روزنامه وقایع استان مرکزی پایگاه رسمی اطلاع رسانی نشریه
یکشنبه ۱۶ خرداد ۹۵ شماره ۳۴۱
گروه اجتماعی-وقایع استان
ارمغان دنیای سرمایه برای کشورهای توسعه نیافته پدیده ای متفاوت و متعدد است، وقتی در فیلم روانی هیچکاک پسر جوان خون های مقتولین خود را شسته و به فاضلاب می فرستاد استعاره ای از دنیای سرمایه داری و جهان سوم بود، سرمایه داری برای زیبا بودن زندگی خود هر آنچه کثافت و آشغال است را به سمت جهان سوم و کشورهای توسعه نیافته سوق می دهد. در کشورهای توسعه یافته هر اتفاقی از روی ضرورت و نیاز اجتماعی ایجاد می شود و بستر آن از قبل فراهم است؛ اما در کشورهای درجه سوم، هستی و بستر اجتماعی هنوز آمادگی برای برخی پدیده ها را ندارد، ورود برخی کالاها و فرهنگ ها تغییر نوع زندگی بدون ایجاد مناسبات اصلی آن باعث تشتت و سردرگمی در کشورهای جهان سوم شده است، و پدیده هایی را به همراه آورده است که هر کدام مولد پدیده ها و اتفاق های دیگر است. توسعه نامتوازن اولین این مسائل است، در کشورهای جهان سوم و توسعه نیافته به دلیل وارداتی بودن بیشتر امکانات و ایجاد نشدن فرهنگ آن از طرفی وجود شکاف طبقاتی عمیق شاهد توزیع ناعادلانه امکانات هستیم. قطعا با توجه به این مدل آنچه از امکانات و لوازم زندگی بهتر در پایتخت و کلان شهرها موجود است و شهرهای کوچک و روستاها از این ملزومات که البته فقط ابزار مدرن بودن هستند نه اندیشه آن محروم می باشند. از آن جاییکه ذات انسان به سمت ارتقا سطح کیفی زندگی است، پس ناخودآگاه با توجه به نبود امنیت شغلی و شرایط کار در مناطق محروم تر جمعیت این نقاط به امید زندگی بهتر راهی پایتخت و کلان شهرها می شوند، از آن جاییکه کشور ما نیز به طور ویژه در زمینه هایی چون اشتغال زایی و ایجاد فرصت های شغلی دچار مشکل است، پس عده زیادی از مهاجرین رو به شغل های کاذب و بدون امنیت آورده و چون ضعف و ناتوانی مالی به آن ها اجازه حضور در خودِ شهر را نمی دهد، در حاشیه شهرها مستقر می شوند و پدیده حاشیه نشینی را رقم می زنند. حاشیه نشینی پدیده اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی و سیاسی جامعه، مسئله ای تاثیر گرفته از جنبه های به هم تنیده مسائل امروز است و قطعا پرداخت به آن نیاز به نگاه همه جانبه و مرکب دارد نه نگاهی تک بعدی. حاشیه یا سکونت گاه های غیررسمی در واقع به مناطقی اطلاق می شود که در آن بدون هیچ مجوزی خانه هایی ساخته شده است و تعدادی از مردم در آن زندگی می کنند، البته در بیشتر موارد این خانه ها بیشتر و نزدیک تر به آلونک هستند تا فضایی مناسب برای زندگی کردن. قطعا چنین فضایی بستر مساعدی برای تولد ناهنجاری ها و بزه های متعدد نیز خواهد شد، در مکانی که فرصت برای زندگی معمول و نرمال نیست و از آنجاییکه فرهنگ و اقتصاد رابطه ای دیالکیتک دارند نبود یکی حضور آن یکی را نیز کمرنگ می کند، پس بروز ناهنجاری هایی چون اعتیاد، خشونت، روسپیگری، توزیع مواد مخدر، افزایش بیماری های متعدد و … در این بخش ها بیشتر از سایر نقاط شهر