دوشنبه ۲۵ اسفند ۱۳۹۹   شماره ۱۴۰۰

خودت را باورکن

خودکارآمدی، کودکی و نوجوانی و راه کارها

مجتبی اخوان

عضو انجمن مشاوره ایران شعبه استان مرکزی

یکی از عوامل روانی بسیار مهم در بهزیستی روانی افراد، مفهوم خودکارآمدی است. این مفهوم در واقع نشان دهنده این است که افراد تا چه میزان به توانایی های خود در یک حوزه خاص باور دارند و تا چه حد می توانند در آن کار پیشروی کنند و به نتیجه برسند. همچنین خودکارآمدی یکی از بنیادی ترین سازوکارهای ضروری انسان برای اداره و کنترل حوادثی است که بر زندگی او اثر می گذارند. بنا بر تعاریف علمی خودکارآمدی را احساس شایستگی، کفایت و قابلیت کنار آمدن با زندگی و ادراک افراد از میزان مهاری که بر زندگی خود دارند، تعریف می کنند.
اکنون که با خودکارآمدی آشنا شدید دانسته اید که این مفهوم مهم تا چه اندازه می تواند زندگی تحصیلی، شغلی و خانوادگی کودکان و نوجوانان شما را تحت تاثیر قرار دهد. پژوهش های روانشناسی نشان داده اند که نوجوانانی که خودکارآمـــدی بالایی دارند نسبت به سایرین بهزیستی روانی بالاتری را نشان می دهند و به احتمال زیاد در مسائل تحصیلی و شغلی به موفقیت های بالاتری دست پیدا می کنند.
البته به این نکته توجه داشته باشید که احساس خودکارآمدی در شرایط گوناگون می تواند متفات باشد. برای مثال شاید فردی در مسائل ورزشی احساس خودکارآمدی بالایی داشته باشد اما در مسائل درسی احساس ضعف داشته باشد یا بالعکس. بنابراین نمی توان انتظار داشت تا افراد در تمامی موقعیت ها احساس موفقیت داشته باشند و به نتیجه برسند.
حال با توجه به آنچه که تا به این جا از این مفهوم و نقش آن در زندگی افراد متوجه شده اید شاید این سوال برایتان پیش بیاید که چگونه می توان احساس خودکارآمدی را در کودکان و نوجوانان افزایش داد؟
ما در این نوشته سعی داریم تا راه کارهایی ساده را به شما ارائه نماییم تا بتوانید با بهره گیری از آن ها این احساس را در فرزندانتان به وجود آورید و بتوانید آن را افزایش دهید.
برخی از این راه کارها عبارت اند از:
-۱ فراهم کردن زمینه تجربیات موفقیت آمیز
به واسطه شناختی که از توانمندی های فرزندتان دارید، او را در معرض انجام فعالیت هایی قرار دهید که می دانید از عهده آن بر می آید. لذا از تکالیف آسان تر شروع کنید و کم کم به سمت تکـالیف دشوار حرکت کنید. موفقیت در تکالیف عزت نفس نوجوان شما را افزایش می دهد و بر اعتماد به نفس او برای انجام تکالیف بعدی اثر مثبت می گذارد.
-۲ترغیب و تشویق کلامی
غافل نباشید که نوجوان شما هنوز هم به تایید و تشویق شما نیاز دارد. او دوست دارد موجودی باشد که شما به او افتخار می کنید، بنا براین سعی کنید با تشویق های کلامی نوجوان خود را در مسیر پیشرفت قرار دهید.

