گفتگو با « محمود کلنگری» کاشف «مشت زن کوچک» پیرامون مسائل زیست محیطی شهر/چیزهای کوچکِ با اهمیت

یکشنبه ۲ اردیبهشت ۹۷ شماره ۸۲۳

***

وقایع استان

سمیه انصاری فر

***

محمود کلنگری یکی از جوانانیست که در حوزه محیط زیست به ویژه حیات وحش فعالیت گسترده دارد. اهمیت اقدامات او از این بابت است که او تنها یک داوطلب نیست بلکه در این حوزه به صورت علمی قدم نهاده و در واقع یک پژوهشگر و محقق نیز هست.
ترجمه کتاب و مقاله های مختلف در موضوعاتی چون تالاب ها، تنوع زیستی، سموم کشاورزی و توسعه پایدار از جمله فعالیت های اوست. وی هم اکنون یک کتاب نیز در دست چاپ دارد. کلنگری جایزه قهرمان تالاب و جایزه کنشگر برتر در حوزه حقوق حیوانات را نیز در کارنامه کاری خود دارد. تدریس پرنده شناسی و پرنده نگری از دیگر فعالیت های اوست. او به تازگی گونه ای جدید از بی مهرگان را در مرکز کشور کشف کرده است. کلنگری برای این گونه کشف شده اش نام «مشت زن کوچک» را انتخاب کرده است. در این شماره از «وقایع استان» به گپ و گفت با او نشسته ایم تا از دیدگاه او در جایگاه یک کارشناس و محقق به مسائل زیست محیطی استان بپردازیم.

 آیا بحث آلودگی و مباحث آن در شهر ما دچار کلیشه و تکرار نشده اند؟
بله اینطور است. در بحث آلودگی هوای شهر اراک هم عوامل انسانی و هم غیرانسانی موثر است. ولی شاید آنچه مهم است این باشد که در طی این سال ها نگاه تخصصی به این مسئله نبوده است و گاهی مطالبی عنوان می شود که خیلی اساس و پایه علمی ندارد. یکی از این موارد ریزگردهایی است که در تابستــان از سمت تالاب میقــان به اراک می آید. این مشکل از سال های دور وجود داشته است و مشکل سال های اخیر نیست و با توجه به پوشش فقیر گیاهی این منطقه و خشکی نواحی از آن در تابستان طبیعی است این صحبت که این مسئله پایه سولفات سدیــم دارد و از برداشت آن ناشـی می شود غیر کارشناسی است. از طرفی طبق تحقیقات اثر منفی این ریزگردها بر جسم تنها بالارفتن غلظت خون است و سرطانزا بودن آن ها تایید نشده است. از طرفی صنایع و وسائل نقلیه در سال های اخیر در آلودگی هوا تاثیر بسیار داشته اند به ویژه در زمستان ها که پدیده وارورنگی هوا آن را تشدید می کند؛ ولی این ها تنها مشکلات آلودگی هوا نیستند. در آلودگی هوا و افزایش آن مسائل دیگری نیز دخیل هستند که شاید کمتر به چشم آمده و در مورد آن ها صحبت نشده است مسائلی که ریشه در نحوه مدیریت ها و عملکرد ارگان های مختلف دارد. متاسفانه آنچه در کشور و استان دیده می شود جزیره ای شدن عملکرد سازمان ها است و هیچ وحدت رویه و هم سویــی بین آن ها دیده نمی شود. بعنوان مثال بحث مرتفع سازی در شهری چون اراک بسیار مهم است و در آلودگی هوا نیز موثر است. ولی در این خصوص هیچ همکاری میان شهرداری، نظام مهندسی، منابع طبیعی و محیط زیست دیده نمی شود. مرتفع سازی در شهر اراک بدون هیچ الگویی و در تمامی نقاط آن حتی در دامنه کوه ها انجـام می شود. وجود این ساختمان های چند طبقه در کنار ساختمان دو یا سه طبقه علاوه بر بهم ریختگی منظر شهری مانع عبور باد و جریان آن در شهر می شود زیرا سازو کار این ساختمان ها همچون بادشکن ها است. دادن مجوز به این مرتفع سازی ها بدون هیچ پروتکل زیست محیطی در شهرداری و نظام مهندسی آن هم در شهری چون اراک که به دلیل محصور بودن در میان کوه ها از گذشته مشکل وزش باد داشته همان عدم همکاری را نشان می دهد. قطعا اگر باد به راحتی در جریان باشد برخی آلودگی ها را جابه جا می کند.
مورد دیگر که شاید هیچ توجهی به آن نشده باشد این است که زمین های دست نخورده یا ساختمان های ویران شده در برخی مناطق شهری وجود دارند که خودشان کانون محلی ریزگردها هستند. در تهران دیده می شود زمین هایی اینچنینی تملک و به پارک تبدیل شده اند در حالیکه در اراک اغلب به حال خود رها شده اند.
مسئله دیگر پوشش گیاهی موجود در شهر است. پوشش گیاهی اراک غیرکارشناسی است در حالیکه در شهر اراک باید درختان و گیاهان پهن برگ که قدرت پالایش هوا را داشته باشند کاشته شود.
متاسفانه بسیاری از درختان شهر اراک به ویژه باغ های کرهرود و سنجان که ریه های شهر اراک نام دارند به دلیل اینکه مالک شخصی دارند در حال از بین رفتن هستند و متاسفانه شهرداری هیچ مشارکتی با مالکین این باغ ها برای حفظ درختانشان ندارد چه از حیث آبیاری، چه آفت ها و … و طنز ماجرا و تناقض اینجاست که برای نگاه داشتن این درختان باارزش کاری نمی شود ولی اقدام به کاشت درخت در مناطق دیگر می کنند. همانطور که گفتم گونه شناسی درختان بسیار مهم است. مــا می توانیم در کاشته های جدیدمـان گونه های مناسب برای شهر را شناسایی و حتی گونه غیربومی استفاده کنیم گونه هایی که به آب کمتری نیاز داشته باشند، در برابر خشکی و آفت ها مقاوم تر باشند و جذب فلزات سنگینشان بالا باشد.
البته استفاده از برخی تجهیزات در مبلمان شهری نیز بسیار موثر است. در دنیا برخی ابزار و تکنولوژی ها برای فیلتراسیون هوا وجود دارد که سازوکاری شبیه درختان دارد. چرا نباید تعدادی از این ها برای شهر تهیه شوند که هم هوا را تصفیه کنند و هم شاید محققانمان از روی آن بومی سازی کنند. این ها مواردی است که شاید در کنار مسائلی چون رودر رو شدن با صنایع با هزینه و انرژی کمتری در کاهش آلودگی تاثیر داشته باشند.