دیده می شود. هم اکنون پدیده حاشیه نشینی در تمامی کشور ما وجود دارد و اهمیت رسیدگی به آن در حدی است که چندی پیش مشاور وزیر کشور در اراک اعلام کرد: حاشیه نشینی یکی از بسترهای مهم ایجاد ناهنجاری های اجتماعی است و این عدد در کشور ما بسیار بالا است. مشکینی تعداد حاشیه نشین های کشور را یازده میلیون و تعداد افرادی را که در بافت های فرسوده و نامناسب زندگی می کنند هفت میلیون عنوان کرده بود یعنی نزدیک به دوازده درصد از جمعیت کشور در چنین مناطقی زندگی می کنند. نقاط بحرانی یکی از تاثیرگذارترین عوامل در افزایش حاشیه نشینی است، یعنی مناطقی که در آن زمینه ایجاد اشتغال پایین است بنابراین راه را برای مهاجرت به مناطق دیگر و بزرگ تر به امید کسب شغل ایجاد می کند. استان مرکزی خصوصا به واسطه داشتن کارخانه ها و مراکز صنعتی با تعداد زیادی مهاجر از شهرستان ها و روستاهای اطراف مواجه است؛ بنابراین در بیشتر شهرستان های این استان پدیده حاشیه نشینی وجود دارد و مردمان ساکن این مناطق بغیر از اینکه در معرض ناهنجاری های محیط قرار دارند بلکه از اولین خدمات شهری نیز محروم هستند. هم اکنون در شهر اراک و ساوه به دلیل استقرار عمده مراکز صنعتی این پدیده شیوع بیشتری دارد و البته در شهرستان خمین نیز با این پدیده رو به رو هستیم. طبق آمار بیشتر افراد حاشیه نشین را روستاییان مهاجر که به دلیل همان توسعه نامتوازن، شغل اصلی خود یعنی تولید و کشاورزی را از دست داده را تشکیل می دهند، این یک واقعیت است که حاشیه نشینان به واقع افراد بزهکار و متخلفی نیستند؛ ولی از آنجاییکه جغرافیا و مکان بر روی نگاه و نوع زندگی افراد تاثیر دارد حاشیه نشینان بیشتر از اقشار دیگر جامعه در معرض آسیب قرار دارند. هم اکنون محله هایی چون فوتبال، باغ خلج، چشمه موشک ( کوی ولیعصر)، داوران، شهدای صفری در اراک و محله هایی چون بهزیستی، سورکان، هدایت، هادی آباد، پیک نیک گاز ساوه از جمله مناطق حاشیه نشین در دو شهر بزرگ و صنعتی استان مرکزی هستند، مناطقی که در آن ها توزیع خدمات شهری کم است و حتی شرایط رفت و آمد و امکانات اولیه زندگی میسر نیست. هم اکنون حاشیه نشینی یکی از پنج آسیب اولویت دار کشور است و دولت به دنبال آن است که به صورت ریشه ای و اساسی این مسئله را حل کند. به همین منظور اولین کارگروه ارتقا وضعیت اموراجتماعی، فرهنگی و سلامت استان مرکزی برگزار شد تا با همکاری ارگان های مختلف راهکاری برای حاشیه نشینی بیندیشند.
کارگروه ارتقاء وضعیت امور اجتماعی، فرهنگی و سلامت در راستای کنترل و کاهش آسیب‌های اجتماعی در مناطق حاشیه‌نشین به عنوان یکی از پنج مسئله اولویت‌دار کشور در جرم‌خیزی و جرم فرستی به سایر مناطق تشکیل شده است. این کارگروه دارای وظایفی چون بررسی و تصویب برنامه‌های کوتاه مدت، میان مدت و بلند مدت در زمینه اجتماعی، فرهنگی و سلامت محدوده‌ها و محله‌های هدف، مدیریت میان بخشی حوزه اجتماعی، فرهنگی و سلامت و ایجاد حلقه پیوند میان سطوح کلان برنامه‌ریزی با سطح محلی و غیره است.
