گشت و گذاری در روضه خوانی زنانه اراک/خانم جلسه ای ها

شنبه ۲۴ مهر ۹۵ شماره ۴۳۸
وقایع استان-فرشته غلامی

گهواره ای که آن را با پارچه ای سبز تزیین کرده در دست دارد و دور تا دور مجلس می گردد. می گوید این گهواره حضرت علی اصغر است و در آن به هر نیتی که داری پول بیاندازی تا حاجت خود را بگیری. روز دیگر میگوید امروز حجله قاسم است و باید برای این جوان طبق حنا درست کرد و حنابندان گرفت و در آن طبق حنا برای خوشبختی جوانان پول انداخت.
آن طرفتر مادری می گرید، در سوی دیگر دو سه نفری کنار هم نشسته اند از عمه لیلا می گوید. در گوشه ای دیگر افرادی منتظر هستند تا مراسم تمام شود و قرعه کشی های ماهانه قرض الحسنه خود را انجام دهند. و چند نفری نیز منتظر نشسته اند تا روضه خوان و به اصطلاح امروزی ها خانم جلسه ای وارد مجلس شود.
خاله زینب که به تازگی از سفرش به ترکیه باز گشته اجناسی را با خود به همراه آورده تا بفروشد. این اجناس شامل انواع لباس های مارک و کیف و کفش و لوازم آرایشی- بهداشتی است.
اینجا روضه خوانی زنانه است و این مسائل گوشه ای از اتفاقاتی است که در این مراسم می افتد..
در هنگام ورود به این مراسم اگر همه افراد لباس مشکی بر تن نداشتند بدون شک با سالن مد و لباس اشتباه گرفته می شد. مراسمی که این روزها اکثریت افراد به دنبال زرق و برق و چشم و هم چشمی در آن هستند.
سرتا سر خانه با پرچم سبز و مشکی مزین شده ، روی میزها پارچه مشکی انداخته و شمع ها را با ربان مشکی به زیبایی تزیین کردند از پذیرایی مهمان ها چیزی گفته نشود بهتر است چرا که این روزها روضه خوانی محفلی برای ابراز وجود و خودی نشان دادن است.
این روزها مراسم روضه خوانی بسیار بیش از گذشته در بین مردم رواج پیدا کرده و از محله های پایین نشین تا بالا نشین شهر اراک سطح مهمانها و پذیرایی متفاوت است دیگر روضه خوانی زنان فقط به ماه های محرم و صفر محدود نیست بلکه در طول سال نیز این مراسم به شکلهای دیگری برپاست. سفره ابوالفضل، سفره امام حسن، سفره امام جواد، ختم انعام و… تعدادی از این مراسم هستند که روز به روز از اصل و هدف خود دورتر میشوند.
اما با این وجود بازار مراسم روضه خوانی زنانه در ماه محرم و بخصوص دهه اول بسیار داغ داغ است گرچه بسیاری از ما در کودکی به این مراسم رفته ایم و خاطره ای هرچند کمرنگ از آن در ذهن داریم و چون مادر و یا همراهمان در این مراسم گریه می کرد چندان خاطره خوبی از آن نداریم اما چیزی که به یاد داریم این است چندین زن با چادر مشکی که روی زمین نشسته و حاج آقایی که بروی صندلی است زیارت عاشورا و مرثیه ای را در باب شهادت امام حسین می خواند.
اما اکنون به جای آن حاج آقا همه ترجیح میدهند خانم جلسه ای را برای مراسم خود دعوت کنند این خانم جلسه ای گاه با سخنان بی پایه و اساس خود که گاها اگر از مهمانان حاضر سوال شود که آیا میدانید از کدام منبع سخنرانی میشود ابراز ناآگاهی میکنند و در واقع این مراسم می تواند باعث رواج خرافه در بین مردم شود.
شرکت کنندگان روضه خوانی زنانه اغلب خانم های سن بالا و افراد کم سواد می باشند به همین دلیل آنها با گوش دل به این سخنان جان می سپارند و چون آگاهی چندانی ندارند آن را در زندگی خود عملی میکنند.
سارا دانشجوی ارشد الهیات است و درباره منشا صحبتهای روضه خوان خانم حاضر در جلسه میگوید: صحبتهایی که او درباره اسلام و بالاخص امام حسین (ع) میگوید اغراق آمیز و تا حدی خلاف آنچه که در واقع است می باشد.
او اضافه میکند: یکبار که من از حرفهای این خانم انتقاد کردم و دلیل منطقی برایش آوردم بسیار عصبانی شد و سعی میکرد از جواب دادن به من امتناع کند.