 با توجه به اینکه خودروها یکی از عوال آلودگی هستند غیر از ساخت تقاطع غیرهمسطح چه کارهایی در کاهش ترافیک یا آلودگی ناشی از آن ها باید کرد؟
یک تجربه جهانی وجود دارد که هر چقدر مسیرهای مواصلاتی در شهرها اضافه و عریض تر شود باز هم در مسابقه با خودروها بازنده خواهد بود زیرا همزمان جمعیت افزوده می شود و شیوه زندگی نیز در حال تغییر است بعنوان مثال یک تحقیق آماری در آمریکا نشان می دهد که طی ۵۰ سال گذشته تعداد افراد یک خانواده کمتر و تعداد ماشین هایشان بیشتر شده است و این روند در باقی دنیا نیز در حال تکرار است. در این مورد باز مدیریت تلفیقی مهم است یعنی اگر بخواهیم کنار افزایش مسیرها مردم کمتر خودرو سوار یا خودروهای بهتری سوار شوند باز نیاز به این نوع نگرش و مدیریت است. هم اکنون شرکت های خودروسازی در جهان بنا دارند بخش اعظم تولیدات خود را به خودروهای برقی اختصاص دهند.در حالیکه این نوع خودروها در کشور ما هنوز ناشناخته اند و یا در حد رویا هستند. البته خودروهای برقی دارای آلودگی کمتری هستند؛ ولی نکته مهم این است که این انرژی چطور تولید می شود؟ فرض کنید اینگونه خودروها در کشور ما به تولید برسد اگر قرار باشد سوخت آن با نیروگاه های حرارتی فسیلی که خود منشا آلودگی هستند تولید شوند تاثیری در کاهش آلودگی ندارد مگر اینکه این برق با انرژی های پاکی چون انرژی بادی و خورشیدی تولید شود.
نکته دیگر بحث جایگزین کردن وسیله نقلیه دیگر است مانند دوچرخه باید دید در این خصوص چه قوانینی وجود دارد و مثلا کدام قوانین از دوچرخه سوار حمایت می کند. اینجاست که بحث مدیریت تلفیقــی باز پررنگ مـی شود یعنی دستگاه ها و ارگان های مختلف چقدر در تعامل با یکدیگر هستند تا بتوان هدفی را پیش برد.
کار افرادی چون من پیدا کردن گره های کوری است که باز کردن آن ها نیاز به هزینه و انرژی زیادی نداشته باشد. یک مثال کوچک دیگر می زنم مثلا در بحث آلودگی هوا یکی از پارامترهای مهم وجود سرب است چرا نباید الزام شود که در شهرهایی چون اراک سوخت بدون سرب عرضه شود فکر نمی کنم خیلی تفاوت قیمت نسبت به سوخت معمولی داشته باشد و یا آن اضافه هزینه در برابر هزینه آلودگی ناشی از سرب که سرطان زاست چیزی نیست.

