به بهانه برگزاری مراسم قمه زنی در روز عاشورا/زخمِ عمیقی بر سنت

شنبه ۲۴ مهر ۹۵ شماره ۴۳۸
وقایع استان:
قمه زنی سنت غلط بی ریشه ای است که سالها در ایران ریشه دوانده و مشخص نیست دقیقا اولین بار چطور به ایران آمده؟ براساس اطلاعاتی که از این سنت نامبارک روز عاشورا بدست آمده تا پیش از دوران صفویان، در ایران شاهد قمه زنی نبوده ایم و این آیین که به هیچ وجه عربی نیست از سمت شمال غرب ایران و سرزمین های آذری زبان به سایر نقاط ایران منتقل شده است. مقامات و مسئولان کشور بارها در سالیان گذشته سعی کردند با شیوه های مختلفی مانع از برگزاری این مراسم شوند.
از ابتدای انقلاب آیت ا… خمینی رهبر انقلاب به همراهی بسیاری دیگر از مراجع در واکنش به قمه زنی با انتشار فتواهای متعدد اقدام به مبارزه با آن نمودند. آیت ا… مکارم شیرازی در پاسخ به استفتایی درباره قمه زنی اعلام کرد: «اشکال دارد؛ مخصوصا قمه زنی که هرگز در زمان ائمه هدی چنین چیزی وجود نداشته، در مجالس عزداری امام صادق علیه السلام و امام رضا علیه السلام و این بزرگواران خالی از این مسائل بوده است و همچنین آسیب رساندن مهم به بدن جایز نیست و ای بسا این موارد موجب وهن عزاداری هم می شود البته کسانی که این کارها را می‌کنند روی عشق امام حسین علیه السلام است ولی باید بدانند عشق امام حسین علیه السلام اجازه نمی‌دهد این کارها را بکنند به این دلیل که دشمنان از آن سوء استفاده می کنند و باعث وهن عزاداری می‌شود.»
نماینده مقام معظم رهبری هم در پاسخ به جایز بودن یا نبودن قمه زنی از نظر ایشان اعلام نمودند:«به نظر حضرت آیت ا… خامنه‌ای قمه زنی و تیغ زنی چه از روی عشق و علاقه باشد و چه غیر از آن و به هر صورت چه علنی و چه مخفی حرام است و بایستی از این کار پرهیز شود.»
چندی پیش آیت ا… دری نجف آبادی با انتقاد از اقداماتی که منجر به مخدوش شدن چهره اسلامی می شوند بیان داشت: قمه زنی مصداق بارز تخریب ارزش های مذهب مقدس تشیع است و عزاداران حسینی(ع) باید با پرهیز کردن از تحرکات انحرافی، چهره اسلام واقعی و مکتب اهل بیت عصمت و طهارت (ع) را به جهانیان معرفی کنند، دشمنان اسلام و مذهب مقدس تشیع به دنبال مخدوش کردن چهره اسلام ناب محمدی در جهان و ایجاد نحله های انحرافی هستند و حمایت از گروهک های تکفیری از سوی استکبار جهانی نیز به همین منظور انجام شده است.
نماینده ولی فقیه در استان گفت: می طلبد مسلمانان با هوشیاری، از گفتمان اصیل دینی خود حراست کنند و از رفتارهایی که با اسلام حقیقی و ارزش ها و مفاهیم مذهب تشیع مغایر است، بپرهیزند.
امام جمعه اراک ادامه داد: دشمنان مذهب تشیع در ایام محرم به دنبال انعکاس آسیب های عزاداری حضرت سیدالشهدا (ع) از قبیل قمه زنی هستند، بنابراین مردم مومن و موحد ایران اسلامی باید این مقوله مهم را درک کرده و از تخریب چهره اسلام جلوگیری کنند.
دری نجف آبادی افزود: فلسفه متعالی قیام عاشورا حاوی پیام های اخلاقی و انسان سازی است و نباید عزاداری های محرم را با رفتارهای خرافی و انحرافی همچون قمه زنی و حمل علامت های غول پیکر خدشه دار کرد.
