شنبه ۲۵ مرداد ۱۳۹۹  شماره ۱۳۰۷

امیدواری در عصر ناملایمات

میلاد قمی

عضو هیات مدیره انجمن مشاوره ایران شعبه استان مرکزی

انسان، بطور طبیعى در طول زندگى در این جهان با نگرانى‌ها و اضطراب‌هاى بسیارى رو در رو بوده و همواره جهت پیروزی بر آن‌ها و از میان بردن عوامل پیدایش آن‌ها کوشیده است. زندگی در هر مرحله دشواری‌های خود را دارد و در مسیر زندگی موانع و چالش های بسیار زیادی بر سر راه انسان ها قرار می‌گیرد، که استفاده و کاربرد موثر از مولفه های روان شناختی ودیعه نهاده شده در وجود انسان، به افراد کمک می کند بر این مشکلات فائق آید. خیلی از مواقع در شرایط مرزی یا بــه تعبیری شرایط دشوار زندگی قرار می گیریم، در این شرایط توانمندی های خاصی را در وجود خودمان کشف می کنیم که قبل از قرار گرفتن در آن شرایط دشوار اصلا آگاهی نسبت به وجود چنین توانمندی نداشتیم. شاید تصور کنید هدف محور بحث ما باشد اما باید بگویم داشتن هدف در زندگی تنها عامل موفقیت انسان نیست. بلکه هدف نیاز به یک نیروی محرک دارد. که آن امیدواری است. تصور کنید یک ماشین دارید ولی اگر آن را نرانید ماشین حرکت نمی‌کند؛ وجود امید در زندگی همانند نیروی راندن ماشین است. امید به انسان اجازه می‌دهد که با تلاش فراوان برای رسیدن به اهداف خود قدم بردارد و با موانع مجادله کند. افرادی که امید ندارند در زندگی به دنبال اهدافی می‌روند که نیازی به چالش نداشته باشد و با کوچک ترین مشکل، از ادامه مسیر درمانده شده و هدف خود را رها می‌کنند.
امید‌‌‌ داشتن به زندگی از مهم‌ترین اصول در زندگی است که به افراد کمک می‌کند بر موانع و مشکلات غلبه کرده و به اهداف خود برسند. با وجود امید، افراد شادی و رضایت بیشتری در زندگی خود احساس می‌کنند. اما شاید با وجود برخی مشکلات در دنیای امروز و زندگی شخصی، داشتن امید برایتان سخت شده باشد.
امید یکی از آن مواردی است که از زمان آغاز بشریت وجود داشته است و به عنوان عنصری اصلی در فلسفه ی بدبینانه و یا منفی گرایانه در نظر گرفته می‌شود، تا جایی که نیچه امید را بدترین نوع شر دانسته، زیرا که درد و رنج انسان را به تاخیر می‌اندازد.‌ از سوی دیگر، امید به عنوان یک نیروی الهام بخش تلقی می‌گردد، آنطور که الن چالمرز بیان کرده است: عوامل اصلی که شادی را به وجود می‌آورند عبارت اند از: کاری برای انجام دادن، کسی برای عشق ورزیدن و چیزی برای امیدوار بودن به آن. فرهنگ لغت وبستر امید را تمایل به تکمیل چیز با ارزشی با احتمال واقعی تحقق همراه با تداوم انتظار وقوع آن، تعریف می‌کند.‌ در فرهنگ نامه رندم‌هاوس نیز امید به صورت انتظار مثبت و فعال و مداوم برای تعقیب در جهت یک شایستگی مطلوب معقول تعریف شده است .
اسنایدر و همکارانش که در حوزه امید فعالیت می کنند، امیدواری را «مجموعه شناختی می‌دانند که مبتنی بر احساس موفقیت ناشی ازمنابع گوناگون (تصمیم‌های هدف مدار) و مسیرها (شیوه‌های انتخاب شده برای نیل به اهداف» است.‌ بنابراین، مسیرهای تفکر و منابع تفکر عناصر زیربنایی امیدواری یا تفکر هدف مدار تلقی می‌شوند.‌ «مسیرهای تفکر» انعکاس دهنده ظرفیت فرد برای تولید کانال‌های شناختی برای رسیدن به اهدافش است و منابع تفکر هم عبارتند از افکاری که افراد درباره توانایی‌ها و قابلیت‌های شان برای عبور از مسیرهای برگزیده تعریف کرده اند تا به اهداف شان برسند که از طریق ترکیب منابع و مسیرها، می‌توان به اهداف رسید.‌ اگر هر کدام از این دو عنصر شناختی وجود نداشته باشند، رسیدن به اهداف غیر ممکن است.
