی و سازگاری بیشتر، به عنوان یک تهدید و انتقام تلقی می نمایند که به طور مکرر وضعیت موجود را به یک بحران، لاینحل و پایدار تبدیل می نمایند.