چهارشنبه ۹ مهر ۱۳۹۹  شماره ۱۳۲۸

وقایع استان به بررسی ابعاد مختلف رواج بی احترامی در بین اعضای خانواده ها می پردازد

در غیاب حرمت ها

سولماز غنی پور

فریاد زدن، درشتى کردن، اعتراض کردن، دشنام و ناسزاگویی و پیشى گرفتن فرزندان از والدین در نشستن و دراز کشیدن و امور دیگر مى تواند از مصادیق بى احترامى به آنها باشد. بحران بی احترامی از خانواده ها نشأت گرفته و احترام بین زن و شوهر و فرزندان نسبت به والدین کاهش یافته است. در حال حاضر بحران بی احترامی یکی از معضلات جامعه بوده که از والدین و خانواده آغاز شده است.
وقتی فردی از چراغ قرمز عبور می کند،یعنی به قوانین راهنمایی و رانندگی بی حرمتی کرده است. وقتی در اماکن عمومی سیگار می کشد، یعنی به سلامت و حقوق افراد جامعه احترام نگذاشته است. وقتی فردی صدای ضبط خودروی خود را بلند کرده، یعنی به ارزش های جامعه بی احترامی کـــرده است و ما متاسفانه درحـــال حاضر با بحران بی حرمتی و بی احترامی و بی اخلاقی درجامعه در ابعاد مختلف از قوانین گرفته تا حقوق متقابل و بی حرمتی به بزرگترهای فامیل و اعضای سالمند در خانواده روبه رو هستیم که در حال کمرنگ شدن است.
همچنین کودکان و نوجوانان نیاز دارند احترامشان حفظ شود تا نحوه احترام گذاشتن را بیاموزند و این به معنی خشکی روابط بین والدین و فرزندان و نبود صمیمیت نیست، بلکه به معنی رابطه دوستانه همراه با احترام است. والدینی که به احساسات فرزندان خود احترام میگذارند و آنها را به تصمیم گرفتن به طور مستقل تشویق میکنند، به بهبود رفتار کودکانشان بیشتر کمک میکنند.
درخصوص بحران بی احترامی در بین خانواده ها، تکرار رفتارها ازطریق یادگیری مشاهده ای، عوامل موثر درتقویت رفتارهای نامطلوب، غفلت های والدین درتربیت فرزندان، گسترش بی احترامی ها از خانواده به جامعه و راهکارهایی برای کاهش این روند به گفتگو با محمد یعقوبی، مشاور و روانشناس پرداخته ایم که ماحصل آن پیش روی شماست.

بحران بی احترامی درخانواده ها از کجا نشات می گیرد و کدام یک از اعضای خانواده (والدین یا فرزندان) بیشتر متضرر می شوند؟
قبلا از اینکه به سوال شما جواب دهم به دو نکته اشاره می کنم. نکته اول، اینکه تقریبا ۸۰ درصد شخصیت انسان ها را رفتارهایی شکل می دهد که با چشمانشان آنها را دیده اند و ۹ درصد آن را رفتارهایی شکل داده که شنیده اند و این تداعی کننده ضرب المثل: «شنیدن کی بود مانند دیدن» است.
نکته دوم اینکه، اکثر رفتارهای ما چند منشا دارد؛ یکی اینکه خودمان از دوران کودکی تا به حال تجربه کرده ایم که یا از طریق تشویق و تنبیه دیگران بوده و یا خودمان بر اساس آزمون و خطا و تحلیل کردن رفتارمان در وجود ما شکل گرفته است.
منشا بعدی از طریق یادگیری مشاهده ای، یعنی شخصی رفتاری از وی سر زده و ما آن رفتار را دیده ایم که یا آن را تقلید کرده و یا با آن همانندسازی می کنیم و به مرور جزو شخصیت ما شده است.
ما با اشخاصی همانندسازی می کنیم که قدرتمند بوده و یا محبوبیت داشته باشند که قطعا اول والدین ما هستند و بعد گروه های مرجع (روحانیت، هنرمندان، اساتید، ورزشکاران و …)
اول: اولین مکان و جایگاه تربیت خانواده است که اگر پدر و مادر در انظار بچه ها به یکدیگر و فامیل هم بی احترامی کلامی، توهین، تحقیر، حرف های رکیک بزنند و یا احیانا کتک کاری داشته باشند، طبعا بچه های آنان نیز از همان روش ها استفاده خواهند کرد.
دوم: محیط بعدی که بچه ها با آن روبه رو می شوند، محیط آموزشی است که در آن نیز بی احترامی صورت می گیرد و روی دانش آموزان اثر خودش را می گذارد.
سوم: محیط دیگر، محله ای است که بچه ها در آن زندگی می کنند و اگر در آن محل بی احترامی به هر صورت رواج داشته باشد، باعث شکل گیری رفتارهای ناهنجار در بچه های آن محل می شود.
چهارم: در دوران بلوغ بیشتر جوانان با هم سن و سال های خودشان یا گروه های مرجع رابطه دارند که از هرکدام توهین کلامی و رفتاری مشاهده کنند، با آن همانندسازی خواهند کرد و والدین و فرزندان هر دو متضرر می شوند؛ چون بی احترامی به مرور صمیمیت، انسجام و وحدت خانواده را از بین خواهد برد.

