به بهانه روز ملی سینما در ایران/سوغات فرنگ

یکشنبه ۲۱ شهریور ۹۵   شماره ۴۱۵

وقایع استان:
بیست و یکم شهریور ماه روز ملی سینماست، روزی که یکبار از تقویم ملی ایران حذف شد و بار دیگر به این تقویم بازگشت.
در صدمین سال ورود به سینما در سال ۱۳۷۹ بعد از کش و قوس های فراوان در چهارمین جشن بزرگ سینمای ایران ۲۱ شهریور ماه به عنوان «روز ملی سینما» شناخته شد و ۲۱ شهریور ماه به عنوان روزی نمادین وارد تقویم شد؛ اما در سال ۹۱ به دلیل برخی اختلافات میان خانه سینما و سازمان سینمای کشور وجود داشت که نهایتا منجر به تعطیلی موقت خانه سینما شد این روز از بخش اصلی تقویم حذف و به بخش ضمایم منتقل شد البته تصمیم گیرنده اصلی در حذف این نام از تقویم شورای فرهنگ عمومی بوده است و دلیل و توجیه آن ها شلوغی تقویم رسمی کشور اعلام شده بود.
حذف نام روز سینما از تقویم های رسمی تا سال ۹۳ ادامه داشت تا اینکه علی جنتی وزیر فرهنگ دولت یازدهم، در اولین مراسم جشن ملی سینما که بعد از بازگشایی خانه سینما در دولت تدبیر و امید برگزار شد از بازگشت مجدد روز سینما به تقویم خبر داد که باعث خرسندی اهالی سینما شد و از سال ۹۴ دوباره نام روز ملی سینما به تقویم رسمی کشور بازگشت تا بهانه ای باشد برای پرداخت به هنر جادویی سینما در ایران و شاید توجه به دغدغه های سینماگران.
اما سینما کی و چطور وارد ایران شد؟
برادران لومیر در دسامبر ۱۸۹۵ میلادی (۱۲۷۴ ه ش) دستگاهی را به راه انداختند که سینما توگراف نام داشت.این دستگاه پیچیده عکس های متحرک را نشان می داد و آنها با چرخاندن دستک آن عکس های متحرک را روی پرده ای سفید به نمایش می گذاشتند.
اولین دستگاه سینماتوگراف ایران را مظفرالدین شاه قاجار در سال ۱۲۷۹ وارد ایران کرد. البته تا ۱۲ سال بعد، یعنی سال ۱۲۹۱ از آن استفاده نشد؛ چون سالن سینمای عمومی وجود نداشت. تا سال ۱۳۰۹ هم هیچ فیلم ایرانی ساخته نشد و چند سینمایی هم که تاسیس شده بودند، فیلم های غربی و فرنگی با زیرنویس های فارسی پخش می کردند. اما سال ۱۳۰۹ اولین فیلم ایرانی سینما ساخته شد تا سینما و فیلم سازی به طور رسمی در ایران کلید بخورد. آبی و رابی و دختر لر اولین فیلم های سینمای ایران بودند، سینما کم کم گسترش یافت و از تهران وارد شهرستان ها شد، اراک از جمله شهرهایی بود که در دهه دوم سال ۱۳۰۰ خورشیدی صاحب سینما شد. در پدید آمدن سینما در اراک مهاجرین روس و ارمنی نقش بزرگی را ایفا کردند. علت پا نگرفتن سینما توسط ایرانی‌ها یا افراد مقیم اراک وجود تعصبات مذهبی در جامعه آن زمان بود زیرا برخی از مردم وجود سینما را موجب افزایش فساد و بی بندوباری می‌دانستند. به همین سبب ارامنه زمینه را برای ایجاد سینما مناسب دانستند.
سینما برق نخستین سینمای اراک
در کتاب تاریخچه سینما در اراک نوشته علی حیدر شاه حسینی آمده است: «تاریخ دقیق افتتاح نخستین سینما در اراک، محل اختلاف صاحبنظران است به طوری که یکی ۱۳۰۹ را سال آغاز به کار سینما در این شهر و دیگری سال ۱۳۱۱ یا ۱۳۱۲ را برای این واقعه ذکر کرده است و البته آنان به دلیل عدم اطمینان از این تاریخ ها از واژه ی «به ظن قوی» و«به احتمال» استفاده کرده اند.
