سه شنبه ۱۶ اردیبهشت ۱۳۹۹ شماره ۱۲۶۰

خورشید تار نوازی

بخش دوم/ میرزا حسینقلی

بهروز مبصری
موسیقیدان و پژوهشگر حوزه موسیقی

استان مرکزی زادگاه بزرگان موسیقی ایران زمین است. ردیف سازی در موسیقی به وسیله خاندان فراهانی تدوین شده است، هم چنین ردیف آوازی عبدالله دوامی از تفرش و خوانندگان بزرگی چون سیداحمدخان ساوه ای، نکیسای تفرشی و… به ترویج هنر موسیقی در این استان دلالت دارد. در دوره معاصر نوازندگان و خوانندگان بزرگ کشوری از منطقه استان مرکزی اهمیت هنر موسیقی را بیش از همیشه به ما گوشزد می کنند؛ به همین جهت قرار است در این ستون روزنامه وقایع استان هر هفته به معرفی نوازندگان و خوانندگان مطرح استان بر اساس سیر تاریخی بپردازیم.

میرزا حسینقلی متولد ۱۲۳۳ هجری شمسی فرزند آقا علی اکبر فراهانی است. وی در کودکی پدرش را از دست داده و در ابتدا نزد برادر بزرگتر میرزا عبدالله مشق نواختن تار را فرا می گیرد سپس نزد پسر عموی خود آقا غلامحسین تحت تعلیم قرار گرفت و به واسطه مهارت فوق العاده و حافظه قوی و استعداد سرشار به سرعت در نوازندگی پیشرفت کرد و سرآمد نوازندگان عصر خود شد و مدتی نیز ریاست گروه موسیقی دربار را به عهده داشت. از جناب میرزا حسینقلی سه دوره ضبط صفحه انجام یافته که امروز ملاک و مصدر آموزش دوره های پیشرفته تار نوازی است. ضبط اول وی در سال ۱۲۸۴ هجری شمسی در تهران صورت گرفت در این سری ضبط ۱۵ اثـر از وی بــه ضبط می رسد. اولین اثرش دو اثر تک نوازی در دستگاه ماهـور گوشه های دلکش و عراق است. نکته آنکه کمپانی گرامافون صفحات ضبط شده را به عنوان کالای صنعتی در نظر داشته و فروش صفحات و برگشت سرمایه محاسبه می شده حتی امروزه سی دی تک نوازی کمتر از کار گروهی با خواننده تولید می‌گردد مگر آنکه نوازنده از مقام والای استادی برخوردار باشد که جناب میرزا حسینقلی جایگاه ویژه خود را گوشزد می کند الباقی آثار وی در دستگاه چهارگاه با آواز سیداحمدخان ساوه ای است. ضبط دوم وی در پاریس در سال ۱۲۸۶ هجری شمسی است، جناب میرزا حسینقلی و میرزا اسدالله خان و باقرخان کمانچه و محمد باقر نوازنده تنبک به پاریس رفته…
صفحاتی را ضبط می‌کنند که متاسفانه به دلیل آغاز جنگ‌های داخلی دوره استبداد صغیر این صفحات فروش نرفته و بازگشت داده می شود.
تاکنون ۸ عدد صفحه از وی دیده شده است که ضبط سوم وی در سال ۱۲۹۱ هجری شمسی در تهران همزمان با پایان دوره استبداد صغیر است. در آن زمان انقلاب مشروطه ثمرات خود را نشان می‌دهد. زنان از خلوت دربار بیرون آمده به ضبط آثار می پردازند، تصانیف عارف قزوینی به ضبط می‌رسد. جناب میرزا حسینقلی با خوانندگان جدیدی هم چون جناب دماوندی و محمد خان بلبل آثاری به ضبط می رساند. در این سری ضبط ۱۳ اثر از جناب میرزا حسینقلی به ضبط می‌رسد که پنج اثر تک نوازی است. مجموعا از جناب میرزا حسینقلی ۴۴ اثر به ضبط رسیده است.
از ویژگی‌های نوازندگی وی برخورداری از تکنیک بالا و مفهوم بودن جملات در عین سرعت زیاد، جواب دادن آواز که با بیان وزن شعری هماهنگی دارد، چهار مضراب های تند و سریع که تنوع مضراب ها را داراست، می باشد و نکته مهم شفافیت مضراب وی، با توجه به اینکه تکنولوژی ضبط در آن زمان بسیار پایین بوده است، می باشد.
جناب میرزا حسینقلی در ۶۱ سالگی در سال ۱۲۹۴شمسی فوت می‌کند. مقبره اش در امامزاده چهار ده معصوم میدان شوش بود که در باز سازی دوره اخیر از بین رفت.
روحش شاد یادش گرامی باد.