از نگاه شرکت مشاوره مدیریت مکینزی/بازار و کار آفرینی ایران در سه دهه آینده

شنبه ۳ مهر ۹۵ شماره ۴۲۳
وقایع استان: موسسه جهانی مکینزی اتاق فکر و بازوی تحقیقاتی شرکت مکینزی طی ۲۵ سال فعالیت خود با هدف کمک به رهبران کسب و کار و نهادهای عمومی و موسسات غیردولتی برای درک عمیق تحولات اقتصاد جهانی گزارش هایی را هر ساله منتشر می کند. این شکرت در ۶۱ کشور جهان دفتر دارد و با تیم هایی از سطوح مختلف سازمانها همکاری نموده و با دانش و تخصص منحصر به فرد خود به مشتریانش مشاوره می دهد.
این شرکت به مدت دو سال وقت صرف این نمود تا با اعضای ارشد و البته ایرانیان با سابقه در مورد چشم انداز آینده اقتصاد ایران در سه دهه آینده پژوهشی را سامان دهد که بخشی از این پژوهش درباره کالاهای مصرفی روزانه و خرده فروشی در ایران و فرهنگ کار آفرینی ایران را در زیر می خوانید، گزارش مکینزی از اقتصاد ایران در ۳ دهه آینده ترجمه حنظله سلیمانی و جواد عرب یارمحمدی است؛
برندهای داخلی و بازار پرمصرف ایران
ایرانیان خریداران بزرگی هستند، براساس برابری قدرت خرید، سرانه خرده فروشی در ایران بالاتر از روسیه، ترکیه و مالزی بوده وتقریبا برابر آلمان است.
برندهای داخلی، خرده فروشی و کالاهای مصرفی روزانه را در اختیار دارند. کارفور تنها برند خرده فروش جهانی است که در بازار ایران حضور چشمگیری دارد. تعداد اندکی از برندهای جهانی از جمله نستله، یونیلور دارای تولید در داخل ایران هستندو با این وجود بررسی ها نشان می دهد که ایرانیان اعتقاد دارند که برندهای بین المللی دارای کیفیت برتری نسبت به برندهای داخلی هستند. در کنار این موارد تمایل ایرانیان به برندهای بین المللی، ایران را به بازاری در حال رشد برای شرکت های چند ملیتی تبدیل نموده است.
بخش تولید کالاهای مصرفی روزانه بیشتر بازار خرده فروشی داخلی را تامکین می کند و کل فروش داخلی در سال ۲۰۱۵ قریب به ۶۰ میلیارد دلار بود. باید اذعان کرد بخش کالاهای مصرفی روزانه ایران تحت سلطه محصولات تولیدی داخلی است، واردات ۸ رصد فروش کالاهای مصرفی روزانه را تشکیل می دهد در حالی که این رقم در مکزیک و مالزی و حتی روسیه و هند به ۴۰ درصد می رسد.
در ترکیه محصولات وارداتی بیش از ۷۰ درصد است، فروش خوراکی و آشامیدنی بیشترین سهم بخش کالاهای مصرفی روزانه را تشکیل می دهد. تمام ده برند مواد غذایی بسته بندی، برندهای داخلی هستند که توسط شرکت هیا ایرانی تولید شده اند. محصولات آرایشی و بهداشتی که ۷ درصد فروش کالاهای مصرفی روزانه را تشکیل می دهند، حضور بیشتری از برندهای بین المللی را شاهد هستند و برند نیوآ برند اول در این قسمت است. علاوه بر این ایران بزرگترین بازار لوازم آرایشی در خاورمیانه است اما مشارکت خارجی ها در آن بسیار محدود است.
غلبه برندهای داخلی با توانایی های تولیدی چشمگیر ایران، از روغن های خوراکی مورد استفاده در غذاهای بسته بندی شده تا مواد معدنی و پتروشیمیایی به کار برده شده در شوینده ها، پشتیبانی می شود. در سال ۲۰۱۴ ایران برابر ۴ درصد فروش کالاهای مصرفی روزانه و عمدتا مواد غذایی را صادر نمود. حدود ۶۰ درصد این میزان به عراق و افغانستان صادر شد اما به پاکستان، ترکمنستان، ترکیه و امارات نیز صادرات صورت گرفته است. نسبت صادرات به فروش مزبور، کمتر از مراکش، تونس ، ترکیه و مصر است که به طور میانگین ۳۶ درصد فروش خود را صادر می کنند و این بدین معنا است که ایران پتانسیل رشد صادرات را دارد. در طول ۲۰ سال گذشته، صادرات ایران به طور میانگین سالانه با نرخ ۴/۶ درصد رشد داشته و این تقریبا نصف میانگین ۵/۹ درصدی همتایان است. اگر ایران بتواند به سطوح همتایان خود تا سال ۲۰۳۵ برسد، صادرات می تواند به ۵۳ میلیارد دلار افزایش یابد.
