چهارشنبه ۳ آذر ۱۴۰۰   شماره ۱۵۰۱

خروش زاینده رود

نگاهی به اعتراضات مردم به تنش های آبی در استان اصفهان

حسین معافی

پژوهشگر و فعال رسانه ای

زاینده‌رود، بزرگ‌ترین و پرآب‌ترین رودخانه فلات مرکزی ایران است که از کوه‌های زاگرس مرکزی به ویژه زردکوه سرچشمه می گیرد و در دشت مرکزی ایران به سمت شرق پیش می‌رود تا در نهایت به جلگه تالاب گاوخونی می‌ریزد. از این رودخانه، جهت آبیاری باغ‌ها، شالی‌زارهای برنج و کشت‌زارهای داخلی اصفهان، پنج شاخه بزرگ جدا شده که در گویش اصفهان به آن‌ها «مادی» می‌گویند، استفاده می‌شود.
خشکسالی بی‌سابقه در سال جاری سبب شد تا بسیاری از نقاط ضعف مدیریت منابع آب در کشور عیان شود. این مشکلات در قالب تنش آبی زمینه فشار بی‌سابقه بر روی مردم و به خصوص کشاورزان کشور را فراهم آورده است. بر همین اساس چندی پیش در استان خوزستان پس از صفر شدن آب ورودی به پایین دست حوضه آبریز کرخه و هورالعظیم منجر به مشکلات گسترده برای مردم و کشاورزان جنوب غرب این استان شد. تنش آبی در کشور محدود به خوزستان نماند و کشاورزان اصفهانی در واکنش به تهدید معیشت خود به وسیله قطع طولانی مدت آب رودخانه زاینده رود، روز جمعه ۲۸ آبان دست به تجمع گسترده مسالمت آمیز در پل خواجو زدند.
آخرین باری که اصفهانی‌ها جریان رودخانه زاینده رود را در شهر اصفهان به چشم دیدند به فروردین ماه سال گذشته بر می‌گردد که این موضوع شادی بسیاری را در میان مردم اصفهان به همراه داشت و سبب شد تا کشاورزان شرق اصفهان که سال ها خشک سالی را تجربه کرده بودند بتوانند پس از چند سال کشت داشته باشند. با انتقال آب به استان یزد در سال ۱۳۷۹ اولین خشکی در زاینده رود شکل گرفت و هر روز به برداشت آب از زاینده رود افزوده شد و هر سال خشکی آن گسترش یافت، خط انتقالی که قرار بود پس از راه اندازی تونل سوم کوهرنگ اجرایی شود. البته باز شدن زاینده رود در این زمان هم موقتی بود و تنها برای کشت بهاره کشاورزان و با دیر بازشدن آب برای کشاورزان و زود بسته شدن آن خسارات مضاعفی به کشاورزان که براثر بی آبی ورشکته شده بودند وارد کرد.
در حال حاضر تنش آبی شکل گرفته در زاینده رود و مشکلات ایجاد شده به دلیل مدیریت ناکارآمد در این حوضه آبریز دیگر مرتبط با یک بخش و منطقه کشور نیست و مسئله زاینده رود به طور مستقیم با معیشت مردم ۴ استان اصفهان، چهارمحال و بختیاری، یزد و خوزستان گره خورده است. بیشتر آب زاینده رود برای مصرف آب شرب و کشاورزی در شهرها و روستاها در این استان ها استفاده می شود.
باید توجه داشت که سرچشمه اصلی زاینده رود یعنی تونل کوهرنگ نیز در این بحران کم آبی و بارش کم برف و باران در سال گذشته خشک شده و بیش از ۲۰۰ روستا در استان چهار محال و بختیاری با تانکر آب رسانی می شوند.
علاوه بر مشکلات یاد شده ناشی از سوء مدیریت و همچنین خشکسالی، اظهارات غیرمسئولانه مقامات عالی کشور در سال های گذشته زمینه خارج شدن مسئله از روند منطقی و تحریک شکاف‌های قومیتی را فراهم کرد. موضوعی که سهم قابل توجهی در حل نشدن مشکلات حوضه آبریز زاینده رود ایفا می‌نماید.
مهرداد ویس کرمی نماینده مجلس و عضو کمیسون آموزش و تحقیقات در توئیت خود اعلام کرد که « تنش آبی حاصل سیطره طولانی مافیای آب بر مدیریت آب کشور است و راهکار اساسی در این زمینه تحقیق و تفحص از مافیای آب در وزارت نیرو است».
مسئله مهم دیگر در سازوکار اجرایی حوضه آبریز زاینده رود بحث ساماندهی برداشت آب در استان های اصفهان، یزد و چهارمحال وبختیاری و خوزستان با رویکرد جلوگیری از برداشت‌های غیرمجاز است.
تشکیل شورای هماهنگی حوضه آبریز زاینده رود با حضور استانداران اصفهان، چهارمحال وبختیاری، یزد و خوزستان به همراه تمامی متولیان مرتبط با این موضوع اعم از معاونین وزرای نیرو، جهاد کشاورزی، صنعت معدن و تجارت و همچنین نمایندگان اصناف کشاورزی و سایر ذینفعان منطقه تحت پوش این رودخانه باید در دستور کار قرار گیرد.
تأسیس صندوق تأمین خسارت خشکسالی در حوضه آبریز زاینده رود می‌تواند تاثیر قابل توجهی در جلوگیری از نارضایتی اجتماعی داشته باشد .آب مورد نیاز صنایع بزرگ این استان ها نیز باید از منابع دیگری مانند تصفیه پساب ها و فاضلاب ها تأمین شود و آبیاری های سنتی جای خود را به آبیاری های تحت فشار بدهد.
اعتراضات به تنش های آبی در استان های حوزه آبریز زاینده رود سالهاست که ادامه دارد و دولت باید با هماهنگی های لازم بین مسئولین و مردم این چهار استان و استفاده از نظرات علمی و کارشناسی، به این اعتراضات پایان دهد و راهکارهای مناسبی برای مدیریت مصرف آب این استان ها در نظر بگیرد و از بروز اختلافات و تنش های قومی و قبیله ای جلوگیری نماید تا مردم و کشاورزان این استان ها به خواسته های خود برسند و مشکلاتشان کاهش یابد.