اما مردم با وجود رواج خرافه در این جلسات احترام زیادی برایش قاعل هستند ،با ورود روضه خوان خانم همه از جا بلند میشوند و پس از نشستن بر روی صندلی مخصوصی که صاحبخانه برای او در نظر گرفته میکروفن را به دست میگیرد و زیارت عاشورا را با صدایی که بی شباهت به آواز نیست،می خواند پس از ختم زیارت عاشورا حالا نوبت به مداحی و شیون و زاری است. دفتری به دست میگیرد و از روی آن شعری در سوگ حضرت عباس و امام حسین می خواند حاضرین در جمع اشک از چشمانشان جاری میشود. پس از مداحی اکنون به سینه زنی می پردازد. اما در خانه خانم خدادادی کمی متفاوت تر است چرا که گروهی نذر کرده اند که هر روزه هنگام مراسم سینه زنی حلقه ای را درست کرده و دور خانه بگردند و بر سر و سینه خود بزنند.
پس از ختم امن یجیب که در انتهای مراسم هرروزه است موقع پذیرایی است و پس از پذیراایی باز هم غیبت های اهالی حاضر در جلسه شروع میشود اما این بار بجای عمه لیلا از خاله مریم میگویند.
اما روضه خوانی زنانه از کی و کجا شروع شد؟ سابقه اش به زمان حوادث کربلا برمیگردد اما در آن زمان زنان به صورت آشکارا به بیان عواطف و احساسات خود نمیپرداختند. در واقع سابقه روضه خوانی زنان در ایران به زمان صفویه باز میگردد. زمانی که فضا برای اسلام و بخصوص شیعیان باز گذاشته شده بود در آن هنگام روضه خوان از روی کتاب روضه الشهدا اشعار و مدیحه هایی را میخواند و افراد در سوگ آنها می گریستند اما در زمان رضاخان که شرایط سختی و خفقان بود مردم برای انجام مراسم مذهبی خود را بصورت مخفی برگزار میکردند اما رواج این مراسم در زمان حکومت محمدرضا شاه بیش از پیش رونق گرفت و زنان در خانه های خود دور هم جمع میشدند و انواع مراسم مذهبی را برگزار می کردند.
این روزها خانم جلسه ای ها بیش از گذشته به فعالیت می پردازند اکثرا با آگاهی و اطلاعاتی کمی که دارند سخنانی را بر زبان می آورند و خرافه را در بین مردم رواج میدهند و گاهی نیز اقدام به چاپ کارت ویزیت برای خود میکنند و در ازای ۴۵ دقیقه تا یک ساعتی که به مداحی می پردازند در شهر اراک مبالغی بین ۳۰ تا بالای ۲۰۰ تومان را دریافت میکنند.
یکی از خانم های اراکی که هرساله در خانه آنها در دهه اول محرم مراسم برگزار می شود میگوید: ما نزدیک به ۱۵ سال است که در خانه مان مراسم برای سید الشهدا برگزار میکنیم و هرساله بر تعداد مهمان هایمان اضافه می شود.
خانم خدادادی ادامه میدهد: هر ساله چند نفری میگویند ما از مراسم شما حاجت گرفته ایم و به همین خاطر سال بعد هم به مراسم ما می آیند و یه اقوام و دوستان خود هم میگویند به این مراسم بیاید.
او اضافه میکند: مهمان های ما از همه جای اراک به خانه ما می آیند و هرسال منتظر شروع اول محرم هستند تا به مراسم عزاداری بیایند.
این خانم دوست دار اهل بیت میگوید: خانم جلسه ای هم که به مراسم ما می آید نیت کرده است که هرساله در این مراسم شرکت کند و مراسم را خود او بگرداند.
زهرا ۲۶ سال دارد و دانشجوی روانشناسی است او میگوید: من یکبار در این مراسم شرکت کردم بنظر من در این مراسم چون که بیشتر افراد کم سواد شرکت میکنند در واقع باورهای خرافی مردم را بیش از پیش افزایش میدهند.
او همچنین می افزاید: در این مراسم خانم جلسه ای پس از پایان مراسم به استخاره با قران می پرداخت و از این راه پول گزافی به دست می آورد و با گفتن راست و دروغ درباره آینده آنها باور مردم را به سخره می گرفت.
چند تن از مراجع تقلید نیز معتقدند که روضه خوانی بانوان اگر منجر به شنیده شدن صداییشان توسط نامحرم شود و همچنین باورهای خرافی را در بین مردم افزایش دهد جایز نیست.
اما خالی از لطف نیست اگر گفته شود اینگونه مراسم علاوه بر آنکه باعث دیدار مجدد اقوام و افزایش صله رحم میشود اگر به شیوه درستی و خالی از تجمل گرایی و با آگاهی کامل روضه خوان خانم برگزار شود می تواند به آگاهی بیشتر جامعه نسبت به اسلام و اهل بیت نیز بیانجامد.