اهمیت آموزش تئاتر کلاسیک در گفتگو با «آرش زرنیخی» به بهانه کارگردانی آثار «شکسپیر»/وقتی دانش اولویت نیست

شنبه ۲۷ خرداد ۹۶ شماره ۶۱۱
***
وقایع استان
سمیه انصاری فر
***
آثار کلاسیک تئاتر در آموزش و معرفی تئاتر به هنرجویان و تازه واردان این حوزه بسیار با اهمیت است. البته نباید از نیاز مخاطب نیز در این بخش چشم پوشید. نیازی که البته مطابق با خواست و سلیقه مخاطب امروز در نگاه به آثار کلاسیک است.
آرش زرنیخی از آن دسته تئاتری هاییست که آثار نمایشی کلاسیک و نمایشنامه نویسانِ آن را به خوبی می شناسد و شناخت آن را یک ضرورت برای تئاتری ها می داند و قدم اول برای ورود به دنیای حرفه ای تئاتر عنوان می کند و معتقد است در کشور ما خیلی به این بخش اهمیت داده نمی شود.
وی می گوید: مساله این است که هم اکنون تئاتر در کشور و به تبع آن در استان ما از لحاظ ساختار آموزشی دارای مشکل است و تئاتر کلاسیک بعنوان یک پیش نیاز در تئاتر به آن هایی که وارد این حیطه می شوند آموزش داده نمی شود.
زرنیخی با توجه به تجربه سه ساله مدیریت آموزشگاه علمی تئاتر می گوید: این موضوع را زمانی بهتر می شود درک کرد که در حوزه آموزش وارد شوی من تا قبل از اینکه مدیر آموزشگاهی شوم و بخواهم سیاست گذاری های آموزشی داشته باشم نگاه دقیقی به این موضوع نداشتم.
وی ادامه داد: در واقع با تجربه مدیریت آموزش، تفکرم نسبت به خیلی از موارد تغییر کرد مسائلی که شاید تا قبل از آن به ضرورتش نمی اندیشیدم و اهمیتش بعنوان یک کارگردان و نمایشنامه نویس فقط برایم مهم بود نه در جایگاه آموزش آن.
مدیر مسئول آموزشگاه تئاتر آبان اضافه کرد: برای همین در روند و برنامه های آموزشی این آموزشگاه در ابتدا هنرجویان را با آثار کلاسیک آشنا می کنم زیرا نمی توان انکار کرد که دنیای امروز دنیای تخصص است و فرقی ندارد نقاش، موزیسین یا تئاتری باید با پروسه و روند شکل گیری آن هنر آشنا شود تا بتواند هم خلاق شود و هم تاثیرگذار.
زرنیخی با تاکید بر طی کردن پروسه گام به گام آموزش و تقویت بنیان های هنر، اظهار کرد: تئاتر هم باید مانند موسیقی دارای خط نت باشد و کسانی که وارد این عرصه می شوند از این خط بگذرند و به مرحله بعدی بروند، به جرات می توان گفت که ۷۰ درصد و حتی بیشتر از آن هایی که در سال های های اخیر وارد تئاتر می شوند یک شبه آمده اند و بدون هیچ ممیزی و آموزشی وارد این عرصه شده اند.
وی بیان کرد: تاکید من در آموزشگاهم بر برگزاری رپرتوآر به همین دلیل است، اینکه آموزشی که دیده شده محک زده و بعد به مرحله بعد آموزشی وارد شوند در واقع یک نوع گرید گذاری و درجه بندی است! شاخصه مهمی که تئاتر امروز ایران از آن بی بهره است.
زرنیخی با بیان اینکه از سطوح بالا این امر باید مدیریت شود، گفت: در این مسیر سیاست گذاری های کلان بسیار موثر است تخصیص بودجه و اعتبار به بخش آموزشی تئاتر و فرصت دهی به بخش خصوصی در این راستا در تربیت نسل باسواد برای تئاتر کشور موثر بود.
وی در مورد کارگردانی آثار شکسپیر که به تازگی در دستور کار رپرتوارهای آموزشگاهش قرار گرفته، می گوید: شکسپیر شاعر ملی بریتانیاست و برای آن ها از اهمیت خاصی برخوردار است از طرفی کارگردانی آثار او نیز دارای ویژگی های خاصی است؛ ولی قبل از بحث در مورد کارگردانی آثار شکسپیر باید نگاهی به وضعیت تئاتر در آن دوره داشت.
زرنیخی ادامه می دهد: در حوالی سال های ۱۶۰۰ میلادی الیزابت اول شرایط به نسبت مطلوبی برای بازیگران و نمایشگرها ایجاد کرد و فرصتی شد برای شکل گیری تئاتر و شکوفایی آن در بریتانیا و قدم های مهمی در این دوران در تئاتر بریتانیا افتاد و تاثیرات عمیق و مهمی داشت.
وی توضیح داد: حرکت دنیا به سمت مدرنیته بر هنر و به ویژه تئاتر اثر داشت و کم کم نیاز مخاطب و خواست او با توجه به شرایط و سبک زندگی در حال تغییر بود؛ با توجه به اهمیت شکسپیر برای مخاطب انگلستانی از سال ۱۹۳۰ کم کم کارگردان های تئاتر به دنبال شیوه هایی بودند تا هم خواست مخاطب برای دیدن آثار شکسپیر را فراهم کنند و هم روش و سبک گذشته را به دلیل المان های قدیمی تئاتر که مورد پسند مخاطب نبود را به کار نبرند.