با توجه به مدارک موجود، نخستین سینمای اراک به نام «آریان» یا «برق»که به خاطر مجاورت با کارخانه برق به این عنوان نامیده می شده و یادآور اهمیت الکتریسیته در صنعت سینما است. اختلاف بین منابع در خصوص تاریخ افتتاح دومین سینمای اراک، حتی بیش از اولین است به طوری که بر اساس منابع مختلف، این سینما به نام «اراک» در یکی از سال های ۱۳۱۰، ۱۳۱۴ و یا ۱۳۱۸در محل پاساژ امیرکبیر فعلی افتتاح شده است، این سینما توسط «اُکسن عجمیان» و برادرش «خسرو» که از مهاجرین بلشویک روسی بودند با خرید بخشی از تجهیزات قابل استفاده سینما آریان پایه گذاری شد و برای دوری از صدای مزاحم موتورهای مولد کارخانه برق نزدیک به میدان اصلی و مرکزی شهر ساخته شد و چون صاحبان آن ارمنی بودند به «سینما موسیو» معروف شده بود و هنوز هم اراکی های قدیمی به همین نام از آن یاد می کنند.»
سینمای متفقین
سینمای متفقین یکی دیگر از سینماهای اراک در دوران جنگ جهانی دوم بود که در همین کتاب آمده است:« نیروهای متفقین سرگرمی خاص خود را داشتند تا جایی که میان سال های۱۳۲۰ تا ۱۳۲۴ آمریکایی های مقیم اراک یک سالن اختصاصی سینما برای خود تاسیس کرده بود . این سینما همزمان با جنگ جهانی دوم جهانی در محل فعلی باشگاه راه آهن راه اندازی شد.»
سینما ایران ( کاپری- عصر جدید)
۱۳۳۲، سال دگرگونی سینمای ایران از نظر به کارگیری مضامین تازه هم بود و آن را می توان سرآغاز حاکمیت رقص و آواز بر این سینما دانست. در این سال ساخت سالن سینما نیز در ایران نسبتا رونق داشت به طوری که سه سینما در تهران و چهار سینما در شهرستان ها دایر شده که یکی از آن ها سینما ایران در اراک است که توسط عزیزالله کردوانی و امین امینی تاسیس و در دیماه ۱۳۳۲ با نمایش فیلم دختر لر افتتاح شد.
سینما دنیا (فرهنگ)
هر چند از دیدگاه برخی مورخان، سینمای ایران در سال ۱۳۳۹از نظر تولید، دستاورد چشم گیری ندارد و همچنان درجا میزند ولی در این سال ساخت سالن سینما در تهران با سه سینما و در شهرستان ها با ۱۵ سینما از رونق خوبی برخوردار بوده است که یکی از آن ها «سینما دنیا» اراک است که در دیماه همین سال با ظرفیت ۷۰۰ نفر و نمایش فیلم میهن پرستان افتتاح شد.
سینما استقلال (قصر طلایی)
این سینما در سال ۱۳۵۱ با نمایش فیلم «قلعه عقاب ها» افتتاح شد.
سینماهای شهرصنعتی
بعد از سال ۱۳۵۰ سه سینمای دیگر در اراک تاسیس شد که هر سه در شهرصنعتی قرار داشتند و بیشتر کارکنان مراکز صنعتی از آن استفاده می کردند.
یکی از این سه سینما تابستانی بود و گنجایش ۶۰۰ تماشاگر را داشت که در سال ۱۳۵۷ تعطیل شد. با شروع کار سینمای تابستانی شهرصنعتی، سینمای سرپوشیده دیگری ساخته شد که تا سال ۱۳۵۷ فعالیت داشت و بعد از آن تعطیل شد.
سومین سینمای شهرصنعتی (نهمین سینمای شهر اراک) در سال ۱۳۶۰ با نمایش فیلم اعدامی و با نام سینمای شهرصنعتی شروع به کار کرد.
هرچند هر کدام از این سینماها سرنوشت متفاوتی داشتند و هم اکنون فقط سینما فرهنگ و عصر جدید باقی مانده اند و سینما قصر طلایی نیز تبدیل به یک مجتمع فرهنگی و هنری شده است.