چالش های ازدواج ایرانی ها و افغان ها/تاثیر نژاد بر انتخاب همسر

پنجشنبه ۲۳ دی ۹۵ شماره ۵۰۴

روشنک مشتاق
وقایع استان

سر کلاس مبانی جامعه شناسی بودیم، استاد درباره معضلات وجود افغان ها در ایران می گفت، از حضور افغان ها در مشاغل سیاه و برخی جنایت هایی که توسط آنها رخ داده است. یادم می آید یکی از دانشجویان که افغانی بود بلند شد، چند ماهی بود که او را می شناختم،همیشه در دانشگاه تنها بود، گاهی اوقات دختر چهار ساله اش را با خود به دانشگاه می آورد. دختر از جایش بلند شد، رو به استاد کرد و گفت:«شما هم با ما خوب رفتار نکردید، تا به حال فیلمی دیدید که در آن به یک افغانی شغل درست و حسابی بدهند، همیشه ما را مسخره کردید، از اسامی که برایمان انتخاب می کنید تا لهجه امان را که در برنامه های طنزتان مسخره می کنید. تا به حال نشده در خیابان راه بروم و به مسخره بهم متلک نیندازند و نگویند«افغانی». این فقط حال و روز من نیست، همه دوستانم که از افغانستان آمده اند همینگونه هستند.» کلاس مدتی در سکوت فرو رفت.
مهاجرت مردم افغانستان از سه دهه گذشته تاکنون و بازنگشتن آنها به وطنشان از جمله مسایلی است که دولتمردان دو کشور همیشه راجع به آن بحث داشته‌اند.از طرفی بلاتکلیفی مردم مهاجر و پیدایی هویت‌های دوگانه و پریشان، مسأله‌ای نگران کننده برای جامعه افغانستان می‌باشد.در این میان، طولانی شدن مدت مهاجرت و بازنگشتن مهاجران به وطنشان ناخودآگاه مشکلاتی هم برای جمهوری اسلامی ایران بوجود آورده است. دکتر باقر ساروخانی استاد دانشگاه تهران:«مهاجرت را حرکت انسانها در سطح جغرافیا می داند که با طرح قبلی صورت می‌گیرد و به تغییر محل اقامت آنها برای همیشه یا مدت طولانی می‌انجامد.» مهاجران افغانی هزار تبعه کشور افغانستان را شامل می شود که از سال ۱۳۵۷ با آغاز جنگهای داخلی به کشورهای دیگر از جمله ایران مهاجرت کردند. ایران برای افغان ها انتخاب مناسبی برای زندگی و اقامت بود چراکه افغانستان با ایران وجوه مشترک زبانی، دینی و فرهنگی بسیاری داشت، همین اشتراکات و زندگی در محیط امن موجب شد با پایان جنگ های افغانستان بسیاری از مهاجران ترجیح دهند در ایران بمانند.
در این شماره به وضعیت افغان ها در ایران، آمار رسمی از تعداد آنها و نیز ازدواج آنها با ایرانی ها می پردازیم، همچنین با ۱۰۰ شهروند اراکی درباره دیدگاهشان نسبت به مهاجران افغانی گفت و گو می کنیم.

آمار جمعیت مهاجران افغانی در ایران
طبق آمار اعلامی مسئولان وزارت کشور ایران در سال ۱۳۹۲تعداد ۱/۵۰۰/۰۰۰ تبعه افغانستان دارای مجوز در ایران ساکن بوده اند. برآوردهای غیررسمی حاکی از وجود همین میزان مهاجر بدون مجوز در ایران است هرچند مدیرکل آسیای غربی وزارت خارجه کل تعداد مهاجران افغانستانی را ۵/۲۰۰/۰۰۰ نفر اعلام کرده بود. بر اساس آمار اعلامی اداره اتباع وزارت کشور، در سال ۱۳۹۲ جمعا ۲۰۳۳ ازدواج زنان ایرانی با مردان خارجی در داخل و خارج از کشور به ثبت رسیده است که سهم قابل توجهی از آن مربوط به ازدواج با اتباع افغانستان است.بر اساس آماری که چندی پیش علی اکبر محزون مدیر کل دفتر اطلاعات و جمعیت مهاجرین سازمان ثبت احوال کشور ارائه کرده است در سال ۹۲، ۶۶۰ مورد ازدواج مرد ایرانی با زنی از اتباع بیگانه به ثبت رسیده است این تعداد در سال ۹۳ با افزایش رو به رو بوده، چنانکه در ۹ ماه اول سال ۹۳ ، ۵۶۰ مورد ازدواج مرد ایرانی با زنی غیر ایرانی ثبت شد، در حالی که نسبت به سال ۹۲ رشدی ۲۳/۶ درصدی را در ازدواج مردان ایرانی با اتباع خارجی نشان می‌دهد.

