به مناسبت بیست و یکم آذر ماه سالروز تولد شاملو /و انسان برخاست

یکشنبه ۲۱ آذر ۹۵ شماره ۴۸۰
بیست و یک آذرماه سالروز تولد مردی است که معنای تازه ای به شعر داد، شاعری از جنس آزادی و تعهد، شاملویی که نام خود را تا ابد در ذهن هر آنکه اهل شعر و اندیشه است ماندگار کرد. نوشتن از شاملو اندیشه و شعرش کار آسانی نیست و باید شاملو شناس باشی تا بدانی که چطور حق مطلب را ادا کنی، جایگاه شعر شاملو به حدی است که دکتر ضیا موحد استاد شعر و فلسفه او را حافظ معاصر می داند و می گوید: «شاعران بعد از حافظ همگی مقلدانی بیش نیستند که در یک خط محدود سیر کرده اند؛ ولی شاملو را به واسطه تغییر آگاهانه در فرم و محتوای شعر نوی فارسی بعد از حافظ تاثیرگذارترین شاعر شعر فارسی می دانم. و باید گفت اگر حافظ تصویرگر عشق آسمانی بود شاملو تصویرگر عشق زمینی بود.» شاملو شاعری بود که بعد از آشنایی با شعر نیمایی بیشترین تاثیر را از شعر او گرفت و توانست از او نیز رد شود و چیزی به آنچه هم اکنون شعر فارسی است اضافه کند.او شعر و دید شاعرانه اش را مدیون نیما می داند و می گوید: «نیما منو به این راه کشوند. یعنی نیما به من نشون داد که شعر چیه واقعاً. و شعر واقعی اونه.و از اونجا من اصلاً کار شعری ام رو شروع کردم.
نیما منو گرفت و کشید به طرف شعر. من ناقوس اینو خوندم.» در ۱۴ خرداد ۱۳۳۰، نیما یوشیج با نوشتن یادداشتی برای شاملو و هدیه جلدی از کتاب «افسانه» از او قدردانی می‌کند: «عزیز من، این چند کلمه را برای این می‌نویسم که این یک جلد افسانه از من، در پیش شما یادگاری باشد. شما واردترین کس به کار من و روحیه من هستید و با جرأتی که التهاب و قدرتِ رؤیت لازم دارد، واردید…»
اما فریدون رهنما شاعر دیگری بود که بر دیدگاه و شعر شاملو تاثیر گذاشت، یطوریکه شاملو در مورد این آشنایی می گوید: «در قبل از اینکه نیما دریچه ی شعر رو به روی من باز بکنه من اصلاً از شعر متنفر بودم. ناسپاسی نمی کنم. من از نیما بسیار چیزها آموختم و توانستم یکی از شاگردان خوبش بشوم و درس هایش را بیاموزم. اما من تا در کنار نیما بودم فقط تقلید از او می کردم و تنها با شناختن فریدون بود که همه چیز از بیخ و بن تغییر کرد. پیش از هر چیز، چنان افقی به روی من گشوده شد که توانستم جای واقعی خودم را انتخاب کنم و خودم را در موقعیت بشناسم. چیزی که تا شناسایی نشود هر کوششی را عقیم می گذارد. و دیگر این که دانستم ما به چه وضع فلاکت باری از تجربه های دنیا بی خبر مانده ایم و برای رسیدن به سطح جهانی چه مجاهده یی باید بکنیم.»
اما آنچه دنیای شعر شاملو را تغییر داد و از او شاملویی ساخت برای همیشه آیدا بود، در واقع دوران شاعری شاملو را باید به دو بخش تقسیم کرد قبل از آشنایی با آیدا و بعد از آن، او درباره اثر آیدا در زندگی خود به مجله فردوسی گفت: «هر چه می‌نویسم برای اوست و به خاطر او… من با آیدا آن انسانی را که هرگز در زندگی خود پیدا نکرده‌بودم، پیدا کردم». آیدا می گوید: «شاملو قبل از اینکه من را ببیند عاشقانه های زیبایی سروده است، شاید نوع دیگری از رابطه را کشف می کند، رابطه ای که با من دارد و این تجربه و رابطه حسی را قبلا نداشته است. یک رابطه فراتر و عمیق می تواند بین دو انسان شکل بگیرد که آن را می گوییم دوستی عمیق که یک حس مشترک است. حسی که به زبان نمی آید.»
در نهایت اینکه برای پی بردن به نقش و جایگاه شاملو، در شعر و فرهنگ معاصر ایران، کافی است لحظه ای در ذهن مان، با فرض این که شاملویی وجود نداشته، تمامی شعرها، ترجمه ها و دیگر آثار فرهنگی او را پاک کنیم. می بینید که خلاء عظیمی شکل می گیرد که پر کردنش ممکن نیست و نمی توان وجود او و تاثیرش را انکار کرد.