یکشنبه ۱ دی ۱۳۹۸  شماره ۱۱۹۹

وقایع استان به مناسبت جشن شب یلدا، به بررسی ثبت این جشن کهن در تقویم رسمی کشور می پردازد

بازگشت به اصالت ها

سمیرا قاسمی

تمدن ایران باستان دربردارنده رسم و رسوم های فراوانی است که هرکدام نشانگر باورها و اعتقادهای گوناگون مردم این دیار محسوب می شود. در این میان آیین شب یلدا از جمله قـدیمی ترین سنت های ایرانیان به شمار می رود که پیشینه آن به چندین سده پیش بازمی گردد. یلدا به شب پایانی پاییز گفته می شود که مردم ایران زمین در این هنگامه تا سپیده دم بیدار می مانند و گرد هم می آیند تا تاریکی و سردی روحیه آنان را تضعیف نکند. در باور ایرانیان باستان این زمان به گونه ای بود که تاریکی در آن، شکست می خورد، روشنایی پیروز و خورشید زاده می شد، روزها رو به بلندی می گذاشت و تابش نور ایزدی فزونی می یافت.
واژه یلدا ریشه در زبان سریانی و معنای زایش و تولد دارد که منظور از آن ولادت خورشید و جشن هایی به شمار می رود که در این شب برگزار می شود. فردوسی شاعر بزرگ ایران پیشینه این آیین کهن را به هوشنگ از شاهان پیشدادی نسبت داده است و ابوریحان بیرونی نیز از این جشن با نام میلاد اکبر نام می برد و منظور از آن را میلاد خورشید عنوان می کند.
بر پایه این سنت در ایران باستان، اعضای خانواده گرد هم می آمدند و سفره ای به نام «میَزد» می گستراندند و در آن خوراکی های تر و خشک چون انار، هندوانه و آجیل می گذاشتند که اکنون نیز با وجود گذشت سده ها، این مراسم در میان ایرانیان پاس داشته و با شکوه هرچه تمام تر برگزار می شود. اهمیت و جایگاه این آیین دیرینه سبب شد که سازمان میراث فرهنگی در ۱۳۸۷ خورشیدی، مراسم شب یلدا را به عنوان یکی از آیین های باستانی ایران در تقویم رسمی کشور به ثبت برساند. به همین مناسبت با «شاهین سپنتا» فعالِ میراث فرهنگی و پیشنهاد دهنده ثبت رسمی یلدا در تقویم رسمی کشور گفتگویی را انجام داده، که از نظر می گذارنید وی درباره چگونگی ثبت آیین یلدا در تقویم ملی کشور گفت: برای ثبت جشن یلدا در تقویم رسمی کشور، پژوهش و پیشنهادی در تاریخ ۲۸ آذرماه ۱۳۸۶ تهیه کردم که به تائید ۴۶ سازمان غیردولتی دوستدار میراث فرهنگی و طبیعی از سراسر کشور رسید و با امضای دیده‌بان یادگارهای فرهنگی و طبیعی ایران به دبیرخانه شورای فرهنگ عمومی فرستاده شد.
این فعال میراث فرهنگی ادامه داد: در بخشی از این نامه، آمده بود: «امضاکنندگان این درخواست که همگی از سازمان‌های مردم‌نهاد فعال در زمینه حفظ میراث فرهنگی و طبیعی از سراسر کشور هستند، خواهشمندند تا شورای فرهنگ عمومی به نشانه حرمت نهادن به ارزش‌های فرهنگی و تاریخی مشترک بین همه ایرانیان با نظر مساعد نسبت به ثبت جشن شب یلدا در تقویم رسمی کشور اقدامات لازم را اعمال نماید.» سپنتا خاطرنشان کرد: چند ماه پس‌ازآن و در خردادماه سال ۱۳۸۷ «منصور واعظی» دبیر شورای فرهنگ عمومی در نشستی مطبوعاتی، خبر تصویب این پیشنهاد را در شورای فرهنگ عمومی اعلام و اضافه کرد که این مصوبه برای افزودن به تقویم سال ۱۳۸۸ خورشیدی باید در شورای عالی انقلاب فرهنگی نیز به تائید و تصویب نهایی برسد. در نهایت این پیشنهاد در نشست ۶۲۸ شورای عالی انقلاب فرهنگی به تاریخ یکم مردادماه ۱۳۸۷به تصویب نهایی رسید و اکنون در تقویم ایرانیان، در ذیل تاریخ ۳۰ آذرماه عبارت «شب یلدا» البته بدون پیشوند «جشن» یا «جشن ملی» درج‌شده است. وی هم‌چنین به ثبت آیین یلدا در فهرست جهانی یونسکو نیز اشاره‌کرده و