گفتگو با «احسان آخانی» فعال زیست محیطی درباره برنامه های جامع کاهش آلودگی هوا/لقمه را دور سرمان نچرخانیم

سمیه انصاری فر

***

معاون محیط زیست انسانی سازمان حفاظت محیط زیست به تازگی از ماموریت تازه این سازمان خبر داده و گفته استان ها باید نسبت به تنظیم برنامه جامع کاهش آلودگی هوا اقدام کنند و تاکید کرده در کلانشهرها باید برنامه جامع کاهش آلودگی هوا با به‌کارگیری مصوبات هیات وزیران و با کمک ظرفیت دانشی دانشگاه‌ها استخراج شود.
اراک نیز کلانشهری است که سال هاست با معضل آلودگی هوا روبه رو است و قطعا در لیست کلانشهرهای مورد نظر سازمان محیط زیست قرار دارد؛ اما شهر اراک نزدیک به ده سال است که صاحب طرحی با همین عنوان است طرح جامع کاهش آلودگی هوای اراک در سال ۸۶ تدوین و تصویب شد و اغلب مصوباتی که دولت هم اکنون بر اجرای آن تاکید دارد در آن دیده شده؛ ولی در این طرح در یک دهه گذشته نتوانسته حتی پیشرفت پنجاه درصدی هم داشته باشد به طوریکه مسئولان را به بازنگری در خصوص آن وا داشته است تا شاید بتوان راهی برای اجرای آن پیدا کرد. حوزه محیط زیست در استان مرکزی حوزه پرچالشی است و در کنار تمام معضلات زیست محیطی مسئله تغییر مدیران آن نیز هم اکنون جای بحث دارد. اواخر آذرماه بود که مدیرکل این اداره به استان فارس منتقل شد و هم اکنون محیط زیست استان با سرپرست اداره می شود.
در ادامه گفتگویی با احسان آخانی فعال محیط زیست در اراک داشته ایم تا نظر او را در مورد برنامه های جامع کاهش آلودگی هوا و تاثیرات آن در رفع آلودگی بدانیم و با توجه به سابقه ده ساله طرح جامع کاهش آلودگی هوای اراک و اجرایی نشدن مصوبات آن ببینیم چه زمانی و در چه شرایطی این برنامه ها می توانند اجرایی شوند.
وی می گوید: سال ۸۶ طرح جامع کاهش آلودگی هوای اراک تصویب شد و از همان زمان مبنایی برای حل مشکل آلودگی هوای این شهر قرار گرفت که در آن مصوباتی چون توسعه فضای سبز، خروج خودروهای فرسوده، تجهیز ناوگان حمل و نقل عمومی و … مطرح شد که متاسفانه اغلب مصوبات آن عملیاتی نشد و هم اکنون بعد از یک دهه به دنبال بازنگری این طرح هستیم.
آخانی با بیان اینکه خلاها در تامین اعتبار مصوبات و نگرش حاکم بر تدوین این طرح از دلایل اصلی اجرایی نشدن آن بوده، اضافه کرد: زمانی که مصوبات این طرح تدوین می شد هیچ نگاه زیرساختی و اعتباری وجود نداشته و به تمهیدات و الزامات اجرای آن ها توجه نشده بعنوان نمونه توسعه هزار هکتار فضای سبز از بندهای این طرح است اما آیا در زمان تهیه آن به این مسئله که این مساحت به چند لیتر بر ثانیه آب نیاز دارد و از کجا باید تامین شود یا متولی ایجاد، نگهداری و … آن کیست اشاره شده که در ادامه امیدی به اجرای آن باشد.
وی ادامه داد: نمونه دیگر تجهیز ناوگان حمل و نقل عمومی به خودروهای پاک یا برقی است در این مصوبه نیز اعتبار مورد نیاز و منبع تامین آن مشخص نشده است. اینکه قرار است شهرداری آن را پرداخت کند اگر بله از چه راهی با افزایش هزینه های کرایه یا افزایش عوارض شهری؟این ها سوال هایی که مطرح نشده که پاسخ داده شود. یا سهم صدا و سیما از فرهنگ سازی در این طرح چه بوده و چقدر عملیاتی شده است؟
آخانی بیان کرد: این ها خلاهایی است که اغلب دیده نشده در واقع یک نگاه جامعه شناختی درست در این خصوص نبوده و فقط عده ای دور هم جمع شده و تصمیمی گرفتند و متاسفانه در تمام این سال ها این طرح مبنا و وحی منزل شده در حالیکه وقتی شرایط اعتباری و زیرساخت ها برای انجامش فراهم نیست چه اصراری است که آن انجام شود.
وی با بیان اینکه بعد از یک دهه حالا ضرورت بازنگری طرح ایجاد شده، اضافه کرد: به نظرم بهتر است از ابتدا با مردم شفاف بود و با توجه به منابع مالی به آن ها قول داد نه اینکه در حرف و مسئله آلایندگی را حل می کنیم؛ ولی زمان اجرا بگوییم پول نداریم. بهتر است از ابتدا بگوییم پول نداریم و یا اینکه بگوییم با توجه به امکانات و شرایط این طرح در این بازه زمانی و مرحله اجرایی خواهد شد.
این فعال زیست محیطی ادامه داد: هم اکنون طرح کاهش آلودگی هوای اراک طی جلساتی در حال بازنگری است و اتفاق های خوبی نیز افتاده که شاید بتواند آن را به مرحله اجرایی برساند؛ اما نکته این است که اغلب مشاوره ها دیدشان خیلی کلی است و باز هم احتمال اشتباهات و اینکه شاید مسیر به خطا برود وجود دارد.

