سه شنبه ۴ تیر ۱۳۹۸  شماره ۱۱۰۳

اختلال قرمز

درباره کم خونی که شایع ترین بیماری در میان زنان است

الهه فراهانی

کم‌خونی یا آنمی اختلال خونی شایعی است که در آن گلبول‌های قرمز یا هموگلوبین کافی در خون وجود ندارد. هموگلوبینی که در گلبول‌های قرمز خون وجود دارد باعث می‌شود تا اکسیژن به گلبول قرمز متصل شده و توسط مویرگ‌ها به بافت‌های مختلف بدن برسد. ازآنجایی که تمام سلول‌های بدن انسان برای زنده ماندن به اکسیژن وابسته‌اند، کمبود آن باعث هیپوکسی شده و گستره وسیعی از مشکلات را به‌همراه دارد.
کم خونی در خانم‌ها به نسبت آقایان بیشتر دیده می‌شود. کم خونی شدید احتمال ابتلا به بیماری قلبی و سرطان را افزایش می‌دهد. این موضوع تا جایی ادامه دارد که طبق آمار از سوی وزارت بهداشت یک چهارم زنان کشور دچار کم خونی هستند و این نشانگر طیف وسیعی از یک جامعه است.

یک چهارم زنان کشور از کم‌خونی رنج می‌برند
مدیرکل دفتر بهبود تغذیه جامعه وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی می گوید: حدود یک چهارم زنان سنین باروری (۱۵ تا ۴۹ سال) و بیشتر از یک سوم کودکان زیر ۲ سال کشور به کمبود آهن و کم خونی ناشی از آن مبتلا هستند.
زهرا عبداللهی می گوید: چنانچه برای ساختن گلبول های قرمز خون، آهن به مقدار کافی در دسترس نباشد، ابتدا فرد از ذخائر آهن بدن خود استفاده می‌کند و زمانی که کمبود آهن ادامه یابد، ذخائر بدن تخلیه می شود و کم خونی فقر آهن بروز می کند.
وی ادامه داد: کم خونی فقر آهن با عوارضی مانند کاهش مقاومت بدن در برابر عفونت، بهره هوشی کم در کودکان، پایین بودن قدرت یادگیری در کودکان و کاهش ظرفیت و توان کاری همراه است و کم خونی مادرباردار به دلیل کمبود آهن سبب تاخیر رشد جنین، تولد نوزاد باوزن کم (کمتر از ۲۵۰۰گرم) و افزایش مرگ و میر حین زایمان می‌شود چرا که از دست دادن خون به هنگام زایمان برای مادری که دچار کم خونی شدید است بسیار خطرناک بوده و ممکن است موجب مرگ مادر شود.
عبداللهی در رابطه با پیامدهای کم خونی، گفت: در صورت نبود پیشگیری و کنترل لازم، پیامدهای نامطلوب اجتماعی، اقتصادی بوجود می‌آید، کمبود آهن در برنامه غذایی روزانه، پایین بودن جذب آهن رژیم غذایی (غذاهای گیاهی مثل غلات ،حبوبات و سبزی‌ها)، عادات و الگوهای نامناسب غذایی مانند مصرف چای همراه با غذا یا بلافاصله بعد از غذا یا استفاده از نان‌هایی که در تهیه آن ها از جوش شیرین استفاده شده از علل کمبود آهن در بدن است.
این متخصص تغذیه، شروع نکردن به موقع تغذیه تکمیلی یا نامناسب بودن آن، تخلیه ذخائر آهن در بدن زنان به علت بارداری‌های مکرر و با فاصله کمتر از ۳ سال، ابتلاء به آلودگی‌های انگلی مانند کرم قلاب دار، ژیاردیا و مالاریا، بیماری‌های عفونی مکرر بخصوص بیماری های اسهالی و عفونت‌های تنفسی به دلیل کاهش اشتها را از دیگر علل کاهش جذب مواد مغذی دانست که موجب کمبود آهن می‌شود.
عبداللهی اضافه کرد: دفع زیاد آهن به دلیل خونریزی شدید در دوران قاعدگی یا بیماری‌های دستگاه گوارش مثل زخم معده و زخم اثنی عشر، همورویید (بواسیر) نیز از دیگر علل کمبود آهن است.
او، ضعف عمومی، خستگی مزمن، کم حوصلگی، حساسیت به سرما، تحریک پذیری و تغییرات رفتاری و گوشه گیری در کودکان و افسردگی ، رنگ پریدگی، سردرد، سرگیجه، بی‌خوابی، تاری دید و آمادگی برای سرماخوردگی، عفونت، بی اشتهایی، سوء هاضمه و در مراحل پیشرفته تر، تنگی نفس به همراه تپش قلب را از نشانه‌های کم خونی دانست که باید در صورت وجود علائم کم خونید به پزشک مراجعه تا ضمن آزمایش خون، درمان زیر نظر پزشک انجام شود.

