چهارشنبه ۹ مهر ۱۳۹۹  شماره ۱۳۲۸

مهمان ناخوانده

درباره اختلالات طیف اوتیسم در کودکان

داود کشوری

متخصص اوتیسم و عضو انجمن مشاوره استان مرکزی

انسان اصالتا موجودی اجتماعی است و جاذبه اجتماعی رشد کودک پایه و اساس زندگی انسانی او را تشکیل می دهد.لازمه زندگی اجتماعی آمادگی روانی، برخورداری از مهارت های اجتماعی، اعتماد به نفس و قدرت سازگاری اجتماعی است و از نظر اجتماع مهم ترین بعد شخصیت افراد بعد اجتماعی شخصیت افراد است. لاکمن و واینلند معتقدند افراد فقط به مراقبت جسمانی نیاز ندارند بلکه توجه و تربیت باید همه ابعاد وجودی آن ها شامل رشد اجتماعی، عاطفی، شخصیتی و هوشی را در بر می‌گیرد. اختلالات طیف اوتیسم نوعی اختلال رشد در کودکان هستند که با رفتارهای ارتباطی-کلامی غیر طبیعی، همراه با رفتارهای تکراری مشخص می‌شود.علائم این اختلالات تا پیش از سه سالگی بروز می‌کند. علت اصلی این اختلالات ناشناخته است و وضعیت اقتصادی، اجتماعی، سبک زندگی و تحصیلات والدین نقشی در بروز اختلالات طیف اوتیسم ندارند. اختلال طیف اتیسم یک اختلال عصبی رشدی است،اختلال های عصبی-رشدی در اوایل دوره رشد شروع می شوند و اغلب قبل از اینکه کودک وارد دبستان شود و اغلب با نقایص رشدی مشخص می شوند که اختلالی در عملکرد شخصی،اجتماعی،تحصیلی یا شغلی ایجاد می کنند.
ویژگی ضروری اختلال طیف اتیسم عبارتند از اختلال مداوم در ارتباط اجتماعی و تعامل اجتماعی و الگوهای رفتار،تمایلات،یا فعالیت های محدود،تکراری.این نشانه ها در اوایل کودکی وجود دارند و عملکرد روزانه را محدود یا مختل می کنند. سایر ویژگی های همراه با اتیسم عبارتند از وجود علایم و الگوهای حرکتی تکراری مقاومت در برابر تغییرات محیطی و یا تغییر در فعالیت های روزمره زندگی و واکنش های غیر طبیعی نسبت به تجارب حسی، مثلا حساسیت بیش از اندازه نسبت به صدا و …
در واقع این اختلالات باعث می‌شوند که مغز نتواند در زمینه رفتارهای اجتماعی و مهارت های ارتباطی به درستی عمل کند و در یادگیری ارتباط و تعامل کودک با دیگران به طور اجتماعی مزاحمت ایجاد می‌کند . همانگونه که اشاره شد نشانه های این طیف از اختلالات عموما تا پیش از سه سالگی نمایان می‌شوند اما اگر کودک در سطح بالاتری بوده و به همسالان غیر اوتیسم خود شبیه تر باشند این علائم ممکن است دیرتر شناسایی شوند . باید توجه داشت اگر کودک دچار تاخیر های رشدی شدید باشد قبل از ۱۸ ماهگی نیز قابل تشخیص خواهد بود.نوزادان مبتلا به این اختلالات چندی پس از تولد متفاوت از سایر نوزادان به نظر میرسند . والدین معمولا اولین کسانی هستند که متوجه این تفاوت ها می‌شوند ، در ابتدا ممکن است والدین عدم پاسخگویی کودک به محیط اطرافش را به ناشنوایی او نسبت دهند اما گاهی متوجه می‌شوند که فرزندشان مشکل شنوایی نداشته اما مانند سایر کودکان هم سنش نیز قادر به پاسخ دهی نیست. در این زمان بهتر است والدین به متخصص کودک یا متخصص بالینی که در زمینه اختلالات کودکی تخصص دارد مراجعه کنند . باید توجه داشت که اوتیسم تا کنون درمان مشخصی نداشته و هر خانواده ای در هر طبقه اجتماعی و اقتصادی می‌توانند فرزندی دارای اوتیسم باشند.
علت اوتیسم چیست؟