 فرمول آلودگی و رفع آن خیلی پیچیده نیست
آخانی با اشاره به تلاش سازمان محیط زیست برای تدوین برنامه جامع کاهش آلودگی هوا به ویژه در کلانشهرها گفت: باید دید این طرح و برنامه جدید چه می خواهد به ما بدهد و چه خواسته ای را از دستگاه های متولی، فعالان محیط زیست و از رسانه دارد. از طرفی با توجه به اینکه هم اکنون شهر اراک خودش یک طرح دارد باید مدیران ارشد استانی با توجه به طرح موجود اطلاعات و داده ها را به سازمان حفاظت محیط زیست انتقال دهند که یا همان طرح بعد از بازنگری انجام شود و یا در قالب همان بشود طرحی که هم اکنون مدنظر سازمان محیط زیست است را تدوین کرد.
وی تاکید کرد: من بعنوان یک فعال محیط زیست اعتقادم این است که نباید این طرح ها و برنامه ها موجب شود که زمان و منابع مالی از بین برود و در نهایت هیچ نتیجه و خروجی مثبتی نداشته باشد.
آخانی با اشاره به اینکه خیلی با برنامه ها و طرح هایی از این دست موافق نیست، گفت: از دید من فرمول آلودگی هوا و رفع آن خیلی پیچیده نیست که بخواهیم اینقدر کارگروه و جلسه پیرامونش بگذاریم آن هم وقتی در قانون این مسئله دیده شده است چرا با این برنامه ها از مسیر دور شویم و لقمه را دور سرمان بچرخانیم.
وی اضافه کرد: به تازگی لایحه هوای پاک در مجلس تصویب و در شورای نگهبان نیز تایید و به دستگاه های ذیصلاح ابلاغ شده است ما چرا آن را ملاک عمل قرار ندهیم. وقتی قوانینی چون حفاظت و بهسازی محیط زیست، لایحه هوای پاک، اصل ۵۰ قانون و خود سازمان محیط زیست بعنوان ضابط قضایی و ناظر وجود دارد چرا این ها ملاک عمل قرار نگیرند که دیگر اینقدر نیاز به کارگروه، سند و طرح نباشد تمام این مسائلی که در این قانون ها گفته شده اگر رعایت شود خیلی راحت تر مسئله آلایندگی قابل حل است.
آخانی تصریح کرد: بهتر است مدیران این قوانین ابلاغی را اجرا کنند بعد اگر به نتیجه نرسیدند بگویند نیاز به برنامه، طرح و کارگروه داریم. قانون این اختیار را به سازمان حفاظت محیط زیست داده است تا استانداردها را اعلام و منابع آلایندگی را معرفی کند و در این خصوص نظارت داشته باشد قطعا اگر این سازمان تقویت شود و مورد حمایت باشد دیگر نیاز به این سندهای بالادستی و کارگروه های پایین دستی نیست.
وی تاکید کرد: البته اجرای قوانین به ابزار نیاز دارد، وقتی توانِ سازمان محیط زیست در اجرای صحیح قانون بالا برود بخش زیادی از مسائل حل می شود اگر این سازمان قدرت مالی داشته باشد، در زمینه قضایی حمایت شود و بتواند اقامه دعوی کند همچنین مدیران ارشد استانی در جهت حفظ محیط زیست همراه آن باشند بیشتر مشکلات رفع خواهد شد.
این فعال زیست محیطی ادامه داد: از طرفی اگر سیاست های کلی که از سوی رهبر اعلام شده و همچنین تاکید ایشان به اینکه هر طرحی باید پیوست زیست محیطی داشته باشد مورد توجه باشد بسیاری از معضلات زیست محیطی در آینده پدید نمی آید؛ ولی سوال این است واقعا چند طرح در کشور پیوست زیست محیطی دارند؟

