روزنامه وقایع استان مرکزی پایگاه رسمی اطلاع رسانی نشریه
شنبه ۲۴ مهر ۹۵ شماره ۴۳۸
وقایع استان:
بوی قیمه تمام کوچه را پرکرده است، کم کم تعداد مردان و زنانی که با ظرف های کوچک و بزرگ وارد کوچه می شوند زیاد می شود، مردی درشت هیکل در خانه را باز می کند و دیگ های بزرگ را از پشت وانت به پایین گذاشته و با کمک مرد دیگری به داخل حیاط می برد، در را کمی باز گذاشته و می گوید: غذا به اندازه کافی هست لطفا سرنوبت بیایید ولی باز هم صف بهم می ریزد یک دست از روی سر دیگری رد شده تا به دستی که ظرف ها را می گیرد نزدیک تر شود، یک پسربچه هم سعی می کند خود را از لابلای پاهایی که عقب و جلو می شوند بیرون بیاورد. این یکی از تصاویری است که این روزها در بیشتر خیابان ها و کوچه های شهر برای گرفتن نذری دیده ایم البته در این میان برخی نیز نذری های خود را طور دیگری تقسیم می کنند یعنی تعدادی مهمان دعوت کرده اند و آن ها بعد از عزاداری با غذای نذری پذیرایی می شوند. پذیرایی از هیئت های و جلسات روضه خوانی ها معمولا به این صورت است. البته این فقط یکی از اشکال نذری دادن است و نذری دادن و نیت آن فقط به اطعام و خوراک خلاصه نمی شود، نذری در تمام ادیان وجود داشته است و فقط مخصوص آیین مقدس اسلام نیست بلکه آنچه که از تاریخ برمی آید نشان از وجود این سنت در دیگر ادیان الهی دارد. نگاهی به گزارش‌های قرآنی این معنا به دست می‌آید که نذر دارای پیشینه است و در میان اقوام پیش از اسلام نیز رواج داشته است. از جمله خداوند در آیه ۳۵ سوره آل عمران گزارش می‌کند که «همسر عمران با خود نذر می‌کند تا فرزندش را برای خدمت در راه خدا آزاد کند و خداوند نذرش را پذیرفت و آن زن مومن، فرزندش مریم(س) را به خدمت خانه خدا فرستاد.»
نذر از نظر حضرت مریم(س) و یهودیان، امری مطلوب و معروف بوده و او و سایر یهودیان هم عصر وی به نذر اعتقاد داشته و براساس آن عمل می‌کردند. البته نذری که در آن عصر متداول بود، اشکال گوناگونی داشت که از آن جمله می‌توان به نذر سکوت اشاره کردکه در آیه ۲۶ سوره مریم به آن اشاره شده است.
با توجه به آیه ۲۷۰ سوره بقره نیز می توان نتیجه گرفت که نذری در میان مردم جاهلیت و پیش از اسلام در جزیره عربی نیز نذر متداول و رایج بود و شاید از همین جا بتوان دریافت که نذر از آیین‌های دین حنیف ابراهیمی(ع) بوده است که در جزیره عربی باقیمانده بود.
آنچه مهم است این است که نذر کردن و نذری دادن یکی از آداب مذهبی در جامعه ما بشمار می آید، نذرها انواع مختلف دارد و برای ادای آن نیز ایام و آدابی وجود دارد، دهه اول محرم از زمان هایی است که در آن بازار نذری ها گرم است. در میان ایرانیان ارادت به امام حسین (ع) و عزاداری در ایام شهادتش از اهمیت خاصی برخوردار بوده است و هر فردی به فراخور توانایی و اعتقاد و تفکراتش به سوگواری می پردازد. از آنجاییکه بسیاری از مردم ماه محرم را برای ادای نذری خود انتخاب می کنند نگاه به برخی آداب و سنت ها در این باب خالی از لطف نیست.