گفت: آذرماه سال ۱۳۸۶ به همراه پرونده‌ای که برای جشن یلدا آماده کردم، در نامه‌ای به مدیرکل یونسکو به تاریخ ۱۷ دسامبر ۲۰۰۷با امضای شاهین سپنتا (مسئول بخش جشن‌های ملی و تاریخی در بنیاد میراث پاسارگاد) و تورج پارسی (مسئول بخش تاریخ و ایران‌شناسی) خواستار ثبت «یلدا» در فهرست میراث معنوی جهانی Intangible Heritage شدیم اما ازآنجاکه درخواست ثبت میراث باید از رهگذر دولت‌ها به یونسکو ارسال شود، پرونده ارسالی ما در دستور کار یونسکو برای ثبت قرار نگرفت. بااین‌همه، همین اقدام ما سازمان میراث فرهنگی وقت را برای ثبت جهانی یلدا زیر فشار افکار عمومی قرار داد.
این پژوهشگر، درباره اقداماتی که وزارت میراث فرهنگی برای ثبت جهانی یلدا انجام داده، توضیح داد: ایران پرونده «شب چله» را در ۱۹ مارس ۲۰۱۵ برابر با ۲۸ اسفند ۱۳۹۳ در صفحه «اشتراک‌گذاری اطلاعات برای ترویج پرونده‌های چندملیتی» به ثبت رساند و تاکنون نام هیچ کشوری برای همکاری با ایران برای ثبت میراث ناملموس یلدا یا «شب‌چله» در این صفحه ثبت‌نشده است. وی افزود: این سند برای همیشه در یونسکو به نام ایران باقی می‌ماند و امیدواریم که هرچه زودتر پرونده جشن شب یلدا به نام ایران در فهرست میراث ناملموس یونسکو ثبت شود. این احتمال هست که سال آینده این اتفاق رخ بدهد. سپنتا خاطرنشان کرد: سال‌های پیش شایعاتی مطرح شد که جمهوری آذربایجان تمایل به ثبت جشن یلدا به نام خود دارد و این مسئله صحت نداشت، بااین‌وجود وزارت میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری اعلام کرد که تصمیم دارد برای ثبت جهانی شب یلدا به‌صورت مشترک با کشورهایی چون افغانستان و ارمنستان اقدام کند.
این فعال مدنی یادآور شد: نزدیک بودن زمان برپایی جشن میلاد عیسی مسیح( ۲۵ دسامبر) و جشن یلدا (۲۱ دسامبر) و همچنین مشابهت سنت‌های این آیین‌های زیبا، نشان از همدلی همه مردمان زمین با هر دین و آیین دارد پس شناسایی بهتر و ثبت این جشن کهن‌سال به‌عنوان میراث مشترک بشری ضمن این‌که می‌تواند آن را به همه ملت‌های جهان بیشتر بشناساند، امکان حفظ ارزش‌های جهانی نهفته در این جشن و انتقال بهتر آن را به نسل‌های بعدی بشر فراهم خواهد کرد. وی بخشی از توصیف میراث ناملموس «شب چله» در پرونده‌ ثبت‌شده‌ ایران را نیز چنین شرح داد: در این پرونده آمده است که «با طلوع اولین روز زمستان، بلندترین شب سال به نام شب چله یا شب یلدا به پایان می‌رسد، پس‌ازاین رویداد، طول روزها به‌تدریج افزایش می‌یابد و از همین رو شب یلدا را به‌عنوان شب تولد خورشید می‌نامند. یلدا یکی از چهار جشن فصلی ایران است و به‌عنوان یکی از باستانی‌ترین جشنواره‌های کشور شناخته می‌شود. این میراث ناملموس فرهنگی، عمدتاً از طریق شفاهی و روش‌های غیررسمی به نسل‌های جوان منتقل‌شده است و اعتقادات و سنت‌های فراوانی پیرامون مراسم شب یلدا در میان مردم جاری است. در میان این ویژگی‌های مرتبط با این میراث ناملموس حضور قابل‌ملاحظه رنگ قرمز بسیار مهم است؛ انارهای قرمز، هندوانه، انگور قرمز و نظایر آن بخش جدایی‌ناپذیر از این مراسم هستند. جمع شدن در خانه بزرگ‌ترها دور یک سفره که روی زمین پهن‌شده و بسیاری از عناصر سنتی این مراسم ازجمله انار، هندوانه، آجیل شب یلدا، سوپ مخصوص شب یلدا و چندین و چند نوع غذای دیگر روی آن قرار دارد. خواندن دیوان حافظ، شاهنامه فردوسی به‌ویژه توسط بزرگ‌ترهای خانواده، آواز خواندن و نواختن آلات موسیقی ازجمله دیگر سنن این مراسم باستانی است.»