مقررات بین المللی حاکم بر ازدواج ایرانی ها وافغانی ها
اعلامیه جهانی حقوق بشر مصوب ۱۹۴۸ در ماده ۱۶ مقرر می دارد”هر زن و مرد بالغی حق دارد بدون هیچگونه محدودیت از نظر نژاد، ملیت، تابعیت یا مذهب با همدیگر زناشویی کنند و تشکیل خانواده دهند” دولتهای ایران و افغانستان از جمله رای دهندگان به اعلامیه مذکور در ۱۳۲۷ بوده اند.
همچنین در حقوق مدنی و سیاسی بین الملل در بند یک ماده ۲ دولتهای طرف میثاق موظف هستند حقوق مندرج در میثاق را درباره کلیه افراد “مقیم” در قلمرو تابع حاکمیتشان محترم شمرده و تضمین کند. از جمله حقوق مندرج در میثاق به رسمیت شناختن حق نکاح برای افراد “مقیم” است.
همچنین کنوانسیون رفع هرنوع تبعیض نژادی مصوب ۱۹۶۵ مجمع عمومی سازمان ملل هم در ماده یک هر نوع تمایز بر اساس نژاد، رنگ و منشا ملی و..‌. را در تمتع یا استیفای حقوق بشر و آزادیهای اساسی مردود میداند و از جمله حقوق مذکور حق ازدواج و انتخاب همسر است. این کنوانسیون در سال ۱۳۴۷ به تصویب مجلس ایران رسید.
بر اساس ماده ۹ قانون مدنی ایران “مقررات و عهد هایی که برطبق قانون اساسی بین دولت ایران و سایر دول منعقد شده باشد در حکم قانون است”..

مقررات داخلی حاکم بر ازدواج ایرانی ها و افغان ها
قانون مدنی ایران در مواد ۹۶۱ الی ۹۶۵ در پیرامون این موضوع احکامی دارد. در مورد ازدواج مردان ایرانی با زنان خارجی هیچ شرط قانونی مقرر نشده است لیکن در ماده ۱۰۶۰ همان قانون ازدواج زن ایرانی با تبعه خارجه را منوط به اجازه مخصوص از طرف دولت نموده است. آیین نامه اجرایی این ماده مصوب ۱۳۴۵ تکالیف و تشریفات کسب اجازه مذکور را توضیح داده است. از طرفی ماده ۲۰ قانون حمایت خانواده ثبت ازدواج دائم را الزامی دانسته و عدم ثبت آنرا برای مرد مستوجب مجازات دانسته است. قانون مدنی افغانستان نیز در مواد ۱۹ الی ۲۱ و مبحث ششم این قانون نیز به احکام این موضوع پرداخته است.

چالش های ازدواج ایرانی ها وافغان ها:
معضلات اجتماعی ناشی از این ازدواجها زیاد است، در ۴دهه اخیربسیاری از اتباع افغانستان باتوجه به قرابت های زبانی، فرهنگی و جغرافیایی با اتباع ایرانی ازدواج کرده اند البته نسبت زنان ایرانی در این بین بسیار بیشتر ازمردان ایرانی است و آینده ای مبهم را پیش روی آنها قرار میدهد.عدم ثبت ازدواج، عدم تابعیت ایرانی فرزندان حاصل از این ازدواج‌ها، نبود تضمین لازم برای پایبندی زوج به تکالیف زوجیت از جمله پرداخت نفقه، بعضا مراجعت شوهر به افغانستان یا مهاجرت به کشورهای غربی و رها شدن زن و فرزندان به حال خود و نداشتن حمایت های اجتماعی، نامشخص بودن وضع حضانت و قیومیت فرزندان و ارث در صورت فوت والدین، مشکلات هویتی فرزندان، موانع پیگیری مسائل حقوقی و اقامه دعوی از سوی زوجه علیه زوج به سبب ثبت نشدن ازدواج، از جمله مشکلاتی است که این دسته از زنان با آن دست و پنجه نرم میکنند. خصوصا اینکه انبوه فرزندانی که از این ازدواجها حاصل شده دریک فضای بلاتکلیفی حقوقی وتا حدی هویتی سرگردانند. همچنین عدم بهره‌مند شدن ازبسیاری ازحقوق مدنی از جمله حقوق کار،اقتصادی، آموزشی، فرهنگی و سیاسی زنان ایرانی و فرزندان آنها، نتیجه عدم آگاهی از قوانین ایران و عدم رعایت تشریفات لازم در انجام چنین ازدواج‌هایی است. از طرفی به لحاظ تبعیت احوال شخصی از قانون دولت متبوع شوهر، قاعدتا مسائل و دعاوی حقوقی فی مابین شوهر افغانستانی و زن ایرانی باید با لحاظ قانون مدنی افغانستان حل وفصل شود که دراینجا هم عدم اشراف به مقررات خانواده افغانستان خود مزید برعلت است.
در این شماره با ۱۰۰ شهروند اراکی درباره دیدگاهشان نسبت به مهاجران افغانی گفت و گو کردیم.نتایج این گفت و گو نشان می دهد. ۹۳ درصد از زنان و ۸۶ درصد از مردان حاضر به ازدواج با اتباع افغان نیستند اما این میزان نسبت به مهاجران دیگر متفاوت است.

همچنین ۷۲ درصد از این افراد معتقد بودند که افغان ها باید به کشور خود بازگردند و تنها ۱۸ درصد از افرادی که در گفت و گو شرکت کردند موافق ماندن آنها و ۱۰ درصد بی نظر بودند.