با وجود اهمیت نذری و اهداف و فلسفه پنهان در آن چون ایجاد همدلی و تعاون، کاهش فقر مالی و فقر فرهنگی باز برخی از اعمال بعنوان ادای نذر وجود داشتن که هیچ کدام از این اهداف را دنبال نمی کردند هر چند که اداکنندگان آن نذرها نیز به نیت نزدیکی و قرب این کار را انجام می دادند؛ ولی نه تنها جلوه زیبایی در میان مردم نداشته است بلکه حتی به خودشان نیز آسیب می رسانده است. نذرها و آدابی چون قمه زنی، قفل آجین، سنگ زنی، میخ و سیخ در پوست، شمع آجین در گذشته ها بسیار رواج داشته است مراسمی که نذرکنندگانش بیشتر به خود آسیب می رسانده اند که البته کمتر دیگر در میان نذرها و مراسم های عزاداری امروز دیده می شود؛ ولی در کنار این نذرها برخی نذرها نیز بوده اند که عام المنفعه بودند مانند رسیدگی به وضع خیابان ها، تامین روشنایی معابر تاریک، پوشاندن چاله ها و راه آب‌ها، کمک به نابینایان، پرداخت بدهی زندانیان یا تهیه غذا و پوشاک برای خانواده آنها، غذا دادن به پرندگان میانجیگری در اختلافات خانوادگی که البته این نوع رسم نذری نیز مانند دسته اول با وجود تمام اهمیت و غنی بودن از فرهنگ کمتر دیده می شود.
اما همانطور که گفته شده از این آداب و نذرهای مختلف بیشترین شکل بر جای مانده اطعام عزاداران است، هر چند این نوع نذری نیز با فلسفه ها و فوایدی همراه بوده است،
همکاری مردان و زنان برای نذری دادن و در کنار هم بودن آنها هنگام طبخ نذری، جمع شدن همه اعضای فامیل به بهانه کمک کردن برای آماده سازی نذری، ایجاد فرصت برای اطعام نیازمندان از دیگر فلسفه های پخت نذری است، از طرفی سادگی این غذاها مروج سادگی و بی آلایشی بود.
اما در این روزها کمتر از این فلسفه ها خبری هست و یا اگر هست بسیار کمرنگ تر نسبت به قبل هرچند نمی توان تغییر فرهنگ و سبک زندگی را در آن نادیده گرفت ولی برخی از اصول و ارزش های نهان در نذری را می توان بعنوان سنت هایی که به روز می شوند و قابل کارکرد در دنیای امروز بعنوان ارزش های انسانی هستند را احیا کرد. متاسفانه مانند گذشته پخت نذری یک فعالیت دسته جمعی نیست و دیگر در حیاط های خانه بزرگترها شاهد پخت نذری به سبک گذشته با حضور اقوام و همسایه ها نیستیم یا یک خانواده خودش اقدام به این کار می کند و یا در بیشتر موارد این غذاپزی ها و رستوران ها هستند که این مهم را بر عهده دارند.
ورود تجمل گرایی و اسراف از دیگر آسیب هایی است که این روزها نذری های طعامی با آن رو به رو هستند حالا دیگر منوی غذاهای نذری آن قیمه و عدس پلوی ساده نیست بلکه زرشک پلو با مرغ و گاه حتی برخی غذاهای فرنگی شده است که هزینه های بیشتری را به همراه دارد هر چند در پس این تغییر می توان ردپاهایی از خودنمایی چشم و هم چشمی را دید حالا هرکسی می خواهد نذری اش چرب تر از نذری آن یکی باشد و آپشن های موجود در نذری اش بیشتر از همسایه یا اقوامش باشد.
یکی دیگر از مواردی که در توزیع نذری ها دیده می شود رعایت نکردن حق تقدم است در بیشتر موارد صحنه هایی چون هرج و مرج در صف یک نذری ظاهری بدی به این سنت پسندیده داده است و مردم با این توجیه که غذای تبرک است اولین و ساده ترین حق یکدیگر را پایمال می کنند.
برخی از نذری دهندگان نیز فقط سفره های نذری خود را برای افرادی که نیازمند نیستند پهن می کنند در حالیکه نذر و نیاز در ارتباط مستقیم با یکدیگر هستند و روحیه بخشش به فقرا در آن مستتر است، البته این روزها برخی انتقادها به این نوع نذری دیده می شود که با توجه به برخی مسائل وارد شده به آن از جمله اسراف و ریخت و پاش های کلان طبیعی است؛ ولی قطعا نمی توان این نوع نذری را حذف کرد بلکه می توان با درست هزینه کردن آنچه به نام امام حسین (ع) و دیگر ائمه توزیع و بخشیده می شود، افراد بیشتر و نیازمندتری را تامین کرد.
