چهارشنبه ۲۱ اسفند ۱۳۹۸  شماره ۱۲۴۴

دیده بانی اجتماعی و نقش آن در سیاستگذاری اجتماعی

غلامرضا فتح آبادی. مشاور استاندارمرکزی در امور اجتماعی وفرهنگی

کلمــه دیده بــانی در فــرهنگ لغات بــه معنی پــوییدن، تشخیـص دادن و پیشــاهنگی است و در زبان انگلیسی بــا عنــوان:
watch-observation-scout –monitor بکار رفته است. این واژه نخست در امور دفاعی ونظامی رایج گشت و هدف آن رصد وشناسایی تحرکات دشمن بود. امروزه کشورهای جهان با استفاده از تکنولوژی های نوین ارتباطی و الکترونیکی نظیر ماهواره، پهباد، تجهیزات الکترواپتیکی و…انجام دیده بانی برای حفاظت از قلمرو سرزمینی و هرگونه برنامه ریزی و فرماندهی در میدان عملیاتی را امری ضروری می دانند. امروزه این کلمه در ادبیات اجتماعی کاربرد فراوانی یافته، بطوری که صاحب نظران وبرنامه ریزان عرصه توسعه آن را ابزاری سیاست محور دانسته که از طریق ارایه داده های اطلاعاتی سودمند، کارشناسان عرصه توسعه را برای هرگونه سیاستگذاری ، برنامه ریزی و آینده نگاری رهنمون می سازد.
نظام دیده بانی در عرصه توسعه کاربردهای فراوانی دارد که اهم آنها به این شرح است:
۱٫ رصد تحولات وتغییرات اجتماعی .
۲٫ پـایش و نظارت بر روند اجرای برنامه و فعالیت ها.
۳٫ بررسی وسنجش دستاوردها و نتایج حاصله از اجرای برنامه های توسعه.
۴٫ شناسایی تنگناها و محدودیت ها در عرصه برنامه ریزی.
۵٫ سنجش افکارعمومی و اعمال نظرات جامعه هدف دراجرای برنامه های توسعه.

۶٫ پیش یابی وآینده نگاری برای تدوین قوانین و نیز ایجاد ساختارهای جدید.
۷٫ شناسایی نیازهای جدید برای هــرگـونه سیاست گذاری های اجتماعی.
۸٫ آماده سازی افکار عمومی برای مواجهه با تحولات آینده بویژه در زمینه های تغییرات نسلی ، تغییرات فرهنگی و…
۹٫ تجزیه و تحلیل دادهای حاصله از دیده بانی به منظور تامین وتضمین سلامت و رفاه شهروندان.
۱۰٫ ارایه مشاوره های تخصصی سودمند برای برنامه ریزان عرصه توسعه.
در شرایط موجود تحولات اجتماعی در پوشش فناوریهای ارتباطی و اطلاعاتی روز به روز ابعـاد پیچیده ای به خود گرفته وتمامی عرصه زیست را متاثر ساخته و برای مواجهه با این تحولات ، لـزوم بهره مندی از نظام رصد و دیده بانی اجتماعی کــارآمد ضروری می باشد و به همین منظور نهادهای بین المللی در کنار بــرنــامه های پیشگیرانه بــه پیش بینی های علمی تاکید دارند.
در این راستا دولت ها با پرداختن به این موضوع مهم می توانند به این دستاوردها نایل شوند:
ایجاد انسجام و یکپارچگی در دادهای اطلاعاتی برای جهت دهی وهدایت برنامه های توسعه در ابعاد کوتاه مدت- میان مدت و بلند مدت.
شناسایی دقیق مداخله گرها وتعیین کننده های اجتماعی موثر در توسعه و سیاست گذاری های اجتماعی.
بستر سازی برای تحقق توسعه با رویکرد انسان محور و توسعه پایدار.
تهیه و تدوین گزارشات مستند از روند شاخص های کلان توسعه و تبیین میزان انحراف از برنامه ها و بویژه ارایه توصیه واخطارهای کارشناسی به برنامه ریزان عرصه توسعه اجتماعی.
به لحاظ پیچیدگی وگستردگی حوزه اجتماعی ، نظام دیده بانی اجتماعی با طیف متنوعی از موضوعات اجتماعی مواجه بوده و از این رو می بایست ضمن تولید داده های مورد نیاز، وضعیت شاخص های پایه در زمینه های زیر را بطور مستمر رصد و در اختیار صاحب نظران وسیاست گذاری عرصه توسعه اجتماعی قرار دهد، نظیر :
تحولات جمعیتی بالاخص تحرکات و پیری جمعیت.
تحولات نهاد خانواده بویژه آسیب های مترتب برآن.
تغییرات فرهنگی در پیش رو.
ارایه الگوهای نوین تربیتی.
شیوه های مدیریت ناهنجاری ها وآسیب های اجتماعی به ویژه آسیب های نوپدید.
انعکاس پیشرفت های نوین پزشکی و بیماری های نوپدید.
چگونگی بهره گیری از دستاوردهای علمی و بویژه فناوری های ارتباطی و اطلاعاتی در عرصه زندگی.
ارتقای نظام مدیریتی از طــریق اثــر بخشــی و کیفی سازی تصمیمات به منظور پاسخگویی به نیازهای جدید با هدف تحقق مولفه های حکمرانی خوب.
ارتقای شاخص های سرمایه اجتماعی بالاخص اعتماد، مشارکت، نشاط و رضایت اجتماعی.
بی شک رصد ودیده بانی اجتماعی برای کشور ایران که مراحل گذر از سنت به مدرنینه را سپری می نماید و با آسیب های اجتماعی دسته و پنجه نرم می کند حایز اهمیت بوده ومی تواند بستر مناسبی برای تدوین و اجرای برنامه های توسعه فراهم نماید. در این راستا، قانونگذار در ماده۸۰ قانون برنامه ششم توسعه ، دولت را مکلف نموده نظام جامع رصد آسیب های اجتماعی ومعلولیت ها را تدوین نمایدکه هرچند گامی در جهت پیشاهنگی عرصه توسعه است ، اما برای دستیابی به توسعه اجتماعی ، ضرورت برخورداری از نظام دیده بانی و رصد مستمر و علمی تحولات اجتماعی بویژه پایش داده ها ، شاخص ها و مداخله گرهای موثر بر سیاستگذاری های اجتماعی اجتناب نا پذیر است.