بلندمرتبه و بی رحم/اثرات نامطلوب آپارتمان نشینی بر زندگی فردی و اجتماعی ما

پنجشنبه ۲۲ تیر ۹۶   شماره ۶۲۹

***

وقایع استان

سحر یاری

***

کنار هم هستند؛ ولی دور از هم، بیش از ۵۰ و گاه نزدیک به ۱۰۰ خانواده به مدد بلند مرتبه سازی همگی در یک قطعه زمین به طور مشترک زندگی می کنند. بدون اینکه خود بدانند چقدر همین سبک زندگی بر کیفیت سلامت جسم، روح، مناسبات اجتماعی، فرهنگی و حتی اقتصادی شان تاثیر دارد. محیط مسکونی مناسب، برآورنده نیازهای مختلف روانی، اجتماعی و زیستی است. بر این اساس، مهمترین مسئله یک محیط مسکونی ایجاد زمینه مناسب برای انطباق فرد با اجتماع و پیرامون وی و آماده سازی برای ورود او به جامعه است.
آپارتمان سازی و ساختن ساختمان های بلند شاید مشکل مسکن را از لحاظ کمی رفع کرده باشد؛ اما آپارتمان نشینی روی دیگر سکه سکونت گاه های غیر رسمی است زیرا آن هم در پی خود آسیب هایی را نیز بهمراه دارد. البته این آسیب ها از نوع خودش است چون افسردگی، ایمنی و کمبود فضاهای سبز و… . شاید برای همین است که در نمونه های موفق شهرسازی در دنیا شاهد هستیم که بیشتر محل سکونت در خانه های یک یا دو طبقه است و از ساختمان های بلند برای مجتمع های اداری، درمانی و تجاری استفاده می شود.
درست است که زندگی و یا کار در ساختمان های بلند مشکل کمبود زمین را حل می کند اما همین دوری از زمین یعنی دوری از طبیعت و فضای سبز. برای انسانی که از ابتدای زندگی در ارتباط با طبیعت و فضای باز بوده و داشتن باغچه و حیاط جز جدا نشدنی خانه ها بوده است؛ ولی هم اکنون در آپارتمان ها یک تراس کوچک که بیشتر به انباری تبدیل شده و مجالی برای نشستن و پرورش گیاهان در آن نیست تنها فضای باز در اختیار یک آپارتمان نشین است. البته در کشورهای خارجی نمونه های بسیاری از ایجاد فضاهای سبز بر بام خانه ها دیده می شود یا تراس های دسته جمعی که فرصت را برای با هم بودن مردم و کودکان فراهم می آورد.
مساله بیماری های روحی که می تواند سبک زندگی آپارتمان نشینی در آن تاثیر داشته باشد نیز هست. روانشناسان می گویند در صورتی که شرایط زیست مطلوب در این گونه مجموعه ها رعایت نشود، سکونت در چنین سازه های بلندی تاثیرات نامطلوب روانی بر افراد خواهد داشت. یک مسکن مناسب باید دارای دو ویژگی عمودی و افقی باشد. روابط بین اعضای خانواده ارتباط افقی و در عین حال محیط مسکونی، روابط همسایگی و ارتباط بین خانواده ها ارتباط عمودی را شامل می شود. بنابراین مسکن نامناسب بر شرایط روحی ساکنان خود تاثیری نامطلوب می گذارد و سبب افسردگی ، اضطراب و بروز انواع ناراحتی های روانی و هیجانات عصبی میشود. از آنجاییکه آپارتمان و زندگی آپارتمانی یکی از عرصه های فرد گرایی شده است. میل به جدایی گزینی از خانواده و تخصیص یافتن فضای خصوصی به هر یک از افراد خانواده (اتاق فرزندان، اتاق خواب والدین)، اهمیت یافتن کار کرد حریم خصوصی و محدود شدن روابط خانوادگی سبب فردی شدن خانواده ها شده است. از این منظر شاید یکی از دلایل توسعه فضایی مانند خانه های سالمندان، توسعه آپارتمان نشینی و فـــــرد گراییِ ناشی از آن باشد و این نقش همان رابطه افقی گفته شده است.