و از طرفی پژوهشگران دیگر پنج معنی برای امید درنظر گرفته اند که به روشن شدن ابعاد آن کمک می‌کند.‌اراده، راه، آرزو، افق فکری و عمل.
اراده: اراده بیشتر به مفهوم معنوی و غیر مادی امید اشاره دارد.‌ گاهی اوقات افرادی را می‌بینیم که طوری زندگی کرده یا کار می‌کنند که گویا به آنها الهام شده است. ‌می‌توان آن را به باد یا آتش تشبیه کرد که کاملا خالص است اما درجه و شدت دارد.‌ نقطه مقابل اراده، دلسردی و بیهودگی است.‌حالتی که فرد دست از تلاش می‌کشد و احساس درماندگی و افسردگی می‌کند.
راه: راه چیزی یا کسی است که فرد به آن امید بسته است.‌ به عبارت دیگر فرد امیدوار، امیدش را بر سر چیزی می‌گذارد.‌ باید دید که فرد اعتماد و اطمینان خود را صرف چه چیزی کرده است؟ گاهی اوقات فرد به توانایی‌ها و منابع خودش امید می‌بندد.‌ این نوع امید، خودکارآمدی یا اعتماد به نفس است.‌ فردی هم ممکن است به دیگران امید ببندد.‌ »تو تنها امید من هستی» یا «من به تو امید دارم».‌ مراجع نا امید، ممکن است به درمانگر خود بگوید که امیدم از دیگران قطع شده است. فرزند ارشد، تیم یا بازیکن ستاره ممکن است امید دیگران باشند.‌
آرزو: مفهوم دیگر امید، آرزو برای پیامد خاص است.‌ وقتی فرد مایل است تا نتیجه خاصی از چیزی بگیرد، از امید صحبت می‌کند و ممکن است آن را در جمله‌های اظهار شده خود بیان کند: «امیدوارم بیماری او خوب شود»، «امیدوارم از اعتیاد خلاص شود».‌
افق فکری: توانایی دیدن ورای پدیده‌ها، بیانگر افق فکری است. ‌بنابراین امید، بینشی است که برتر از شرایط فعلی می‌باشد.‌ از طریق چنین بینشی، فرد می‌تواند، طرح یا راهی را درنظر بگیرد.‌ چنین فرآیندی ممکن است برخلاف عمل شتاب زده باشد، ‌زیرا فرد امیدوار با افق فکری که دارد، پیامد پدیده‌ها را درنظر می‌گیرد.‌ بنابراین بی گدار به آب نمی‌زند. ‌امید به عنوان افق فکری، حاکی از باز بودن و پذیرش تجارب است.‌ تجاربی که ممکن است در آن تعالی وجود داشته باشد.‌ تجاربی که ممکن است فرد را به ورای وضعیت فعلی هدایت نماید.
عمل: امید هرچه که باشد، در عمل خود را نشان می‌دهد.‌ فردی که برخلاف شرایط نا امید کننده فعلی عمل می‌کند، درک عمیق خود را از امید نشان می‌دهد.‌ معلولی که برای موفقیت تلاش می‌کند، زندانی که برای حقوق بشر تلاش کرده و می‌نویسد، فردی که در شرایط خصمانه روزگار فعلی، برای صلح و دوستی تلاش می‌کند، همگی اعمالی را نشان می‌دهند که حاکی از امید است.‌ امید به معنی چشم پوشی و انکار شرارت نیست، بلکه به معنی زندگی و عمل در برابر آن است.
همچنین تحقیقات نشان داده که امید‌‌‌ داشتن به زندگی و پیش بینی سطح عملکرد افراد رابطه مستقیم با یکدیگر دارند. یعنی هر قدر امیدتان به زندگی بیشتر باشد، امکان موفقیت در زمینه‌های مختلف مثل شغلی، تحصیلی، ورزشی و غیره بیشتر می‌شود. امید فقط یک احساس خوب و زیبا نیست، بلکه سیستم انگیزش شناختی افراد نیز می‌باشد. به این معنی که احساسات شما به دنبال شناخت حرکت می‌کند و از مسیر خود منحرف نمی‌شود. انگیزه عاملی مهم در زمینه رشد و توسعه فردی است. که به ضورت خلاصه می توان گفت که صرف بیان امیدواری، نشان دهنده امیدواری نمی باشد و امیدواری مستلزم انجام فعالیت های شناختی و رفتاری می باشد و در مواردی نیز نیاز به مراجعه متخصص می باشد.