گاهی اوقات حرمت والدین توسط فرزندان شکسته می شود. مقصر این مساله چه کسی است و چه پارامترهایی این رفتار نامطلوب را تقویت می کند؟
محمد یعقوبی در پاسخ به این سوال اذعان داشت: به قول آن ضرب المثل معروف قدیمی که می گوید: «حرمت امامزاده با متولی آن است»، پس می توان گفت که مقصر اصلی والدین هستند.آنها به جای اینکه کودکانشان را سرزنش کنند،
اول باید به خودشان مراجعه کنند که چه رفتار و برخوردی داشته ایم که باعث شده فرزندان مان نسبت به ما و دیگران بی احترامی کنند؟ پارامترهایی که این رفتار نامطلوب را تقویت می کنند، عبارتند از:
تکرار رفتارهای نامطلوب والدین یا برادر و خواهر بزرگ تر
موقعی که آن رفتار نامطلوب را در فرزندان خـود می بینیم بیش از اندازه نصیحت یا سرزنش کنیم یا به درگیری فیزیکی ختم شود.
فرزندان با آن رفتار نامطلوب، پرخاشگری و… به خواسته های خود برسند.

از کجا والدین بفهمند که فرزندان به آنــان بی احترامی می کنند؟ غفلت های والدین دراین زمینه به چه مواردی برمی گردد؟
اول: والدین به بی احترامی های خود نسبت به یکدیگر و به فرزندان شان توجه کنند.
دوم: بچه ها پدران و مادران خود را تست می کنند و عکس العمل آنان محک آنان می شود. مثلا بچه ها
سر سفره زودتر از پدر و مادر شروع به غذا خوردن می کنند یا موقع بیرون رفتن و وارد شدن به منزل، بچه ها زودتر از والدین این کار را انجام می دهند و یا به راحتی وارد اتاق خواب والدین می شوند یا به جای مادر در صندلی جلوی ماشین می نشینند! این قبیل رفتارها به مرور به بی احترامی هایی مثل داد کشیدن، حرف زشت زدن و یا داد و بیداد کردن منجر می شود.

بی احترامی در خانواده ها به چند بخش تقسیم می شود و این بی احترامی چگونه به جامعه راه می یابد؟
وی درتشریح این مساله که بی احترامی درخانواده به چند بخش تقسیم می شود، عنوان کرد: از لحاظ ساختاری به دو نوع تقسیم می شود؛ یا رفتاری است مثل: حق تقدم را رعایت نکردن، پا را جلوی والدین دراز کردن و یا کلامی است که کلمات توهین آمیز به کار بردن که از لحاظ شدت نیز می توان به کم، متوسط و شدید تقسیم کرد که اگر درخانواده زیاد تکرار شود، جنبه عادت پیدا کرده و در بیرون از منزل نیز بروز می کند.
جامعه و خانواده بر روی هم تاثیر متقابل دارند. بعضی مواقع این رفتارهای نامودبانه از جامعه به خانواده و بعضی مواقع از خانواده به جامعه وارد می شود و در نهایت بستگی به محل زندگی و خانواده دارد که تاثیرگذارتر است.