غذاهای سرشار از آهن
مدیرکل دفتر بهبود تغذیه جامعه وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی در مورد غذاهای سرشار از آهن، گفت: در مواد غذایی دو نوع آهن وجود دارد، آهن هم در گوشت قرمز، ماهی، مرغ و جگر وجود دارد و معمولا نسبت کمی از کل آهن دریافتی را تشکیل می دهد و از قابلیت جذب بالایی برخوردار است و در حدود ۳۰-۲۰ درصد آن جذب می‌شود.
عبداللهی افزود: آهن غیرهم در منابع گیاهی مانند غلات، حبوبات، سبزی های سبز تیره مثل اسفناج و جعفری، انواع مغزها (پسته، بادام، گردو و فندق)، انواع خشکبار برگه هلو، آلو، زردآلو، خرما، کشمش و همچنین زرده تخم مرغ وجود دارد.
به گفته مدیرکل دفتر بهبود تغذیه جامعه وزارت بهداشت، استفاده از مواد غذایی آهن دار مثل گوشت قرمز، مرغ، ماهی، تخم مرغ و سبزی های سبز برگ مثل جعفری، کاهو، برگ چغندر و حبوبات مانند عدس و لوبیا در برنامه غذایی روزانه باعث جبران کمبود آهن می‌شود.
او افزود: استفاده از انواع خشکبار مانند برگه آلو، زرد آلو، انجیر خشک و کشمش وخرما به عنوان میان وعده در برنامه غذایی کودکان و نوجوانان وزنان باردار، پرهیز از نوشیدن چای یک ساعت قبل و یک تا دو ساعت بعد از صرف غذا، خوردن سبزی های تازه مثل سبزی خوردن و سالاد (کلم، گل کلم، گوجه فرنگی، فلفل دلمه ای، کاهو) و میوه‌های تازه مثل مرکبات پس از غذا، استفاده نانوایان از خمیر ورآمده برای تهیه نان، اضافه کردن مقدار کمی گوشت به غذاهای گیاهی برای افزایش جذب آهن را از دیگر راه های اساسی برای پیشگیری از کم خونی است.
عبداللهی، استفاده از توالت‌های بهداشتی و آب سالم برای جلوگیری از آلودگی‌های انگلی، شستن کامل دست ها با آب و صابون قبل از تهیه و مصرف غذا و پس از هر بار اجابت مزاج، مصرف یک قرص آهن از پایان ماه چهارم بارداری تا سه ماه پس از زایمان در زنان باردار، مصرف قطره آهن در کودکان همزمان با شروع غذای کمکی تا پایان دو سالگی (روزانه ۱۵ قطره)، مصرف یک قرص آهن در هفته در دختران سنین بلوغ به مدت ۱۶ هفته در سال و استفاده از نان‌های غنی شده با آهن و اسیدفولیک را نیز ضروری دانست.
زهرا سهیلی ، فوق تخصص خون و آنکولوژی در گفتگو با وقایع استان اظهار داشت: کم‎خونی فقر آهن، شایع‎ترین گونه کم‎خونی در زنان است.
وی افزود: این بیماری به دلیل کمبود آهن در تغذیه، دفع بیش‎ از حد خون در بلندمدت (مانند خونریزی گوارشی) یا سوءجذب آهن رخ می‌دهد.
سهیل در ارتباط با علت اصلی این بیماری در زنان تصریح کرد: علت ‎اصلی کم‎خونی کمبود آهن در زنان، هدر رفتن خون در زمان عادت‎ ماهیانه است و کمبود آهن بدون کم‎خونی در دختران ‎نوجوان سبب پایین ‎افتادن کیفیت ‎تحصیلی و ضریب‎ هوشی می‌شود.
وی ادامه داد: مصرف گوشت و جگر، مغزها مانند پسته، ماهی، زرده تخم‌مرغ، سبزی‎های دارای برگ سبز تیره مانند جعفری، اسفناج و حبوبات مثل عدس و لوبیا و همچنین میوه‌های خشک (مانند برگه‌ها) و دانه‌های روغنی در درمان مفید است. مصرف ویتامین C بعد از غذا (مانند آب‎لیمو) موجب افزایش جذب آهن و مصرف چای و قهوه موجب کاهش جذب آهن می‎شوند.
سهیلی به زنان باردار نیز توصیه کرد: روزانه یک قرص آهن از پایان ماه چهارم بارداری تا ۳ ماه پس از زایمان، مصرف کنند و مصرف قطره‎آهن را هم‎زمان با شروع تغذیه ‎تکمیلی تا پایان ۲ سالگی در کودکان خود ادامه دهند.
وی خاطرنشان کرد: اگرچه در مدارس قرص های ویتامینه و آهن به دانش آموزان توزیع می گردد اما این موضوع باید تحت نظارت مسئولان مدرسه به دانش آموزان ارائه گردد که به آنان آموزش دهند هنگامی که قرص آهن مصرف نمودند به مدت نیم ساعت قبل از آن و نیم ساعت پس از آن از مصرف لبنیات خودداری کنند تا این قرص به نحو مطلوب تاثیر خود را برجای گذارد.
***
خیلی‌ها کم خونی را مشکلی ساده می‌پندارند که با خوردن چند قرص آهن بدون تجویز پزشک حل می‌شود اما برخلاف این تصور، کم‌خونی ممکن است علامتی برای بروز شمار زیادی از بیماری‌ها باشد. گذشته از این حتی اگر کم‌خونی نشانه‌ بیماری ناخوشایندی هم نباشد به هر حال به شما خستگی مزمن هدیه می‌دهد و کارکرد روزانه را پایین می‌آورد. شاید دلیل اینکه بیش‌تر مردم کم‌خونی را جدی نمی‌گیرند این باشد که این اختلال خونی، مشکلی نسبتا رایج است و خیلی‌ها به آن مبتلا هستند اما اتفاقی که در کم‌خونی رخ می‌دهد این است که این اختلال علی‌رغم شایع بودن، قابل چشم‌پوشی نیست و باید به آن رسیدگی شود.
کم خونی شدید باعث بروز عوارضی از جمله اضطراب و تغییر در فشار خون و تعریق زیاد در فرد خواهد شد. کم‌خونی حاد می‌تواند زمینه شروع بیماری‌های قلبی و در صورت تداوم، ابتلا به سرطان‌های گوارشی باشد.