علیرغم تسلط شرکت های داخلی، فرصت های احتمالی برای سرمایه گذاری بین المللی چشمگیر است. تعرفه های ۲۵ درصد و بالاتر از دیگر همتایان است، از صنعت داخلی ایران حمایت می کند، اما همچنین ترغیب به تولید داخلی نیز می نمایند. به عنوان مثال نستله و یونیلور سابقه طولانس فعالیت در ایران را دارند و هر دو شرکت دارای شرکای محلی و امکانات تولیدی داخلی هستند. بنابراین برندهای بین المللی شاید به ایران به عنوان جایگاه تولیدی برای صادرات منطقه ای بنگرند. پیش بینی می کنیم که کل فرصت فروش سالیانه برای شرکت های جهانی مواد غذایی و نوشیدنی که در ایران تولید می کنند، می تواند تا سال ۲۰۳۵ به ۵۳ میلیارد دلار برسد که این ناشی از فروش داخلی و همچنین صادرات منطقه ای است
خرده فروشی مصرف بالا
در سال ۲۰۱۴ میزان واقعی خرده فروشی درایران ۱۲۸ میلیارد دلار بود. از لحاظ ارزش افزوده ناخالص، خرده فروشی پنجمین بخش بزرگ کشور(۲۸ میلیارد دلار) و با ۵/۲ میلیون نفر کار کن چهارمین بخش بزرگ از نظر اشتغال (۱۲ درصد کل اشتغال ایران) است. پیش بینی می کنیم که تا سال ۲۰۳۵ خرده فروشی سالانه داخلی به بیش از ۴۰۰ میلیارد دلار افزایش یابد. این متضمن این است که ارزش افزوده ناخالص می تواند به بیش از ۹۰ میلیارد دلار تا سال ۲۰۳۵ افزایش یابد که نرخ رشد سالانه ۶ درصد را در پی دارد. حتی با نرخ بهره وری قریب به ۷۰ درصد، این م تواند منجر به افزایش ۱/۴ میلیون نفری در اشتغال این بخش در ایران گردد.
با حدود ۸۵۰ هزار فروشگاه، چشم اندار ایران بسیار غیرمتمرکز است و اصولا متشکل از فروشگاههای کوچک مستقل است. فروشگاه رفاه به عنوان بزرگترین فروشگاه زنجیره ای ایران، سهم ۴/۱ درصدی در بازار مواد غذایی دارد، در حالی که به عنوان مثال فروشگاه تسکو به عنوان پیشرو در بریتانیا، سهمی ۲۸ درصدی از بازار را در اختیار دارد.
اگر چه تعداد مراکز خرید مدرن مانند سیتی سنتر اصفهان و اطلس مال درتهران در شهرهای بزرگ ایران در حال افزایش است، اما باز هم عمده فروش خواروبار و غیر آن توسط فروشگاههای سنتی صورت می گیرد. در سال ۲۰۱۴ تنها ۶ درصد از کل فروش توسط فروشگاههای مدرن صورت گرفته بود.
نکته دیگر این که، تنها ۱۶ درصد از نیروی کار خرده فروشی به صورت پاره وقت هستند در حالی که این رقم در آلمان، بریتانیا و آمریکا حدود ۳۵ درصد است.
فرهنگ کارآفرینی: یک فرهنگ کسب و کار با قدمت چندین قرن که هنوز زنده است
آمازون و اوبر در ایران حضور ندارند زیرا شرکتها ی آمریکا یی از فروش در ایران منع شده اند.
اما این بدین معنی نیست که ایرانی ها با محدودیت ها ی شدید دیجیتا لی مواج هستتند. برعکس، نسخ ها ی داخلی ایرانی از تما م این سرویس های ایجاد شده اند.