مدیرکل دفتر امور اجتماعی استانداری مرکزی در این خصوص می گوید: سکونت گاه های غیر رسمی بخشی از بافت شهری در بیشتر مناطق کشور است، مناطقی که در کالبد خود با مشکلات عدیده ای رو به رو است و اغلب هم پر تراکم و جمعیت است.
غلامرضا فتح آبادی افزود: این مناطق دارای کیفیت پایین زندگی هستند و حفظ و اجرای حقوق انسانی و شهروندی یک مطالبه در این مناطق است.
وی با بیان اینکه هم اکنون ۳۰ درصد جمعیت جهان در سکونتگاه های غیر رسمی ساکن هستند، ادامه داد: در کشور ما ۹۰۰ پهنه غیر رسمی در یکصد شهر وجود دارد.
فتح آبادی تعداد منطقه های حاشیه نشین استان را ۳۰ منطقه عنوان و بیان کرد: در مجموع ۱۳۲ هزار نفر معادل ده درصد از جمعیت استان در این مناطق زندگی می کنند که البته از کیفیت پایین زندگی برخوردار هستند.
وی با اشاره و تعمیم یک تحقیق در خصوص مناطق حاشیه نشین گفت: ۲۳ و نیم درصد مردم این مناطق بی سواد هستند در حالیکه میانگین این در کشور حدود ۱۴ درصد است.
فتح آبادی تصریح کرد: فقط ۱۱ درصد از جمعیت این مناطق دارای تحصیلات بالای دیپلم هستند و ۸۴ درصد آن ها مهاجر می باشند.
وی تصریح کرد: طبق این تحقیق و آمار ۷۹ و نیم درصد مردم این مناطق دارای شغل هستند که عمده آن کارگر ساختمانی است که قطعا وضعیت شغلی پایداری ندارند.
فتح آبادی ادامه داد: ۳۵درصد از حاشیه نشینان اظهار کردند که یک فرد از اعضای خانواده اش بیمار و چهار درصد نیز دارای معلول هستند، همچنین ۲۱درصد از آزار و اذیت اراذل و اوباش گفته اند.
فتح آبادی که در اولین کارگروه ارتقا وضعیت اموراجتماعی، فرهنگی و سلامت استان سخن می گفت،افزود: این کارگروه به منظور اجرای پروژه های فرهنگی و اجتماعی در مناطق حاشیه نشین و بهبود وضعیت معیشت آن ها برگزار و مصوباتی در این راستا خواهد داشت.
وی توضیح داد: در طی ده سال اخیر هم دولت هم مجلس توجه ویژه ای به مسئله حاشیه نشینی داشته اند به طوریکه در سال ۸۷ قانون حمایت از احیا و نوسازی در این مناطق به تصویب رسیده و سند ملی راهبردی احیا و نوسازی در این مناطق در سال ۹۳ تهیه شده است.
فتح آبادی اظهار کرد: رسیدگی به مناطق حاشیه نشین و رفع مشکلات این مناطق بسیار اهمیت دارد و در این راستا اهداف و برنامه‌هایی از جمله ارتقا کیفیت زندگی، احقاق حقوق شهروندی و تقویت مشارکت‌های مردمی مد نظر قرار گرفته است.
مدیر کل دفتر امور اجتماعی فرهنگی استانداری استان مرکزی تاکید کرد: در راستای تحقق اهداف تعیین شده در این مناطق شوراها و دسته‌های محلی می‌توانند بسیار کمک کننده و موثر باشند. باید جهت شکل گیری این نهادهای مردمی جهت گسترش مشارکت‌های مردمی اهتمام بورزیم.