 یکی از چالش های زیست محیطی کشور خشکسالی است. چه تحلیلی در این خصوص دارید؟
یکی از بخش های مهم و موثر در این حوزه که نیاز به مدیریت دارد بخش کشاورزی است. استان مرکزی یکی از استان هایی است که از منابع آب زیرزمینی استفاده می کند بنابراین باید بر این بخش نظارت داشت. باید دید چقدر چاه های غیرمجاز مسدود می شوند و یا چه راهکارهایی برای جلوگیری از تبدیل چاه های عمیق به نیمه عمیق وجود دارد و به نظر من بغیر از گشت آب بایـد گشت هایی برای نظارت بر اقدامات صاحبان ادواتی که چاه های عمیق ایجاد می کنند نیز باشد.
یک مورد مهم دیگر کشت گونه های مختلف مانند صیفی جات است که آب بسیــاری مصرف می کنند باید جلوی چنین کشت هایی گرفته شود متاسفانه دیده می شود که با وجود بخشنامه استانداری مبنی بر منع کشت هندوانه در استان این موضوع از سوی جهادکشاورزی نادیده گرفته شده و حتی کشاورزانی از استان های دیگر چون اصفهان به استان ما می آیند و با کرایه زمین های کشاورزی اقدام به کاشت هندوانه زیر پلاستیـک می کنند که علاوه بر مصرف بی اندازه آب به محیط زیست نیز آسیب می رسانند زیرا بعد از برداشت پلاستیک های خود را رها می کنند. متاسفانه برای جهاد کشاورزی بحث محیط زیست یک بحث فانتزی است و اینجا همان پاشنه آشیل مدیریت تلفیقی است.
علاوه بر این کشت گلخانه ای در کشور ما با وجود مصرف کمتر آب مورد حمایت نیست. از طرفی استان مرکزی با توجه به اقلیمش برای باغبانی مناسب است همچنین باغبانی نسبت به زراعت در دراز مدت سود بیشتری دارد و مانع فرسودگی زمین، هدررفت آب و پایداری بیشتر اکوسیستم می شود.

 دوم اردیبهشت روز زمین پاک است در مـورد شعــار این روز و همچنیـن فراخوان هایی که این روزها در خصوص جمع آوری زباله داده می شود بگویید.
امسال شعار زمین پاک «نه به پلاستیک» است. وجـود زباله هــای پلاستیکــی در درازمـدت آسیب رسان است و تبدیل آن ها به ریز پلاستیک ها و ورود به زمین و کم کم چرخه غذایی انسان و حیوان اثــرات نامطلوبــی دارد. هم اکنــون فراخوان هایی در خصوص جمـع آوری زباله ها دیــده می شود؛ ولی جمع کردن زباله ها تنها یک وجه ماجرا است مسئله اصلی این است که این زباله ها همچنان در طبیعت می مانند زیرا باز به یک مکان دیگـــر در طبیعت انتقــال داده و انباشت می شوند. در کشور مـا نه بازیافت جدی گرفتــه می شود و نه دستگاه های زباله سوز وجود دارد بنابراین زباله ها دفن می شوند که شیرابه های خطرناک آن وارد زمیـن و آب های زیرزمینـــی می شود و آلودگی آب و خاک را بهمراه دارد و یا این زباله ها سوزانده می شوند که باز آلودگی ناشی از دود آن وجود دارد بنابراین شاید اگر این ها در طبیعت پراکنده می ماندند بهتر بود.
در کشورهای دیگر دستگاه های زباله سوز وجود دارد که هم تولید برق می کنند و هم دود ناشی از آن ها از طریق فیلتر تصفیه می شوند. بنده با توجه به اهمیت این موضوع طرح یک دستگاه زباله سوز را ارائه کردم که قابل اجرا و ساخت بود ولی نادیده گرفته شد.

 چقدر نقش سازمان محیط زیست در بحث های زیست محیطی مهم است؟
متاسفانه محیط زیست بودجه و اعتبار کافی ندارد ولی در بحث قانونی با توجه به اختیاراتی که دارد می تواند بسیار موثر باشد متاسفانه در استان ما محیط زیست از این ظرفیت قـانونی استفـــاده نمی کند.

 فکر می کنید چقدر سازمان های مردم نهاد در بحث محیط زیست موثر هستند؟
دفتر مطالعات استراتژیک ریاست جمهوری اعلام کرده که میزان اعتماد ملی در بین مردم کمتر از ۲۰ درصد شده است در حالیکه این عدد در کشورهای های حوزه اسکاندیناوی بیشتر از ۷۰ درصد است و این آمار در کشور را یک شکست عمیق اجتماعی می دانند. بدون شک در چنین جامعه ای ارزش مداری و آرمان وجود ندارد. در جامعه ای که دچار روزمرگی شده است مساله محیط زیست به ویژه اینکه اثرات آن در دراز مدت مشخص می شود اهمیتی ندارد بنابراین در چنین بستری نمی توان انتظار داشت ان .جی. او ها اهداف متعالی را دنبال کنند و یا به آن ها برسند پس نه می شود و نه انتظاری می رود که کار خاصی از سوی این سازمان ها انجام شود در واقع باید گفت وجود این موسسه ها نتوانسته تغییر محسوسی در شرایط محیط زیست کشور ایجاد کند که بتوان به طور خاص گفت بود و نبودش تاثیری در این روند دارد.