 در حوزه حفظ محیط زیست هیچ بخشی بر دیگری اولویت ندارد
آخانی با بیان اینکه حوزه محیط زیست یک مسئله بخشی و کوچک نیست و باید همه موارد را کنار هم دید، اضافه کرد: نمی توان گفت محیط زیست را حفظ می کنیم؛ ولی در مقابل منابع آبی به تاراج رود، یا به معادن مجوز استخراج داده شود یا تحت عنوان آبخیزداری سر شاخه رودخانه ها را خشک کرد وقتی این بخش ها را نتوان بهم ارتباط داد و نتوانست مشکلات مختلف را با هم حل کرد محیط زیست هرگز حفظ نخواهد شد.
وی در پاسخ به این سوال که هم اکنون اولویت مهم زیست محیطی استان به ویژه اراک چیست، گفت: همانطور که گفتم در این حوزه همه بخش ها در ارتباط با یکدیگر هستند زیرا اگر به یکی بپردازیم و ازدیگری غافل شد بخش دیگر آسیب رسان می شود بنابراین نمی توان اولویت بندی کرد هم اکنون در اراک و کشور با اولویت های برابر صنایع و خودروها، آلودگی خاک و آب، پسماند همه در یک درجه اهمیت و توجه قرار دارند.
آخانی ادامه داد: هرچند من معتقدم حفظ گونه های حیوانی و گیاهی نیز به همین اندازه در اولویت است مسئله ای که به شدت نادیده گرفته شده و می طلبد که تدبیر ویژه ای در این باب شود. زیرا اگر این گونه ها از بین بروند دیگر جایگزین ندارند. هم اکنون تمام دنیا به دنبال حفظ گونه های حیات وحش و گیاهی در اکوسیستم های خود هستند و از آن ها استفاده های علمی و پژوهشی می کنند؛ ولی این مسئله در کشور ما به شدت نادیده گرفته شده است.

 تغییر پی در پی در مدیریت محیط زیست به نفع استان نیست
این فعال محیط زیست همچنین به شدت از تغییرات پی در پی مدیریت اداره کل محیط زیست استان ابراز نگرانی کرد و گفت: در این حوزه متاسفانه شرایط مساعد نیست تغییر مدیران در بازه های زمانی کوتاه تاثیرات منفی بر شرایط بحرانی محیط زیست استان داشته است.
آخانی افزود: از سال ۹۲ تا کنون در محیط زیست استان سه مدیر کل تغییر کرده و هم اکنون نیز با سرپرست اداره می شود. شما از هرکسی که کارشناس مدیریت است بپرسید در طی چهار سال این همه تغییر در حوزه مدیریت آیا منطقی است آن هم در خصوص دستگاهی که قرار است با کمترین منابع در راستای سیاست گذاری های کلان حرکت کند و همه از آن توقع دارند.
وی ادامه داد: این تغییرات آن هم در شرایط بحرانی کنونی به نفع محیط زیست استان نیست. آن هم وقتی که استان با معضلاتی چون نابودی رودخانه ها، بحران آب، صنایع آلاینده و آلودگی ناشی از تردد خودروها دست و پنجه نرم می کند.
آخانی اضافه کرد: خواست ما فعالان محیط زیست از استاندار این است که مدیری بعدی این بخش چه بومی یا چه غیر بومی دارای برنامه بلند مدت باشد و حداقل تا پایان دولت در مسئولیت خود بماند قطعا مدیران قبلی نیز برنامه هایی داشتند؛ ولی فرصتی برای اجرا و ادامه آن به ایشان داده نشد.
وی تاکید کرد: اگر هم قرار است مدیر بومی برای این بخش تعیین شود تاکید این است که از بدنه خود اداره کل باشد زیرا آسیب ها، شرایط و نیروها را به خوبی می شناسد. از طرفی اداره محیط زیست استان مرکزی خیلی مظلوم است و باید از آن حمایت مادی و معنوی شود تا هر مدیری که آمد بتواند برنامه هایش را اجرا کند.
آخانی گفت: توجه به این نکته ضروری است که ما نباید فکر کنیم در حوزه حل مشکلات زیست محیطی همه چیز بر عهده سازمان محیط زیست است بلکه در این مسیر باید دستگاه های حاکمیتی و اجرایی کنار هم قرار بگیرند و همچنین سازمان محیط زیست را بعنوان یک دستگاه نظارتی در حوزه مالی و قانونی حمایت کرد تا اتفاق های مثبتی در این بخش بیفتد.