فرزندان را چگونه می توان به احترام و حفظ حرمت تشویق کرد؟
این استاد دانشگاه خاطر نشان کرد: همان طور که ذکر کردم، در این فرایند خانواده قسمتی از آن است، ولی در گروه های مرجع و یا با نفوذ، رسانه های گروهی به خصوص رسانه های دیداری مثل: سینما و تلویزیون و مراکز تعلیم و تربیت چند نکته اثرگذار است، اما خانواده اگر نکات زیر را رعایت کند، می تواند موثر واقع شود.
۱ -به عنوان الگو، خود والدین بی احترامی های کلامی و رفتاری نسبت به یکدیگر و فرزندان شان نداشته باشند.
۲ – هرگونه رفتار احترام آمیزی از بچه ها توقع دارند، باید در رفتار و کلام آنان نمود عینی داشته باشد.
۳ – هرگونه رفتار احترام آمیز در فرزندان شان دیدند آن را تشویق کنند و به رفتارهای نامودبانه آنان توجهی نکنند.
۴ – رعایت سلسله مراتب در خانواده که بچه ها حد و مرز خود را به مرور یاد بگیرند.
اما مسوولان صدا و سیما و ارشاد باید توجه و دقت بیشتری به محتوای حرف ها و ژست ها در فیلم ها به خصوص آنهایی که جنبه طنز دارد ( بعضی مواقع از بی احترامی های کلامی و رفتاری جهت خنداندن جامعه استفاده می کنند) یا در صحنه های درگیری مطرح می شود، کنترل بیشتری کنند که هر کلمه ای را به راحتی به زبان نیاورند.
مثلا به جای جمله« خفه شو» از جمله«کمتر صحبت کن» استفاده کنند. یا به جای «به تو چه ربطی دارد»، بگویند:«شما در این کارکمتر دخالت کنید». یا به جای کلمه«احمقی» بگویید:«سعی کن از عقلت بیشتر استفاده کنی» و…
درسخنرانی ها و در نوشتارها، احزاب سیاسی و گروه ها سعی کنند کلماتی به کار ببرند که هم منظور بیان شود و هم بی احترامی نشود و درنهایت به جای به کار بردن این کلمات، از جملات و عناوین مناسب تری استفاده کنند.

و در خاتمه نکته ای اگر مغفول مانده است بیان بفرمایید؟
درحال حاضر شیشه احترام و حرمت ها ترک برداشته است که ناشی از کمرنگ بودن جایگاه تربیت اجتماعی در خانواده ها،فرزندسالاری، ضعف فرهنگی، بی توجهی های والدین و … است.
والدین باید در خانواده احترام یکدیگر را حفظ کرده و این رفتار را به فرزندان خود منتقل کنند. برای استحکام روابط خانوادگی، همسران باید به یکدیگر احترام بگذارند.
اگر فرزندان مرتکب اشتباهی میشوند، باید ازجانب والدین مطمئن باشند که احترام و شخصیتشان حفظ میشود و هیچگاه مورد سرزنش قرار نمیگیرند. در این صورت فرصت می یابند که مشکلات خود را با والدین مطرح کنند.
برای حفظ احترام به فرزندان سعی کنیم با آنان به صورت امری صحبت نکنیم. این شیوه ارتباط با فرزندان اثر بسیار بدی روی آنان میگذارد و گاهی آنان را وامیدارد که لجبازی کرده و با جواب تندی پاسخ والدین را بدهند.
همچنین بسیاری از والدین ضعف اخلاقی یا رفتاری نوجوان خود را به صورت سرکوفت و با الفاظ زشت به او تذکر میدهند که در این صورت نوجوانان به راحتی یاد میگیرند که اگر از والدینشان خطایی دیدند، همان الفاظ را به زبان بیاورند.این یک واقعیت است که الگوی کلامی درتربیت خانوادگی امروزجای خود را به الگوی عملی داده و رفتار والدین زیر نگاه های تیزبین فرزندان قرار دارد.