زرنیخی ادامه داد: ویژگی های تئاتر دوران گذشته انگلستان و نمایش نامه های شکسپیر قطعا در حوصله مخاطب دنیای مدرن نبود، از طرفی کارگردانی تابلو محور و دکورهای سنگین هم هزینه بالایی داشت و هم خلاقیت را از کارگردان سلب می کرد و برای همین آن ها را بیشتر برای اجرای شیوه های جدیدتر ترغیب می کرد.
وی افزود: خواست مردم و تلاش کارگردانان از همان سال ها باعث تغییرات مهمی در تئاتر شد .کارگردانانی چون ویلیام پوئل و بارکر در آن سال ها سعی کردند با پایبندی به ساختار کلی و شمایل گذشته نوآوری هایی در اجرای این سبک نمایش ها داشته باشند.
این مدرس تئاتر گفت: یکی از اقدامات اساسی کارگردان ها ساده تر کردن صحنه ها و تاکید بر جنبه شعری شکسپیر بود،در این مسیر این دو کارگردان پیشقدم بودن و فعالیت ها و اقدامات آن ها مسیر را برای پایه گذار تئاتر الدویک در لندن هموارتر کرد که از برجسته ترین کارگردان های تئاتر الدویک که سهم بسزایی در کارگردانی مدرنیستی آثار شکسپیر داشت کارگردان خبره تئاتر الدویک گاتری بود.
زرنیخی توضیح داد: در واقع تاکید این دو کارگردان بر روی سادگی بود و علی رغم تمام انتقادهایی که به آن ها می شد آن ها این مسیر را آغاز کردند. بی شک صحنه های پرطمطراق و هزینه بر در دنیای امروز اصلا معنی نداشت بنابراین بتدریج نگاه مدرنیته در کارگردانی، طراحی، نوع اجرا، جلوه های بصری و وجه نقادانه تئاتر از اجتماع بیشتر قوت گرفت.
وی در خصوص کارگردانی آثار شکسپیر در ایران گفت: قطعا آثار مهمی چون آثار شکسپیر نباید بایگانی شوند. با توجه به اینکه مخاطب تئاتر در کشور ما خاص است و این مخاطب نه می خواهد کار سانتی مانتالیزم ببیند و نه دیگر زمان این نوع نگاه است باید در کارگردانی آثار کلاسیکی از این دست توجه بسیار داشت.
زرنیخی که در رپرتوآرهایش تلخیص کارگردانی آثار شکسپیر از ترجمه به آذین را برای هنرجویانش بر عهده دارد، گفت: من تلاشی را در این راستا شروع کرده ام و از آنجاییکه آثار شکسپیر ساختار و پایه های قوی دراماتیکی دارد باید در کارگردانی ضمن سادگی اثر را برای مخاطب جذاب کرد.
این کارگردان و نمایشنامه نویس ادامه داد: تلخیص یکی از مواردی است که در کارگردانی این آثار بسیار مهم است این مورد کار آسانی نیست زیرا باید به شکلی باشد که به ساختار اصلی درام لطمه ای نزند. تلخیص و دکور دو نکته مهم در کارگردانی های من بود از آنجاییکه مخاطب امروز زمان و حوصله گذشته را ندارد تلخیص مهم می شود.
زرنیخی با بیان اینکه «اتللو»، «هملت»، «ژولیوس سزار» و کمدی «تلاش بیهوده عشق» در برنامه کاری وی قرار داشت، ادامه داد: همانطور که اشاره کردم ایجاز و اختصار در کارگردانی این آثار برجسته می شود و حتی این مساله در دکور نیز متبلور می شود همین محدودیت بر خلاقیت کارگردان تاثیر دارد.
وی ادامه می دهد: تئاتر مدرن به سمتی می رود که در آن دکور تقریبا حذف شده است و ابزار کارگردان چند آکساسوار، تکیه صرف بر قدرت بازیگر در حدی که درک و دریافت خود را بتواند منتقل کند، اجتناب از رفتن و آمدن نورها است.
زرنیخی در پاسخ به این سوال که کارگردان ها چقدر این موارد مدنظرشان است، گفت: کسانی که تصمیم بر کارگردانی آثار شکسپیر می گیرند اهمیت مساله نوآوری در ارائه آثار کلاسیک می دانند. هر چند فقر اقتصادی و مشکل اقتصاد تئاتر مجالی برای ساختن دکورهای سنگین را نمی دهد و خود به خود این مساله منتفی است و المان ها جایگزین موارد دیگر می شود.
وی که در کنار آثار شکسپیر آثار چخوف را نیز در دستور کار رپرتوآرهایش قرار داده، افزود: خوشبختانه در میان هنرجویان و مخاطبان بازخوردهای مثبتی دریافت کرده ام. نباید انکار کرد که در حوزه آموزش تئاتر هنرمندانی چون برتولت برشت، چخوف و شکسپیر چقدر مهم است.