چهارشنبه ۱۱ خرداد ۱۴۰۱   شماره ۱۵۶۲

ترک عادت بد موجب سلامتی است

فاطمه حبیبی‌نژاد

ماجرای تنباکو و توتون سیگار از اولین باری که کریستف کلمب به قبایل سرخپوستی قاره آمریکا سفر کرد و خدمتکاران کلمب برگ‌های تنباکو را امتحان کردند و از آن خوششان آمد، شروع شد.
کاشت تنباکو از قرن ۱۵ میلادی توسط اروپایی‌ها در آمریکای مرکزی آغاز شد و پس از گذشت یک سده این فرآورده مضر که هنوز هیچ کس از عوارض ناشی از مصرف آن اطلاع نداشت، در سراسر جهان به دست همگان رسید. در اواخر سال ۱۹۳۰ میلادی پزشکان همبستگی میان سرطان و سیگار را مورد بررسی قرار دادند اما علاقه مردم که بخش بزرگی از آن را رسانه‌ها و تبلیغات مشخص می‌کرد به سمت بیشتر شدن مصرف دخانیات بود. تا جایی که هنگام جنگ‌های جهانی اول و دوم سیگار جزو جیره اصلی سربازان جنگ بود.
اما هرچه زمان گذشت و پزشکان بیشتری مانند هاریسون در زمینه بیماری‌های داخلی و عفونی اطلاعات بیشتری را در دسترس عموم قرار دادند، تاثیر مستقیم سیگار بر درصد بالای ریسک ابتلا به بیماری‌هایی مانند سرطان ریه ثابت شد. در ۳۱ ماه مه (مصادف با دهم خرداد) سال ۱۹۸۷ میلادی کشورهای عضو سازمان جهانی بهداشت «روز جهانی بدون دخانیات» را نامگذاری کردند. شعار این روز «تعهد برای ترک دخانیات» و به هدف جلب توجه حداکثری تاثیر منفی تنباکو بر سلامت انسان است.
اما صحبت و اطلاع رسانی در مورد آسیب مصرف دخانیات خصوصاً در کشورهایی که آمار بیماری‌های منجر به فوت افراد بر اثر مصرف دخانیات بسیار بالاست، نیازمند توجه و اطلاع رسانی هر روزه است.
طبق آمار سازمان جهانی بهداشت سالانه حدود هفت میلیون نفر بر اثر استعمال دخانیات، تنباکو و توتون از دنیا می‌روند. در حالی که حدود یک میلیون نفر از این افراد غیر سیگاری هستند و فقط در معرض دود سیگار قرار گرفته‌اند. به زبان ساده اگر بخواهیم به بیماری‌هایی که مصرف دخانیات ریسک ابتلا به آن‌ها را افزایش می‌دهد اشاره کنیم، خطر ابتلا به بیماری‌‌های قلبی که با آسیب به دیواره داخلی عروق باعث افزایش احتمال سکته قلبی و همچنین افزایش فشار خون است. بررسی‌ها توسط محققین نشان می‌دهد که خطر ابتلا به سرطان ریه در میان افراد سیگاری ۲۰ برابر بیشتر از افراد دیگر است. مصرف دخانیات می‌تواند باعث خطر ابتلا به سکته مغزی و آسیب جدی به مغز شود. سرطان دهان، بیماری‌های لثه، رنگ گرفتن دندان‌ها به علت نیکوتین موجود در سیگار از آسیب‌های دیگر مصرف دخانیات است. از دیگر مضراتی که مصرف دخانیات برای انسان در پی دارد کاهش میزان اکسیژن در پوست و در نتیجه پیری زودرس پوست است.
مصرف دخانیات یکی از مهم‌ترین ریسک فاکتورهای ابتلا به بیماری copd یا بیماری انسدادی مزمن ریوی است.این بیماری مزمن و پیش‌رونده می‌باشد و درمان آن بسیار سخت است. همچنین افرادی که از لحاظ ژنتیکی مستعد ابتلا به بیماری‌های رماتیسمی مانند رماتیسم مفصلی هستند، با مصرف دخانیات خطر ابتلا به آن بیماری را بسیار افزایش می‌دهند.
مطابق ماده‌های ۳ و ۱۲ قانون جامع کنترل و مبارزه ملی با دخانیات که در سال ۱۳۸۵ در مجلس شورای اسلامی تصویب شد؛ هرگونه تبلیغ، تشویق و حمایت مستقیم و غیر مستقیم و یا تحریک افراد به استعمال دخانیات ممنوع است. همچنین فروش یا عرضه دخانیات به افراد زیر هجده سال یا توسط این افراد ممنوع و متخلف شامل جزای نقدی می‌شود.
اما آمار نگران کننده مصرف دخانیات بین نوجوانان و جوانان می‌تواند نقدی بر این قانون و یا تاکیدی برای بازنگری باشد. این که افراد زیر هجده سال چگونه دخانیات را تهیه می‌کنند و به دستشان می‌رسد، وجود دلال‌ها یا افراد سودجو در این مسیر را نشان می‌دهد. اما نکته بسیار مهم آثار منفی روحی و جسمی این اتفاق است. خانواده‌ یکی از ارگان‌های مهم برای مبارزه با این ماجراست و از طرفی هم قانون برای فضای شخصی افراد نمی‌تواند خط و خطوط تعیین کند و وارد حریم آن‌ها شود زیرا معضل دیگری که در جامعه با آن روبه رو هستیم، عادی شدن مصرف قلیان در قلیان‌خانه‌ها و برخی از خانه‌هاست. خانواده‌هایی که بدون توجه به آثار منفی جسمی و روانی در معرض حضور کودکان یا نوجوانان برای تفریح به مصرف قلیان روی آورده‌اند. آیا اطلاع رسانی بیشتر در این مورد از طرف رسانه‌های رسمی کشور، هنرمندان تاثیرگذار و افراد فعال در فضای مجازی می‌تواند اثر مثبتی در کاهش این آمار داشته باشد؟