از سوی دیگر، نوع طراحی آپارتمان سنتی مهمان را که سبب پیوند خانواده ها ( رابطه عمودی) بود دست خوش تغییر می سازد؛ چرا که نه فضای فیزیکی اجازه مهمانی های بزرگ را به افراد می دهد و نه فضای اجتماعی برای انجام این امر در آپارتمان ها میسر است. ساکنان واحد های آپارتمانی در مواقع اضطرار، مهمانی ها و مراسم ویژه خود را در رستوران ها، پارک ها و … برگزار می کنند که این نیز به نوبه خود سبب فردی تر شدن زندگی آپارتمانی و گسستن از خویشاوندان می شود، در حالی که تا پیش از این خویشاوندان نقش مهمی در زندگی اجتماعی، هویت یابی و جامعه پذیری ایفا می نمودند. محدود شدن به برخی کارها که لازمه آپارتمان نشینی است، نبود شرایط برگزاری برخی آداب و رسوم و محدودیت های ناشی از آن، عدم استقلال و وجود حریم شخصی به دلیل چسبیده بودن واحدها به هم و نازکی دیوارها در اغلب موارد، زیربناهای کم از جمله موارد موثر است.
غیر از این ها مسائل ایمنی نیز در آپارتمان ها یک چالش است اگر بخشی از آپارتمان دچار حادثه شود اغلب باقی بخش های ساختمان نیز درگیر می شود و حتی ممکن است خسارت مالی و جانی در پی داشته باشد مانند انفجار یا آتش سوزی در یک واحد و …
کم تحرکی، نبود هوای کافی، آلودگی های ناشی از تراکم جمعیت، بالار فتن ضریب ابتلا به بیماری های مسری و واگیردار از جمله دیگر اثرات آپارتمان نشینی است. یک استاد شهرسازی در خصوص بحران های ناشی از آپارتمان نشینی به ایسنا گفته است: زندگی در ساختمان‌های مرتفع مسکونی اگرچه مسائل کمی مسکن را تسهیل می‌کند و از این نظر دارای جنبه‌های مثبت فراوان است اما از نظر کیفی باعث بروز تاثیرات روانی و محیطی ناشی از تراکم بیش از حد و گوناگونی اجتماعی در یک سطح محدود، می‌شود.
دکتر اسماعیل شیعه ، با اشاره به اینکه قبل از دهه ۴۰ سکونتگاه‌هایی به شکل آپارتمان در ایران نداشتیم، اظهار کرد: خلاء برنامه ریزی منطقه‌ای در ایران، رکود اقتصادی قبل از دهه ۴۰ و خلاء امکانات در نقاط مهاجر فرست باعث شد مهاجرت از روستاها و شهرهای اطراف به شهرهای اصلی و نقاطی که تمرکز فعالیت‌های اقتصادی دارند، بیشتر شود که در پی این افزایش مهاجرت، نیاز به مسکن و زمین بیشتر شد و به تبع آن نیز قیمت زمین و مسکن افزایش یافت. بنابراین آپارتمان‌نشینی در ایران راه‌حل اقتصادی برای سرشکن کردن قیمت‌زمین و اسکان بیشتر جمعیت در یک قطعه زمین بود که به طور عمده از اوایل دهه ۴۰ در ایران آغاز شد و ساختمان‌های خیابان فیشر آباد (سپهبد قرنی) و خیابان سامان… نیز از اولین آپارتمان‌های ساخته شده به صورت انبوه در ایران بودند.
این کارشناس مسائل شهری گفت: دوری از فضاهای سبز طبیعی به ویژه در طبقات بالای ساختمان بیشتر بوده و در این موارد ساکنان آپارتمان‌ها به جای داشتن حیات و فضای کوچک مسکونی به گل‌های آپارتمانی و یا مصنوعی پناه می‌برند. همچنین ساختمان‌های مرتفع در محل استقرار خود امکان دیدن افق و طبیعت را محدود می‌سازند و حجم متراکمی از آجر و آهن و سیمان به جای چشم اندازهای طبیعی در معرض دید قرار می‌گیرد. از طرفی ساختمان‌های کوتاه و بلند از نظر تقارن و ارتفاع با یکدیگر در تضاد قرار گرفته و مجموعه‌های متراکم و به هم فشرده، محوطه سازی و منظرسازی را با اشکال مواجه می‌سازند. از طرفی این ساختمان‌ها نمی‌توانند مظهر معماری و شهرسازی براساس اصول بافت سنتی و بومی باشند.