فتح‌آبادی با بیان اینکه ۴۰۰ میلیارد تومان در اختیار وزارت کشور جهت تخصیص در حوزه اجتماعی قرار داده شده است، افزود: با توجه به تامین اعتبارات باید برنامه‌های مشخص، مدون و کارشناسی شده توسط دستگاه‌های اجرایی تهیه و ارائه شود که از این فرصت جهت ارتقاء وضعیت اجتماعی استان به نحو مطلوبی بهره گرفته شود.
وی تاکید کرد: دستگاه‌های اجرایی می‌بایست آخرین امکانات و ظرفیت‌های دستگاه مربوطه را جهت اجرای طرح و برنامه در سکونتگاه‌های غیر رسمی به استانداری استان مرکزی ارائه دهند که بر مبنای ظرفیت‌ها برنامه‌ریزی صورت گیرد.
مدیر کل دفتر امور اجتماعی فرهنگی استانداری استان مرکزی اولویت برنامه‌ها را اتمام پروژه‌های نیمه تمام در سکونتگاه‌های غیر رسمی دانست و افزود: ۱۵ طرح نیمه تمام داریم که باید با همکاری اعضا به اتمام برسد.
فتح‌آبادی تاکید کرد: برنامه‌ریزی جهت تعریف و اجرای طرح‌ها باید به گونه‌ای باشد که ظرف مدت یک سال اثر طرح‌ها در اجتماع مشهود باشد.
اشرف بهادری مسئول سابق کمیسیون فرهنگی و عضو کنونی شورای شهر نیز در این جلسه گفت: سکونت گاه های غیر رسمی دارای جمعیت بالایی هستند که قطعا دارای حقوق شهروندی می باشند.
وی افزود: چون این مناطق جز بافت شهری محسوب نمی شوند و هیچ کدام از ساختمان های آن دارای مجوز نیستند و عوارض پرداخت نمی کنند بنابراین در لیست خدمات شهری قرار ندارند؛ ولی شورای شهر و شهرداری وظیفه انسانی خود می داند که به این مناطق خدمت ارائه دهد.
بهادری توضیح داد: درست است بیشتر این محله ها صعب العبور است و ایجاد انشعاب در آن بسیار سخت است ولی داشتن انشعابات یا آسفالت بودن معابر جز حقوق اولیه شهروندی است.
وی با بیان اینکه می توان برای توسعه فرهنگی از ظرفیت هایی چون مساجد و مدارس در این مناطق استفاده کرد، اظهار کرد: این اقدامات نیاز به ساماندهی و مدیریت منسجم دارد؛ ولی مسئله در زمینه حاشیه نشینی اجرای برنامه های بلند مدت و اولویت دادن به آن هاست، زیرا هر برنامه کوتاه مدتی به نوعی هزینه اضافه کردن است.
بهادری توضیح داد: برای ارائه خدمات بهتر به حاشیه نشین ها بهتر است ابتدا بافت آن مناطق تغییر کند مثلا با تجمیع واحدها و خانه ها فرصت را برای ارائه خدمات مساعدتر کرد.
معاون دانشگاه علوم پزشکی اراک نیز در این نشست به مشکلات موجود در سکونتگاه‌های غیررسمی در زمینه سلامت اظهار داشت: باتوجه به اینکه ساکنان این سکونتگاه‌ها با مشکلات زیادی مواجه هستند اما مهمترین مشکل موجود در این مناطق نبود امکانات بهداشتی است.
سعید حیدری افزود: ما در ابتدا باید به فکر ایجاد زمینه برای فراهم کردن خدمات بهداشتی در این مناطق باشیم چراکه این مناطق حتی برای تامین سلامت ساکنان نیز دچار فقر است.
وی تصریح کرد: این مناطق نیازمند مکان‌های مناسب درمانی هستند اما بیشتر مکان‌های درمانی در این مناطق به‌صورت استیجاری هستند و پایداری و ثبات ندارند که این مهم باید با کمک ارگان‌های دولتی رفع شود.