طبق آمار اعلام شده چیزی بالغ بر ۲۰۰۰ هیات مذهبی در استان به ثبت رسیده و ۱۳۰۰ مبلغ و ۱۲۰۰ مداح در ایام محرم در این هیات ها مشغول به فعالیت هستند. در این میان شیوه های عزاداری در بین این تعداد هیات عزاداری با تنوع خاصی همراه است. نقطه مشترک تمام روش ها و سنت های عزاداری در ایام محرم تکیه بر جنبه عاطفی آن و افشای جنایت های دشمنان ائمه می باشد. پژوهش های محققان حوزه های دینی، نشان داده که اساس عزاداری و سوگواری در بین اهل بیت رواج داشته است و از آن زمان تاکنون این سنت پابرجا مانده ولی با شیوه های قومی و ملی هر منطقه ترکیب شده است، در این میان افزوده شدن برخی عقاید و خرافات منجر شده که گاها عزاداری ها به شکلی باشد که منجر به تخریب و وهن دین گردد. به عنوان نمونه در بسیاری از کشورهای غیر مسلمان عاشورا و محرم را با قمه زنی و تصاویری می شناسند که تنها موجب تخریب چهره دین می شود. کافی است کلمه عاشورا را به صورت انگلیسی در گوگل سرچ کنید تا شاهد تصاویر زیادی از اجرای مراسم قمه زنی حتی بر روی کودکان باشید.
برخی از کارشناسان مذهبی معتقدند علت حرام بودن قمه زنی را باید در زیر سوال بردن شئونات اهل بیت جستجو کرد. نشان دادن چهره ی خشن از شیعه با مخابره شدن تصاویر قمه زنی تنها یکی از عواقب این سنت ناپسند ماه محرم است. ابراهیمی کارشناس و محقق آیین های مذهبی در گفتگو با وقایع می گوید: بسیاری از دشمنان با اتکا به این اعمال، دین اسلام را مظهر خشونت معرفی کرده اند، در حالی که امام حسین برای بقای دین و ترویج آن جان خود و خانواده اش را فدا نمود، برخی از عزاداران با ناآگاهی اقدام به قمه زنی نموده و دین رافت و بخشش را به شکلی خشن نشان می دهند.
وی به حدیثی از پیامبر اشاره می کند:پیامبر اسلام (ص) فرمودند : بدترین کارها آنست که نوپدید و بی سابقه باشد. بدانید هر بدعتی گمراهی است و هر گمراهی فرجامش آتش است . (امالی شیخ مفید، اصول کافی ج ۱)
یکی از مراسم های قمه زنی که سالهاست در استان انجام می شود و هر ساله جمعیت زیادی برای شرکت در این مراسم به آنجا می روند، قمه زنی مردم سنجان است. یکی از قدیمی های سنجان به ما درباره مراسم قمه زنی می گوید: هر سال در صبح عاشورا خیمه ای برپا می شود و عزاداران برای برگزاری مراسم به این محل می آیند.
وی افزود: یکی از بزرگان با بدست گرفتن قمه شروع به قمه زنی می کند و البته آداب خاص مراسم هم باید توسط همه رعایت شود. به عنوان مثال در مراسم هر کسی هر مرتبه که تمایل داشت نمی تواند اقدام به قمه زنی کند، معمولا همه باید کمتر از تعداد دفعاتی اقدام به قمه زنی کنند که بزرگ مراسم اقدام به قمه زنی نموده است.
وی ادامه داد: پیشتر این مراسم در منازل انجام می شد ولی حالا علنی برگزار می شود و نیروی انتظامی هم برای برقراری امنیت مراسم در نزدیکی محل مراسم حضور می یابد.
مراسم قمه زنی در بسیاری از نقاط کشور به یک شکل برگزار می شود، شرکت کنندگان در این مراسم، صبح زودِ روز عاشورا، با پوشیدن لباس سفید و بلندی همچون کفن، بصورت دسته جمعی قمه بر سر می زنند و خون، از سر بر صورت و لباس سفید جاری می شود. بعضی هم برای قمه زنی نذر می کنند، برخی هم چنین نذری را درباره ی کودکان خردسال انجام می دهند و بر سرِ آنان تیغ می زنند، تا از محل آن خون جاری گردد. برخی آنچنان به شور و هیجان می آیند که ضربه های محکمی بر سر فرود آورده و خون بیشتری از سر خود جاری می سازند. برخی نیز با سطح قمه بر سر ضربه می زنند تا خطر کمتری برایشان داشته باشد. قمه زنان بلافاصله پس از پایان مراسم به حمام های عمومی رفته و پس از مداوای زخم هایشان به شیوه ای سنتی، خود را شسته و بهبود می یابند.
زنده نگهداشتن سنت ها و آیین های ملی و مذهبی از جمله وظایف مردم و دولت است ولی سنتهایی که بر پایه و اصول اشتباه شکل گرفته باشند و چهره دین و یا یک قوم را به اشتباه خشن و بی رحم نشان می دهند حتی اگر مورد استقبال قشر زیادی از مردم باشد، مطمئنا جایی در این میان ندارند و بهتر است در این باره روحانیون و مسئولین فرهنگی کشور فکر اساسی برای آن کنند و با فرهنگ سازی و نه با اجبار و سرکوب که نتیجه مثبتی نخواهد داشت، به اصلاح این آیین اشتباه دست زنند..