اوتیسم علت واحدی ندارد . زمانی تصور می‌شد که اختلال روان شناختی ناشی از تجارب تروماتیک(ضربه به سر)، منجر به انحراف هیجانی و اجتماعی می‌شود که این صحیح نیست.امروزه پژوهشگران معتقدند که احتمالا چندین ژن در ترکیب با عوامل محیطی در ایجاد اوتیسم دخالت دارند. همچنین برخی مطالعات نابهنجاری هایی در چندین ناحیه مغزی شامل مخچه، آمیگدال(بادامه)و هیپوکامپ را نشان می‌دهند.
اوتیسم در حال افزایش
میزان شیوع اختلالات طیف اوتیسم در دو دهه گذشته در سراسر جهان افزایش زیادی داشته و به طور کلی اعتقاد بر این است که اوتیسم در حال افزایش است. پژوهش های ۲۰ سال گذشته تا کنون نشان داده اند که شیوع اوتیسم به دلایل مختلفی در حال افزایش است ، به طوری که در اوایل دهه اخیر شیوع این اختلال ۱ در ۳۳۵ تولد بود، این آمار در سال ۲۰۰۹ میلادی ۱ مورد در هر ۹۱ نفر در امریکا و یک مورد در هر ۶۶ نفر در انگلستان گزارش شده است و در سال ۲۰۱۹ شیوع آن به ۱ در ۵۹ نفر ذکر شده است. در واقع امار اختلالات طیف اوتیسم براساس آخرین ویرایش کتاب راهنمای تشخیصی انجمن روانشناسی آمریکا ۱ درصد از کل جمعیت است. اختلالات طیف اوتیسم در پسر ها شایع تر از دختران است و معمولا پسر ها چهار الی پنج برابر بیشتر مبتلا هستند.
در کشور ایران نیز متاسفانه آمار مبتلایان به این اختلال بالا است و با این در صد هنوز درمان قطعی برای این اختلال وجود ندارد. البته باید این نکته را نیز در نظر گرفت که آمار واقعی افراد اوتیستیک بیشتر از آمار شناسایی شده هست و دلیل این اختلاف هم می‌تواند متنوع باشد. از جمله می‌توان به تشخیص اشتباه ، مقاومت و ترس برخی از والدین در برابر برچسب خوردن فرزند خود و … اشاره کرد.
استان مرکزی نیز از این قاعده مستثنا نیست و فراوانی افراد مبتلا به این اختلال تقریبا نزدیک به امار ذکر شده است. گرچه مراکز و کلینیک هایی در سطح استان وجود دارند که خدمات توانبخشی را به این افراد می دهند اما برخی از خانواده های دارای فرزند اوتیسم کمبود هایی دارند که پیش تر به برخی این کمبود ها، علائم اصلی و فرعی و برخی درمان های مبتنی بر آموزش اشاره خواهیم کرد.
توانمندی یا ناتوانی
اُتیسم تنها و تنها شامل یک مجموعه خاص از مشکلات یا احیانا ناتوانی‌ها نیست، بلکه در عین‌حال و همزمان، مجموعه‌اى خاص از «توانمندی‌ها» را هم شامل می‌شود. به بیان ساده‌تر هرجا صحبت از یک اختلال می‌شود، توجه ما فورا به سمت اشکال ها و ناتوانی‌های مربوط به آن جلب می‌شود، ولی در مورد اُتیسم اینگونه نیست و تصویری که می‌توان و باید از آن در ذهن داشت، «ترکیبی از مشکلات و توانمندی‌های خاص» است و نه صرفا و تنها مجموعه‌ای از ناتوانی‌های خاص. این پیامی بسیار مهم را برای خانواده‌ها و متخصصان مربوطه به همراه دارد، اینکه «نمی‌توانیم و نباید» نگاهمان به این کودکان را تنها معطوف به ضعف‌ها و مشکلاتشان کنیم و لازم است همزمان وجود برخی استعدادها و توانمندی‌های خاص را در آنها باور داشته باشیم و درصدد شناسایی و بهره‌برداری از آنها (و چه‌بسا کمک‌گرفتن از آنها برای غلبه بر برخى از مشکلاتشان و جبران آنها) باشیم. این چیزی است که امروزه و در مبحث آموزش و درمان به‌شدت مورد تاکید واقع می‌شود.