دکتر محمدرضا مسجدی دبیر کل مبارزه با استعمال دخانیات چندی پیش در مصاحبه‌ای اختصاصی با خبرگزاری صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران گفت: باید امکانات فرهنگی و ورزشی را برای کودکانمان فراهم کنیم تا برای دور هم جمع شدن به جای این که به سیگار و قلیان رو بیاورند، ورزش کنند و این تقاضای ما از وزارت ورزش و وزارت فرهنگ و شهرسازی است که هر کجا شهرک سازی می‌شود، به فکر زمین ورزش رایگان برای فرزندانمان باشند.
وی افزود: نیاز به توضیح ندارد که استعمال دخانیات از سوی هنرمندان محبوب جوانان و نوجوانان چه تاثیر مخربی می‌تواند داشته باشد.
اما جدا از مکان رایگان برای ورزش فرزندان، ذهنیت خانواده‌ها و همینطور خود فرزندان نیز باید در الویت مسائل آموزشی مرتبط با این مسئله قرار بگیرد. همینطور مسئله جلوگیری از الگو قراردادن افراد مخرب می‌تواند از سوی خانواده‌ها و نهادهای آموزشی برای فرزندان تبیین شود. آیا به عنوان والدینی که مسئولیت تربیت فرزند بر عهده دارد می‌دانیم چگونه با این معضل رو به رو شویم؟ آیا پیش از شکستن آیینه، خود را شکسته‌ایم؟ برای حل این مسئله می‌توان از راهکارهای روانشناسی بهره جست و به آن‌ها توجه کرد. ابتدایی‌ترین سخن علم روانشناسی در مواجهه با مشکل، پذیرش مشکل است. یعنی خانواده‌ها بپذیرند که این امکان وجود دارد که فرزند خودشان نیز در معرض خطر مصرف دخانیات قرار بگیرد و از گمانه‌زنی‌ها و پیش‌بینی‌های مثبت نگرانه فاصله بگیرند و چشمانشان را روی واقعیت باز کنند تا بتوانند از راهکارهای موجود به عنوان پیشگیری یا حل یک مشکل استفاده کنند.
یکی از ابتدایی‌ترین مسائلی که پدر و مادرها یا کسانی که مسئولیت تربیت فرزند را بر عهده دارند و باید با آن مواجه شوند این است که فرزندان آیینه‌ی رفتار والدینشان هستند. آن‌ها از جزئی‌ترین تا بزرگترین رفتارهای ما را تکرار می‌کنند. پس اگر می‌خواهیم فرزندانمان به سمت مصرف دخانیات نروند، باید خودمان از خودمان شروع کرده و مصرف دخانیات را برای خود قدغن کنیم. اگر والدینی هستیم که دخانیات مصرف می‌کنیم، هرچه زودتر جهت ترک این رفتار قدم برداریم. راهکار دیگر برای جلوگیری از این موضوع ایجاد رابطه صمیمی با فرزندان است. می‌توان نقاط مثبت فرزندان را به آن‌ها یادآوری کرد و گفت از قدم‌های مثبتی که برای توسعه فردی خودشان مانند ورزش و فعالیت‌های سودمند برمی‌دارند خوشحالیم و به آن‌ها افتخار می‌کنیم. برخی از والدین فکر می‌کنند که وقتی در جریان مصرف دخانیات فرزندشان قرار می‌گیرند، نباید به روی او بیاورند تا قبح این مسئله نریزد اما این یک نگرش غلط است. شما باید به صورت مصمم به فرزندتان یادآور شوید که با مصرف دخانیات مخالف هستید و همچنین تمام عوارض جسمی استعمال دخانیات را به او یادآوری کنید. اما راهکار طلایی در این موضوع صحبت با مشاور متخصص است. اگر فرزند شما با حضور در جلسه‌های مشاوره هم مخالف باشد، خودتان از یک مشاور متخصص راهکار بگیرید و سعی کنید قدم به قدم پیش بروید و باعث جلوگیری از این آسیب برای فرزندتان شوید. نا امیدی و نادیده گرفتن مسئله چاره راه نیست.
روز جهانی بدون دخانیات، برای همه ما باید روزی باشد که اگر خود یا اطرافیانمان در معرض مصرف آن هستیم، کمی به چرایی این رفتار فکر کنیم و تمام عوامل آسیب‌زا نسبت به روح و جسم خود را در نظر بگیریم و یا اگر عزیزانمان در معرض چنین آسیبی هستند، با آن‌ها صحبت کنیم و اطلاعات دقیقی از آسیبی که به آن‌ها می‌رسد، بدهیم. اگر بابت آسیب روحی یا ناراحتی خاصی به دخانیات پناه آوردیم، بدانیم که این پناهگاه امن نیست و در آینده مشکلاتی دوچندان برایمان در پی خواهد داشت. روز جهانی بدون دخانیات را نباید به عنوان یک روز خاص در تقویم نشانه‌گذاری کرد، بلکه باید هر روز، روز بدون دخانیات باشد تا سایه‌ی سیاه عادت‌های منفی و بیماری‌های مختلف گریبانگیر ما نشود و در پایان بپذیریم که هر تغییری، سختی‌هایی با خود به همراه دارد که اگر در جهت مثبت باشد، سرمایه‌ی زندگی ما برای آینده خودمان است. آیا ترک عادت در این مسئله موجب مرض است؟ شما چگونه فکر می‌کنید؟