آنها عبارتند از دیوار، کرگ لیست ایرانی، ایسام نسخه داخلی ای بِی که خود توسط یک ایران بجود ا»ده است، کافه بازار، یک فروشگاه برنامه مانند گوگل پلی و کلوب که همانند فیس بوک است. یکی از موفق ترین وبگاه های دیجیتال، دیجی کالا است که بزرگترین پایگاه تجارت الکترونیک در خاورمیانه است. این وبگاه در سال ۲۰۰۶ تاسسیس شد و در حال حاضر ماهانه ۲/۴ میلیون نفر بازدید کننده منحصر به فرد دارد.
بخش خصوصی کارآفرین در ایران بسیار بزرگتر از شرکت های فناوری مقلد است.این بخش شامل شرکت هایی همچون شرکت سرمایه گذاری فیروزه، یک بانک سرمایه گذاری که ادعا می کند بیش از ۹۰ درصد تمام سبدهای سرمایه گذاری خارجی در بورس تهران را مدیریت می کند، گریفون کاپیتال یک بنگاه مدیریت دارایی پیشرو در توسعه صنعت خصوصی ایران، و سیناژن یک تولید کننده بیودارو در تهران است که تخصص آن، آ«تی بادی های منوکلونال برای انواع گروه های خونی است.
این گونه ابتکارات برای فرهنگی که ریشه های کار آفرینی و فرهنگ تجاری آن به بیش از دو هزار سال قبل باز می گردد، معمول است. جاده ابریشم از مسیری عبور می کرد که امروزه همان ایران است-در اواخر قرن سیزدهم، تاجر ونیزی مارکوپولو، مسحور ثروت و زیبایی شده بود، ودر طی اعصار، تجار ایران شهرت جهانی پیدا کردند.
امروزه نیز قوه ابداع و هوش تجاری ایرانیان، جهانی است: براساس سرشماری ملی، حداقل ۳ میلیون ایرانی در خارج از ایران زندگی می کنند که برخی از آنها کارآفرینان قابل توجهی هستند. اینها عبارتند از پیر امیدیار، موسس ایرانی متبد فرانسه شرکت ای بِی با ثروت خالص ۸ میلیارد دلار، امید کردستانی مدیر سابق تجاری گوگل با ثروت خالص ۱/۹ میلیارد دلار، فرهاد مشیری یک سرمایه گذار که از سهامداران تیم فوتبال اورتون انگلستان است با ثروت خالص ۱/۳ میلیارد دلار و آرش فردوسی همکار موسس دراپ باکس با ثروت ختالص ۵/. میلیارد دلار.
فرهنگ کار آفرینی یک دارایی چشمگیر است و تحقیقات گسترده، نقش حیاتی بنگاه های کوچک و متوسط را در ایجاد شغل نشان می دهند. به عنوان مثال در ایالات متحده بنگاه های با کمتر از ۵۰۰ کارمند تقریبا دو سوم تمام شغل های جدید را ایجاد می کنند، و به طور نامتناسبی به ابداعات و ابتکارات کمک می کنند، به گونه ای که تعداد ثبت اختراعات به ازای هز کارمند توسط این شرکت ها ۱۳ برابر شرکت های بزرگ است.
در ایران، یک نشانه از تاریخ طولانی و فرهنگ کسب و کار، تصور کارآفرینان است: براساس آمار دیده بان جهانی کارآفرینی ایرانی همتراز با آمریکایی ها بوده و در موقعیت بهتری نسبت به فرانسه قرار دارند.
بخش خصوصی و سازمانهای غیر دولتی در سالهای اخیر به واسطه خصوصی سازی بنگاه های تحت مالکیت دولت، فضای کار بیشتری پیدا کرده اند و تمام مقررات اعمال شده بر آنها، لزوما محدود کننده نیستند. براساس داده های بانک جهانی،شروع یک کسب و کار در ایران به عنوان درصدی از درآمد سرانه ملی، تنها یک ششم ترکیه هزینه دارد. ایران همچنین امتیاز نسبتا بالایی در خصوص اجرای قراردادها دارد، امال بطور کلی در رتبه بندی سهولت کسب و کار بانک جهانی، ایران در جایگاه ۱۱۸ ام در میان ۱۸۹ کشور قرار دارد و امتیازات آن در برخی موضوعات از قبیل ثبت دارایی، حمایت از سرمایه گذاران اقلیت و ورشکستگی، بسیار ضعیف است.