دکتر فرهاد امام جمعه جامعه شناس و پزوهشگر در خصوص پدیده حاشیه نشینی گفت: اما معمولا در نشست ها و جلسات یک تصویر کلی از مسئله ارائه می دهیم، در حالی که این کلی گویی نه دربردارنده جزئیات و نه مناسبات حاکم بر آن موضوع است.
وی افزود: حاشیه نشینی مسئله و رنج دیرپای اجتماعی است که تار و پود برخی شهرهای صنعتی و در حال کلان شدنِ جهان سوم با آن روبه رو است و این افزایش جمعیت ها به شهرها فشار و استرس وارد می کند.
امام جمعه تاکید کرد: تجربه علمی و کارشناسی نشان داده است که ساکنین مناطق حاشیه مردم آسیب دیده و رنج کشیده اند که برخی از آن ها دارای بحران و عقده هایی هستند و حتی ممکن است مخاطراتی را نیز به بخش های مناطق دیگر منتقل کنند چون سرقت، انتقال بیماری ها، توزیع مواد و…
وی ادامه داد: اگر این مسئله یک عارضه است نباید با رویکرد جلسه ای و نشستن پشت میز به آن پرداخت زیرا صندلی نشینی مرهم اینگونه دردها نیست.
این پژوهشگر و جامعه شناس ادامه داد: محققان اجتماعی خیلی قائل به این نیستند که در خصوص آسیب ها و پدیده های اجتماعی در جایی نشست و گفتگو کرد بلکه باید در آن مکان حرکت داشت و برویم مستقر شویم.
امام جمعه ادامه داد: برنامه کوتاه مدت در این خصوص الزامی است و می توان در گام اول بر راه اندازی دفاتر خدمات اجتماعی تمرکز کرد و در آن کارشناس سلامت و مددکار اجتماعی هر سه ماه یکبار از وضعیت موجود در منطقه گزارش بدهند.
در واقع برای حل مسئله باید گزارش از زمین و منطقه داده شود و گزارش از ذهن یا دانشگاه منطقی نیست.
در زندگی و مکان واقعی روابط اجتماعی خیلی پیچیده تر است و متفاوت تر از تئوری های علمی است و باید برای حل بحران آن نگاهی دقیق تر و جزئی تر داشت.
راه اندازی دفاتر خدمات اجتماعی شاید گامی موثر در راستای آسیب شناسی در مکان باشد تجربه ای از خود زمین و مکان و قطعا برنامه های دیگر همگی اولویت های بعدی هستند.
بی شک نمی توان از اهمیت مسئله حاشیه نشینی در جوامع گذشت، مسئله ای که قطعا فقط با برگزاری جلسات نمی توان برای آن راهکار ایجاد کرد. بی شک ایجاد فرصت های توسعه همه جانبه و برابر در همه شهرها راهکار اولیه برای خروج از بحران حاشیه نشینی است زیرا بر اساس تحقیق بانک جهانی علت اصلی مهاجرت به کلان شهرها و گسترش حاشیه نشینی به ترتیب اهمیت؛ اول فرصت شغلی، دوم کسب درآمد بیشتر و سوم تسهیلات و امکانات است. بنابراین بحث مسکن دیگر در اولویت قرار نمی گیرد. در واقع مهاجرین برای کسب شغل، درآمد بیشتر و امکانات بیشتر مهاجرت می کنند و در نگاه اولیه خود کیفیت مسکن و مکان زندگی در اولویت آن ها قرار ندارد. بنابراین چنانچه فرصت های شغلی، درآمد و امکانات بصورت عادلانه در همه جای کشور توزیع شود جلوی مهاجرت بی رویه که به حاشیه نشینی منجر شده، تا حد زیادی گرفته می شود.
از طرفی پذیرش اصل وجود حقیقتی به نام سکونت گاه های غیر رسمی از طرف مسوولان و سیاستمداران نیز مسئله ایست که می تواند به رفع مشکلات این نواحی کمک کند.