وی ادامه داد: ساختمان مرتفع، کاهش فشار آب در طبقات بالا و مصرف بیشتر سوخت را به دنبال دارد. این ساختمان‌ها فشار بیشتری بر کارآیی شبکه برق و مصرف سوخت و ظرفیت تلفن وارد می‌کنند و در صورت عدم پاسخگویی «برنامه کاربری زمین» به نیازمندی‌های عمومی مانند مراکز خرید، آموزش، بهداشت و درمان، تفریح و تاسیسات فرهنگی، ساکنین محلات با مشکلاتی اساسی روبه‌رو می شوند. همچنین سطح راه‌های منتهی به ساختمان‌های مرتفع در هنگام صبح و پایان روز با رفت و آمد بیشتری همراه است.
دکتر شیعه گسترش بیماری‌های مسری و افزایش حیوانات و حشرات موذی بر اثر تداخل شبکه‌های دفع فاضلاب و زباله را از عوامل کاهش بهداشت محیطی ساختمان‌های مرتفع دانست و گفت: تشویش و نگرانی از زندگی در ارتفاع و کاهش فشار هوا بر اثر افزایش ارتفاع در طبقات بالای ساختمان‌ها و تاثیر آن بر جریان گردش خون و سلول‌های مغزی و کاهش بهره هوشی کودکان از عوامل دیگر کاهش بهداشت محیطی در این مجموعه‌ها است. همچنین ساختمان‌های بتنی به دلیل تولید الکتریسته ساکن در گردش خون اثر می‌گذارد تا جایی‌ که به ساکنان توصیه می‌شود که در طول شبانه روز چند ساعتی را خارج از فضای مسکونی خود سپری کنند. عدم تحرک نیز به دلیل کمبود سطح زیربنایی در این مجموعه‌های مرتفع باعث بروز بیماری‌های جسمی و روانی می‌شود. بویژه اگر در این ساختمان‌های متراکم نور نیز به اندازه کافی وجود نداشته باشد، رواج افسردگی نیز پدیده عادی می‌شود.
به گفته این کارشناس مسائل شهری، وجود سر و صدا در مجموعه‌ها توسط کودکان و مشاجرات خانوارها آرامش دیگران را بر هم می‌زند. از طرفی در پرداخت مخارج و هزینه‌های مشترک ساختمان در مجتمع‌های ساختمانی اختلاف نظر وجود دارد و می‌توان به این نکته توجه کرد که اگرچه آپارتمان نشینی جمعیت را از نظر مکانی به یکدیگر نزدیک کرده ولی این جمعیت از نظر روانی از یکدیگر دورتر شده‌اند. همچنین زندگی در ساختمان‌های مرتفع حالت مصنوعی و ماشین زده به خود می‌گیرد و مشارکت و تعاون که بازگو کننده تماس و ارتباط صمیمی بین اهالی محله‌ها است در مجتمع‌های مرتفع کمرنگ می‌شود.
شیعه اضافه کرد: بسیاری از سنت‌ها و مراسم در برخورد اهالی با یکدیگر دستخوش تضاد شدید می‌شود. بسیاری از سنت‌هایی که جزئی از اعتقادات مردم است در این مجتمع‌ها اجازه عرض اندام نمی‌یابد. همچنین در مجتمع‌های مرتفع و محیط اطراف آنها امکان زندگی پوشیده از چشم دیگران وجود ندارد و ساکنان نمی‌توانند فضای خصوصی داشته باشند.
وی در پایان اظهار کرد: گسترش بزرگراه‌ها و نحوه استقرار آپارتمان‌ها در کنار هم و همچنین گسترش خدمات مجازی، روز به روز مردم شهرها را با یکدیگر غریبه‌تر می‌کند و ملاقات مردم با یکدیگر را محدود می‌سازد. انسان‌ها از نظر مکانی در کنار هم هستند؛ ولی یکدیگر را نمی بینند و علایق شهروندی و خصوصیات محله‌ای که از زندگی در کنارهم نشأت می‌گیرد روز به روز در شهرها ضعیف‌تر می‌شود. ساکنان آپارتمان‌ها علی رغم زندگی چندساله در کنارهم حتی یکدیگر را به طور کامل نمی‌شناسند و این مسئله از «نقص سنت سکونت در محله‌ها و بسط روابط همسایگی» در شهرهای ایران است.
وی در خصوص ایمنی ساختمان‌های مرتفع نیز گفت: بالاترین صدمات در هنگام حوادث غیر مترقبه به مجتمع‌های مرتفع وارد می‌شود. همچنین در هنگام وقوع آتش سوزی کل مجموعه تحت تاثیر قرار می‌گیرد و ساختمان را با خسارت‌های جانی و مالی بسیاری دست به گریبان می‌کند. از طرفی ترکیدن لوله‌های آب فاضلاب و قطع برق کل مجتمع، سقوط آسانسور و بوی زباله و سوخت خودروها از مسائلی است که ساختمان‌های مرتفع با آن دست‌وپنجه نرم می‌کنند.