-۳ نوجوانتان را در معرض الگوهای کارآمد قرار دهید
قبل از انجام هر کاری علاوه بر جسارت انجام آن کار دانستن چگونگی انجام آن کار نیز اهمیت دارد. با ارائه ی الگوهای کارآمدی که کار مورد نظر را به درستی انجام می دهند، زمینه یادگیری را برای فرزندتان فراهم کنید. الگو می تواند شخصی خاص باشد یا در صورت در دسترس نبودن از فیلم ها و تکنولوژی آموزشی استفاده کنید.
-۴کمال گرایی خود را کنار بگذارید
بسیاری از والدین فکر می کنند شرط درست انجام دادن یک کار، کامل و بدون نقص انجام دادن آن است و در نتیجه با مشاهده کوچکترین نقصی فرزند خود را سـرزنش نموده و از تلاش مجدد دلســـرد می سازند. به خاطر داشته باشید که هیچ انسانی کامل نیست مخصوصا اینکه در شروع کار باشد. اگر فرزند شما حتی پنجاه درصد از تکالیفش را درست انجام می دهد، سزاوار تایید تشویق و توجه شماست.
-۵ مشارکت با همسالان
تاثیر همسالان نیز بخصوص در دوره نوجوانی دارای اهمیت بسزایی است زیرا همسالان نقش مهمی در اجتماعی شدن و دیدگاه نوجوانان نسبت به خودشان بازی می کنند. با ورود به دوره نوجوانی همسالان بیشتر از والدین در اجتماعی کردن همدیگر موثر هستند. تاثیر همسالان از طــریق شبکه های دوستان اتفاق می افتد. لذا نوجوانتان را ترغیب کنید با هم سن و سال هایش که در این فعالیت خاص دچار مشکل بوده اند و بر آن غلبه کرده اند، تشکیل گروه بدهد و از آن ها بخواهد به او کمک کنند.
-۶ تعامل با مدرسه
تجربیات مرتبط با مدرسه تاثیرات بالقوه ی زیادی بر خود کارآمدی نوجوانان دارد . این که چقدر دستورالعمل های ارائه شده توسط معلمان دارای ساختار باشد، مطالب ارائه شده در کلاس چه میزان دشوار یا آسان باشند، چه بازخورد هایی درباره عملکرد دانش آموزان داده شده باشد، جو رقابتی مدرسه و نوع ارزشیابی و میزان و توجه معلم و تغییر مدرسه مثلا از راهنمایی به دبیرستان وارد شدن، همه و همه بر خود کارآمدی نوجوانان تاثیر می گذارد. بنابراین بر فعالیت های تحصیلی فرزندتان نظارت داشته باشید. به مدرسه سر بزنید و با معلم ها صحبت کنید تا در جریان پیشرفت او قرار بگیرید، همچنین می توانید در این زمینه با مشاوران مدرسه نیز مشورت کنید.
-۷حالات عاطفی و جسمی
حالات فیزیولوژیک از قبیل ترس، برانگیختگی، خستگی و حالات خلقی که موقع انجام کاری رخ می‌دهد بر موفقیت یا شکست فرد در انجام آن کار تاثیر می‌گذارد. همچنین خلق و خوی فرد نیز می‌تواند تأثیر عمده‌ای روی باورهای خودکارآمدی داشته باشد. به طور معمول خوش‌بینی و خلق مثبت باورهای خودکارآمدی را افزایش می‌دهد در صورتی که نا امیدی و افسردگی باورهای خودکارآمدی را کاهش می‌دهند. لذا آموزش دیدن دنیا با عینک خوش بینی یکی از عواملی است که به صورت غیرمستقیم می تواند باعث افزایش خوش بینی شود.
توجه و به کارگیری آنچه که دربالا ذکر شد در حالت عادی و طبیعی بسیار تاثیرگذار است. اما چنانچه احساس می کنید کودک یا نوجوان شما احساس خودکارآمدی بسیار پایینی دارد یا اینکه نمی تواند کاری را به درستی انجام دهد و یا به دلیل ترس یا اضطراب مسئولیت نمی پذیرد، بهتر است که سریعا از یک روانشناس یا مشاور خبره در این زمینه بهره بجویید. روانشناس می تواند با گرفتن آزمون میزان خودکارآمدی فرزند شما را اندازه گیری نماید و سپس براساس آن راه کار های مناسب را به شما ارائه نماید.